Λάθη στο σχεδιασμό του πρώτου μνημονίου με βασικότερο την υποεκτίμηση της ύφεσης, οδήγησαν την ελληνική οικονομία στο πιο βαθύ τούνελ της ιστορίας της, από το οποίο, τρία χρόνια μετά, δεν διαφαίνεται διέξοδος διαφυγής.
Σαν σήμερα, 23 Απρίλιου 2010,ο τότε πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου, επέλεξε το ακριτικό Καστελόριζο να ανακοινώσει την ένταξη της χώρας στο μηχανισμό στήριξης Ε.Ε.-ΔΝΤ-ΕΚΤ
, σηματοδοτώντας την έναρξη της πιο επώδυνης «οδύσσειας» της οικονομίας, τις συνέπειες της οποίας, ουδείς μπορούσε να φανταστεί. Για τη σκληρότητα των πολιτικών που θα εφαρμόζονταν, είχε προϊδεάσει ο τότε επίτροπος, Όλι Ρεν, όταν την 1η Μαρτίου 2010 έκλεισε τη συνέντευξη τύπου, με αφορμή το ελληνικό ζήτημα, με τη φράση στα ελληνικά «Έλληνες, καλό κουράγιο».
Αργότερα, την Κυριακή 2 Μαΐου, ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γιώργος Παπακωνσταντίνου, παρουσίασε το πρόγραμμα της προσαρμογής της οικονομίας, που έβαλε στη ζωή μας δύο νέες λέξεις, το «μνημόνιο» και την «τρόικα». Την ίδια μέρα, οι επικεφαλής της τρόικας, Σερβάς Ντερούς της Κομισιόν (αποχώρησε αργότερα και τον διαδέχτηκε ο Ματίας Μορς) Κλάους Μαζούχ της ΕΚΤ και Πόουλ Τόμσεν του ΔΝΤ, σε συνέντευξή τύπου παρουσίασαν τη δική τους άποψη για το πρόγραμμα, εμφανιζόμενοι σχετικά αισιόδοξοι, πως αν εφαρμοστούν τα συμφωνηθέντα, η ελληνική οικονομία σε λιγότερο από μία διετία θα εξέρχονταν της κρίσης και της ύφεσης.
Το ίδιο αισιόδοξος εμφανίζονταν και ο κ. Παπακωνσταντίνου και συνολικά το οικονομικό επιτελείο, ο οποίος μάλιστα είχε δηλώσει πως από τα τέλη του 2010 (!), θα υπήρχαν σημάδια ανάκαμψης.
Σημειώνεται πως η βασική αιτία της ένταξης της χώρας στο μηχανισμό στήριξης ήταν ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός, καθώς το έλλειμμα του 2009, είχε εκτοξευτεί πάνω από 10% ενώ αργότερα, με τις αναθεωρήσεις διογκώθηκε μέχρι το 15,6% του ΑΕΠ, ενώ το δημόσιο χρέος είχε εκτοξευτεί στο 120% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τις τότε εκτιμήσεις. Συνέπεια ήταν να κλείσουν οι αγορές, για την Ελλάδα, από τις αρχές Απριλίου, καθώς το τελευταίο ομόλογο που εκδόθηκε ήταν ένα επταετές, στις 31 Μαρτίου 2010.
Κατόπιν, οι δανειακές ανάγκες, ελλείμματα του προϋπολογισμού συν αναχρηματοδότηση των χρεολυσίων, θα καλύπτονταν από το μηχανισμό στήριξης, με κεφάλαια των χωρών της Ευρωζώνης και του ΔΝΤ.
Το ύψος του πρώτου πακέτου στήριξης, ορίστηκε σε 110 δισ. ευρώ, εκ των οποίων, τα 80 δισ. ευρώ, προέρχονταν από τις χώρες της Ευρωζώνης και τα 30 δισ. ευρώ, από το ΔΝΤ.
Τα ανταλλάγματα για την ένταξη στο μηχανισμό στήριξης, ήταν εξαιρετικά επώδυνα καθώς συνοδεύτηκαν, με μέτρα αύξησης των φορολογικών επιβαρύνσεων αδιακρίτως είτε επρόκειτο για επιχειρήσεις, είτε για μισθωτούς, αλλά και μειώσεων των δαπανών. Σήμερα μια τριετία μετά αποδεικνύεται πως το πρόβλημα δεν ήταν τα σκληρά μέτρα, (αφού ακολούθησαν πολύ σκληρότερα), αλλά οι εκτός πραγματικότητας υπολογισμοί της έκτασης της ύφεσης, που ομολόγησαν μόλις το περασμένο Ιανουάριο, στελέχη του ΔΝΤ, κάνοντας λόγο για λάθος στους «πολλαπλασιαστές».
Επρόκειτο για τεράστιο λάθος, η διόρθωση του οποίου κόστισε επιπλέον μέτρα δεκάδων δισ. ευρώ, εκατοντάδες χιλιάδες ανέργων και βαθιά ύφεση.
Το πρώτο μνημόνιο, προέβλεπε μέτρα ύψους 9% του ΑΕΠ (20 δισ. ευρώ) το 2010, 4% του ΑΕΠ ή 10 δισ. ευρώ, το 2011 και 2% του ΑΕΠ ή 5 δισ. ευρώ, το 2012 και 2% του ΑΕΠ ή 4,8 δισ. ευρώ, το 2013.
Από το 2011 και μετά τα μεγέθη έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά, ενώ ουδείς διαβεβαιώνει πως ο κύκλος των μέτρων έχει κλείσει. Επρόκειτο για τεράστιο λάθος, η διόρθωση του οποίου κόστισε επιπλέον μέτρα δεκάδων δισ. ευρώ, εκατοντάδες χιλιάδες ανέργων και βαθιά ύφεση.
Μεγάλες αποκλίσεις
Ο αρχικός πίνακας των εκτιμήσεων του πρώτου μνημονίου και το τι ακολούθησε είναι ενδεικτικός των αστοχιών.
Σύμφωνα με τις κοινές εκτιμήσεις τρόικας και κυβέρνησης:
* Το ΑΕΠ θα μειώνονταν 4% το 2010, 2,6% το 2011 και από το 2012, η οικονομία θα περνούσε στην ανάπτυξη με αύξηση του ΑΕΠ κατά 1,1%! Η πραγματικότητα είναι εφιαλτική. Η ύφεση του 2010, ήταν 4,9%, το 2011 εκτοξεύτηκε στο -7,2%, το 2012, στο
-6,4%, ενώ για το 2013 η τρέχουσα εκτίμηση είναι για ύφεση 4,5%. Η βαθύτερη ύφεση στέρησε τεράστια έσοδα από προϋπολογισμό και ασφαλιστικά ταμεία, αλλά η κυβέρνηση και η τρόικα, αντί να φρενάρουν την ύφεση, επέβαλαν κάθε φορά νέα μέτρα που επιδείνωναν την κατάσταση περισσότερο και απομακρύνοντας το ενδεχόμενο εξόδου της οικονομίας από την ύφεση. Ενδεικτικό είναι πως το 2012 το συνολικό ΑΕΠ ανήλθε σε 193.749 εκατ. ευρώ, από 233.198 εκατ. ευρώ το 2008, όταν ξεκίνησε η κρίση, με συνέπεια η σωρευτική μείωση του ΑΕΠ να φτάσει στο ποσό των 39.449 εκατ. ευρώ.
* Το χρέος: Ο βασικός στόχος του πρώτου μνημονίου (και των δύο επόμενων που ακολούθησαν) ήταν η αποκατάσταση της βιωσιμότητας του χρέους της Ελλάδας. Στην πράξη, όμως, σύντομα διαπιστώθηκε το ανέφικτο των στόχων, αφού η κατάρρευση του ΑΕΠ, εκτόξευσε το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Σε επίπεδα εκτός προβλέψεων της τρόικας και της κυβέρνησης. Προκειμένου το χρέος να επανέλθει σε βιώσιμη τροχιά, αποφασίστηκε «κούρεμα» του δημόσιου χρέους και ειδικά των ομολόγων που κατείχαν οι ιδιώτες σε δύο φάσεις.
Η μία υλοποιήθηκε το Μάρτιο και Απρίλιο του 2012 και μείωσε το χρέος κατά 106 δισ. ευρώ. Όμως δεν επαρκούσε, αφού μεγάλο μέρος των ομολόγων που διαγράφηκαν, αντικαταστάθηκαν με νέα δάνεια και το Δημόσιο δανείστηκε για να καλύψει το κόστος της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Λίγους μήνες αργότερα, διαπιστώθηκε πως το χρέος εξακολουθούσε να είναι μη βιώσιμο και αποφασίστηκε δεύτερο «κούρεμα», που υλοποιήθηκε το Δεκέμβριο του 2012, μέσω του οποίου «έσβησε» χρέος ύψους 20,6 δισ. ευρώ, ενώ ελήφθησαν και άλλα μέτρα συμπληρωματικά, όπως η μείωση των επιτοκίων των δανείων των χωρών της Ευρωζώνης κ.λπ.
Ούτε αυτά όμως εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, εάν δεν γίνει και νέο hair cut των δανείων της Ευρωζώνης, εφόσον η Ελλάδα επιτύχει πρωτογενές πλεόνασμα, κατεύθυνση προς την οποία πιέζει το ΔΝΤ. Δηλαδή τρία χρόνια μετά το πρώτο μνημόνιο, κυβέρνηση και τρόικα δεν εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του χρέους, που ήταν ο βασικός στόχος.
Ανεργία
Οι συντάκτες του πρώτου μνημονίου, κυβέρνηση και τρόικα, δεν πρόβλεψαν την έκρηξη της ανεργίας, καθώς η πολιτική προσαρμογής, θα δημιουργούσε σε μια τριετία σχεδόν 1.000.000 νέους ανέργους.
Επεσαν έξω περισσότερο από 10 εκατοστιαίες μονάδες, καθώς για το 2010 εκτιμούσαν ότι η ανεργία θα ήταν 12,1%, αλλά έφτασε στο 12,6%, το 2011 υπολόγιζαν ανεργία στο 14,6%, αλλά έφτασε στο 17,7%, ενώ για το 2012 η πρόβλεψή τους ήταν 14,8% και διαμορφώθηκε στο 24,4%. Στην τριετία του μνημονίου, 2010 - 2013, οι άνεργοι αυξήθηκαν κατά 806.803 άτομα, ενώ ο αριθμός των ανέργων τον Ιανουάριο του 2013, έφτασε σε 1.348.000 άτομα.
Αστοχίες
Τρόικα και κυβέρνηση εκτίμησαν πως η Ελλάδα θα βγει και θα δανειστεί από τις αγορές στο πρώτο τρίμηνο του 2012, και μάλιστα ποσό ύψους 11,3 δισ. ευρώ. Σήμερα, ούτε και για το 2017 δεν είναι εφικτή η έξοδος στις αγορές.
-
Παρά τα δύο «haircut» του χρέους, ανεπαρκές κρίθηκε και το ύψος των δανειακών κεφαλαίων του μηχανισμού προς την Ελλάδα. Από τα 110 δισ. ευρώ, που αποφασίστηκαν το Μάιο του 2010, τώρα το ποσό έχει διαμορφωθεί σε 237 δισ. ευρώ, μέχρι και το έτος 2016.
-
Τα εισοδήματα μειώθηκαν σωρευτικά κατά περίπου 30% από το 2010 και μετά, περιορίζονταν δραματικά την εγχώρια ζήτηση και κατανάλωση.
-
Οι αποκρατικοποιήσεις πάγωσαν στην προηγούμενη τριετία, αφού το ίδιο το πρόγραμμα, αντί να εξαλείψει, ενίσχυσε την αβεβαιότητα. Οι αξίες των υπό αποκρατικοποίηση εταιρειών μειώθηκαν, ενώ ο στόχος για την άντληση 50 δισ. ευρώ, μέχρι το 2015, που τέθηκε το Φεβρουάριο του 2011, γρήγορα εγκαταλείφθηκε και οι προσδοκίες προσγειώθηκαν σε περίπου 11 δισ. ευρώ, μέχρι το 2016.
«Κέρδη»
Στα «κέρδη» της προσπάθειας προσαρμογής της οικονομίας, συγκαταλέγεται η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, που χάθηκε από το 2001 και μετά. Η ΤτΕ εκτιμά πως ανακτήθηκαν τα 3/4 της ανταγωνιστικότητας.
-
Επίσης το έλλειμμα του προϋπολογισμού μειώθηκε από το 15,6% του 2009, στο 6% (ή 10% με το βάρος των τραπεζών) το 2012, ενώ το υπουργείο Οικονομικών αισιοδοξεί πως από φέτος ο προϋπολογισμός θα «βγάλει» πρωτογενές πλεόνασμα.
-
Επίσης δρομολογήθηκαν στην οικονομία διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αλλά υλοποιούνται με καθυστερήσεις, λόγω αντιδράσεων των κοινωνικών φορέων. Παράδειγμα η απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων, έπειτα από δεκαετίες τέθηκε μεν σε εφαρμογή, αλλά δεν έχει ολοκληρωθεί.
-
Κατόπιν πιέσεων της τρόικας, η κυβέρνηση υποχρεώνεται για πρώτη φορά, ύστερα από δεκαετίες, να θίξει τη μονιμότητα στο δημόσιο τομέα και να δεσμευτεί πως θα προχωρήσει σε απολύσεις.
ΠΑΝΟΣ ΚΑΚΟΥΡΗΣ - [email protected]
