Της Νατάσας Στασινού
[email protected]
Ύφεση, φουσκωμένο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, υψηλή ανεργία και εκρηκτικός πληθωρισμός συνθέτουν το σκηνικό της τουρκικής οικονομίας, που υπό την επήρεια των περιβόητων ή διαβόητων Erdoganomics, πέρασε από τη δυναμική και υγιή ανάπτυξη στην υπερθέρμανση έως ότου τελικά «καεί». Ο Τούρκος πρόεδρος και «απόλυτος άρχων» της χώρας, ο γαμπρός του και υπουργός Οικονομικών και η κεντρική τράπεζα, που παλεύει να διατηρήσει την ανεξαρτησία της, θέλουν να πειραματιστούν με διαφορετικές θεραπείες. Ποια ακριβώς είναι όμως η εικόνα του Τούρκου «ασθενή;».
Το ΑΕΠ
H τουρκική οικονομία βρέθηκε πέρυσι για πρώτη φορά εδώ και μία δεκαετία σε ύφεση, από την οποία με δυσκολία θα βγει φέτος. Το ΑΕΠ της συρρικνώθηκε κατά 1,6% το τρίτο και 3% το τέταρτο τρίμηνο του 2018 ως αποτέλεσμα της ραγδαίας υποτίμησης της λίρας. Είχαν προηγηθεί ρυθμοί ανάπτυξης 7,4% το πρώτο τρίμηνο και 5,2% το δεύτερο, με τον Ερντογάν να πανηγυρίζει και τους ειδικούς να κάνουν λόγο για μία «φούσκα», που αναπόφευκτα θα σκάσει. Η επίδοση για το σύνολο του 2018 ήταν έτσι ανάπτυξη 2,6% ύστερα από ανάπτυξη 7% το 2017.
Με τις αναδυόμενες να βρίσκονται στο στόχαστρο των επενδυτών και τις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και τη Δύση ευρύτερα σε βαρομετρικό χαμηλό, το τουρκικό νόμισμα είχε βρεθεί να χάνει πέρυσι περισσότερο από το 40% της αξίας του και τελικά αποχαιρέτισε το 2018 με απώλειες της τάξης του 30%. Με τις καταναλωτικές δαπάνες να δέχονται ισχυρό πλήγμα, αλλά και τις επιχειρήσεις να βαρύνονται με μεγάλα χρέη σε δολάριο, η ύφεση ήταν αναπόφευκτη.
Σε πρόσφατη δημοσκόπηση του Reuters για την πορεία της τουρκικής οικονομίας το 2019 οι εκτιμήσεις κινήθηκαν από ανάπτυξη 2,3% (που είναι και ο επίσημος στόχος της Άγκυρας) έως συρρίκνωση 5%. Η μέση εκτίμηση θέλει το τουρκικό ΑΕΠ να μεγεθύνεται οριακά κατά 0,3%, δηλαδή να παγιδεύεται σε στασιμότητα. Η Moody’s βλέπει πάντως συρρίκνωση 2%.
Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για το τέταρτο τρίμηνο του 2018 αποκαλύπτουν ότι όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στο ΑΕΠ βρίσκονται υπό ισχυρή πίεση. Ο κατασκευαστικός τομέας, που επί χρόνια καθόταν στο «τιμόνι» της τουρκικής οικονομίας που έτρεχε, συρρικνώθηκε το συγκεκριμένο διάστημα κατά 8,7% σε σχέση με ένα χρόνο νωρίτερα. Συρρίκνωση 6,4% βίωσε και η τουρκική βιομηχανία, ενώ οι καταναλωτικές δαπάνες έκαναν βουτιά 9%.
Η ανεργία
Το ποσοστό της ανεργίας στην Τουρκία σκαρφάλωσε στο 14,7% τον Ιανουάριο του 2019 και ήταν το υψηλότερο της τελευταίας δεκαετίας. Μπορεί σε εμάς το ποσοστό να μην φαίνεται τρομακτικό ύστερα από μία δεκαετία βαθιάς κρίσης, που άφησε ανοιχτές πληγές στην αγορά εργασίας. Για τους Τούρκους όμως που τη δεκαετία έως και το 2017 έβλεπαν την οικονομία τους να «τρέχει» και να ξεπερνά όλα τα εμπόδια. η επιδείνωση είναι ραγδαία και το σοκ μεγάλο. Η ανεργία αυξήθηκε κατά 3,9 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με τον Ιανουάριο του 2018. Μέσα σε αυτόν τον χρόνο ο αριθμός των ανέργων αυξήθηκε κατά 1.259.000 στα 4.668.000 άτομα. Ο αριθμός των απασχολούμενων περιορίστηκε αντιστοίχως κατά περίπου 1,3 εκατ. στα 27,16 εκατομμύρια άτομα. Αν μάλιστα εξαιρέσουμε τον αγροτικό τομέα, το ποσοστό της ανεργίας ανέρχεται στο 16,8%, αυξημένο κατά 4,1 ποσοστιαίες μονάδες σε ένα χρόνο.
Ο «μαρασμένος» αγροτικός τομέας
Ο αγροτικός τομέας εξακολουθεί να προσφέρει πολύτιμες θέσεις εργασίας, αλλά αισθητά λιγότερες σε σχέση με τότε που ο Ερντογάν ανέβαινε για πρώτη φορά στην εξουσία. Από τη θέση του πρωθυπουργού και μετά του προέδρου ο Ερντογάν έσπρωξε μαζικά τον πληθυσμό από τις αγροτικές περιοχές στα μεγάλα αστικά κέντρα, με αποτέλεσμα περισσότεροι από 2 εκατομμύρια αγρότες να αλλάξουν τελικά επάγγελμα. Η συμβολή του αγροτικού τομέα στην απασχόληση τα τελευταία 16 χρόνια περιορίστηκε από σχεδόν 30% στο 15%. Μία έκταση μεγέθους ανάλογου της Ολλανδίας βγήκε εκτός καλλιέργειας. Ετσι η επισιτιστική αυτάρκεια χάθηκε. Οι αποθήκες με τα σιτηρά άρχισαν να αδειάζουν και στον δείκτη του Economist Inteligence Unit για την Επάρκεια Τροφίμων η Τουρκία υποχώρησε στην 48η θέση, κάτω από τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και άλλες χώρες με μεγάλες εκτάσεις ερήμου.
Ο πληθωρισμός
Ανεργία και πληθωρισμός τείνουν να κινούνται σε αντίθετη πορεία. Όσο υποχωρεί το πρώτο, ανεβαίνει το δεύτερο και αντίστροφα. Όχι όμως στην περίπτωση της Τουρκίας. O πληθωρισμός εκτινάχθηκε στα υψηλά δεκαεπέντε ετών του 25,2% τον περασμένο Οκτώβριο αναγκάζοντας την κεντρική τράπεζα να αυξήσει αισθητά τα επιτόκια, κόντρα στις επιθυμίες του Ερντογάν. Ο πληθωρισμός έχει υποχωρήσει στο 19,7% αλλά δεν αποκλείεται να ακολουθήσει και πάλι την ανιούσα.
Στις λαϊκές αγορές οι ανατιμήσεις είναι συνεχείς. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Sabah η τιμή της πατάτας έχει αυξηθεί από 2 λίρες το κιλό σε 4 λίρες το κιλό και των κρεμμυδιών από 2 σε 6 λίρες το κιλό. Η τιμή του πακέτου των τσιγάρων ανέβηκε επίσης κατά 20% στις 15,5 λίρες, καθώς αυξήθηκε ο ειδικός φόρος κατανάλωσης στα προϊόντα καπνού. Η αύξηση αυτή υπολογίζεται ότι θα προσθέσει μία μονάδα στον πληθωρισμό της Τουρκίας.
Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών
Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών περιορίστηκε τον Ιανουάριο κοντά στο 1/10 από τα επίπεδα στα οποία βρισκόταν πριν από ένα χρόνο. Ωστόσο αυτό δεν είναι μία ένδειξη υγείας και ανάκαμψης της τουρκικής οικονομίας. Η συρρίκνωση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών, όπως εξηγούν οικονομολόγοι, οφείλεται πρωτίστως στην κατάρρευση του νομίσματος και την ύφεση, που έπληξε τις εισαγωγές.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της κεντρικής τράπεζας, το έλλειμμα περιορίστηκε τον Ιανουάριο στα 813 εκατ. δολάρια, ενώ αναλυτές προέβλεπαν περαιτέρω πτώση στα 650 εκατ. δολάρια. Τον Ιανουάριο του 2018 είχε εκτιναχθεί στα 7 δισ. δολάρια.
Τα συναλλαγματικά αποθέματα
Tα συναλλαγματικά αποθέματα της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας θεωρούνται αναπαρκή για την αντιμετώπιση μίας μεγάλης κρίσης. Σε ακαθάριστη βάση είναι στα 75,4 δισ. δολάρια και σε καθαρή στα 29,7 δισ. δολάρια. Δεδομένων των μεγάλων χρηματοδοτικών αναγκών της χώρας (177 δισ. σε ομόλογα που λήγουν μέσα στους επόμενους 12 μήνες) όσο μένουν κάτω από το όριο των 30 δισ. δολαρίων, τόσο οι ανησυχίες θα εντείνονται.
Εκφράζονται δε φόβοι ότι η νομισματική αρχή θα δεχθεί πιέσεις να «κάψει» ένα μεγάλο μέρος τους προκειμένου να στηρίξει τα σχέδια του Ταγίπ Ερντογάν. Μία πρώτη γεύση για το πλήγμα που έχει δεχθεί η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας πήραμε την εβδομάδα πριν από τις τοπικές εκλογές.
Τα αποθέματα σε διάστημα πέντε συνεδριάσεων συρρικνώθηκαν κατά 2 δισ. δολάρια, γεγονός που τρόμαξε τους επενδυτές, πυροδοτώντας μαζικές ρευστοποιήσεις στο Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης.
Ο οίκος Moody’s έσπευσε μάλιστα να προειδοποιήσει πως εάν η τακτική αυτή συνεχιστεί θα έχει άμεσο αντίκτυπο και στο αξιόχρεο της χώρας.
