Όταν οι τράπεζες μίας χώρας της Ευρωζώνης αντιμετωπίζουν πρόβλημα ρευστότητας, όπως σε περιόδους που παρατηρείται αυξημένη εκροή καταθέσεων, σαν πρώτη επιλογή εξετάζουν και αναζητούν το δανεισμό από κάποια άλλη τράπεζα στη διατραπεζική αγορά. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις ο δανεισμός από κάποια άλλη τράπεζα δεν είναι δυνατός κυρίως επειδή οι τράπεζες δανειστές φοβούνται για τη φερεγγυότητα της τράπεζας που αντιμετωπίζει το πρόβλημα ρευστότητας. Σε αυτές τις περιπτώσεις η τράπεζα με το πρόβλημα ρευστότητας ουσιαστικά αποκλείεται από τη διατραπεζική αγορά και σαν επόμενη επιλογή καταφεύγει στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προκειμένου να εξασφαλίσει την απαιτούμενη ρευστότητα και να συνεχίσει απρόσκοπτα τη λειτουργία της. Από τη πλευρά της η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ζητάει αυξημένες εγγυήσεις υψηλής πιστοληπτικής διαβάθμισης προκειμένου να δανείσει τη τράπεζα που ζητάει ρευστότητα. Τέτοιες εγγυήσεις αποτελούν κυρίως τα ομόλογα Δημοσίου ή ομόλογα εκδόσεως της Ε.Ε. όπως είναι τα ομόλογα του EFSF.
Στις περιπτώσεις που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αρνηθεί και εκείνη τη παροχή ρευστότητας κυρίως λόγω της χαμηλής ποιότητας των εγγυήσεων, η τράπεζα αναγκάζεται να καταφύγει στον ύστατο μηχανισμό παροχής ρευστότητας τον ELA (Emergency Liquidity Assistance), διαφορετικά κινδυνεύει να αντιμετωπίσει προβλήματα στην εύρυθμη λειτουργία της. Η ρευστότητα που παρέχεται μέσω του μηχανισμού ELA είναι σημαντικά ακριβότερη έως και 30 φορές φτάνοντας κοντά στο 1,55% σε σύγκριση με το κόστος δανεισμού από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο 0,05%. Μια μεγάλη διαφορά των δύο μηχανισμών έγκειται στο ότι μέσω του μηχανισμού ELA οι εγγυήσεις που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι τράπεζες συμπεριλαμβάνουν και το δανειακό τους χαρτοφυλάκιο σε αντίθεση με το δανεισμό από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα όπου όπως αναφέρθηκε χρειάζονται κυρίως εγγυήσεις ομολόγων.
Σαν μηχανισμός ο ELA θεσμοθετήθηκε το 1999, αποτελεί μηχανισμό βραχυχρόνιας ρευστότητας (δεν μπορεί να έχει διάρκεια πάνω από 6 μήνες δηλαδή) και η λειτουργία του ρυθμίζεται από το άρθρο 14 παρ. 4 του καταστατικού της Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Μία τράπεζα για να δανειστεί από τον μηχανισμό ELA πρέπει να καταθέσει επαρκείς εγγυήσεις στην Εθνική Κεντρική Τράπεζα (ΤτΕ για την Ελλάδα) που να αποδεικνύουν τη φερεγγυότητα της. Η Εθνική Κεντρική Τράπεζα έχει διάστημα 2 εργάσιμων ημερών προκειμένου να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για το ύψος του δανείου, το συμφωνηθέν επιτόκιο και τη φερεγγυότητα του δανειολήπτη. Σε περίπτωση που η σχεδιαζόμενη παροχή ρευστότητας υπερβαίνει τα 2 δις ευρώ τότε απαιτείται έγκριση 2/3 του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ (ήτοι 16 ψήφοι σε σύνολο 25). Να σημειωθεί ότι ανά πάσα στιγμή το Δ.Σ. της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μπορεί να διακόψει την υφιστάμενη χρηματοδότηση μέσω του μηχανισμού ELA και να την καταστήσει απαιτητή σε περίπτωση που κρίνει ότι απειλείται η σταθερότητα του Ευρωσυστήματος ή δεν υπάρχουν οι απαραίτητες εγγυήσεις για την συνέχιση της παροχής.
Μέχρι στιγμής σημαντική χρήση του ELA έχουν κάνει κυρίως τράπεζες της Ιρλανδίας που ο ELA ξεπέρασε τα 70 δις ευρώ, οι Ελληνικές τράπεζες το 2012 όπου ο ELA ξεπέρασε τα 100 δις και οι Κυπριακές τράπεζες όπου ο ELA ξεπέρασε τα 10 δις. Ιστορικά να αναφερθεί ότι στη περίπτωση της Κύπρου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ενώ αρχικά είχε εγκρίνει τη παροχή ρευστότητας μέσω του μηχανισμού ELA στη συνέχεια τη διέκοψε με αποτέλεσμα να οδηγηθούμε στο λεγόμενο bail-in, το κούρεμα δηλαδή των καταθέσεων στις Κυπριακές τράπεζες (κατά 47,5% για την Τράπεζα Κύπρου στο ποσό άνω των 100.000 ευρώ και κατά περίπου 80% για την Λαϊκή Τράπεζα στο ποσό άνω των 100.000 ευρώ) και τη χρεοκοπία της Λαϊκής Τράπεζας (πρώην Marfin).
Ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Jörg Asmussen είχε δηλώσει τότε: «Στις 2 Ιουλίου 2012, δεδομένης της αδυναμίας άντλησης των προϋπολογισμένων κεφαλαίων από την τελευταία έκδοση ομολόγου, το ΔΣ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αποφάσισε να αναστείλει την πρόσβαση της Λαϊκής στα εργαλεία νομισματικής πολιτικής, για προληπτικούς λόγους. Από εκείνη τη μέρα, η χρηματοδότηση της Λαϊκής έγινε από τον ELA, μέσω της Κεντρική Τράπεζας της Κύπρου και αυξήθηκε περαιτέρω ως αποτέλεσμα της εκροής καταθέσεων. Στο τρίτο βήμα, το ΔΣ θεώρησε ότι οι κυπριακές τράπεζες που λαμβάνουν έκτακτη ρευστότητα δεν μπορούν να θεωρηθούν φερέγγυες, δίχως ένα πρόγραμμα από την ΕΕ και το ΔΝΤ διότι, εν τη απουσία του, δεν υπήρχε προοπτική αξιόπιστης επανακεφαλαιοποίησης. Και αυτό οδηγεί σε αυτό που είπα στην εισαγωγική μου δήλωση, ότι δηλαδή σύμφωνα με τους κανόνες που αποφάσισε και ανακοίνωσε το ΔΣ στις 21 Μαρτίου αυτού του έτους ότι η συνέχιση της παροχής ρευστότητας από τον ELA θα υλοποιούνταν μόνο υπό την προϋπόθεση εφαρμογής ενός προγράμματος που θα εξασφάλιζε τη φερεγγυότητα των κυπριακών τραπεζών. Αυτό λοιπόν που συνέβη είναι η εφαρμογή των κανόνων που ισχύουν για τον ELA, η δε λογική που ακολουθήσαμε κατά την εφαρμογή τους δεν διαφέρει από αυτή που ισχύει για άλλες χώρες. Η ίδια λογική εφαρμόσθηκε και στην ελληνική περίπτωση. Μπορείς να λάβεις έκτακτη ρευστότητα από την Κεντρική σου Τράπεζα μόνο όταν είσαι φερέγγυος ή όταν υπάρχει μια καθαρή προοπτική ότι η τράπεζα μπορεί να ξαναγίνει φερέγγυα, όσο επανακεφαλαιοποιείται, βάσει ενός προγράμματος προσαρμογής.»
Πρόσφατα στις 16 Ιανουαρίου 2015, Eurobank, Alpha Bank και Τράπεζα Πειραιαώς αιτήθηκαν βραχυχρόνια ρευστότητα ύψους 10δις ευρώ μέσω του μηχανισμού ELA. Το Δ.Σ. της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας με συνεδρίαση του στις 21 Ιανουαρίου του 2015 ενέκρινε το αίτημα των Ελληνικών Τραπεζών για έκτακτη παροχή ρευστότητας διάρκειας 2 εβδομάδων οπότε και θα ξανασυνεδριάσει προκειμένου να αποφασίσει για περεταίρω επέκταση εντός του πλαισίου που ορίζει η ίδια η ΕΚΤ.
Ο βραχυχρόνιος ορίζοντας του ELA καθώς και οι συνεχείς συνεδριάσεις του Δ.Σ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για επέκταση της παρεχόμενης ρευστότητας, καθιστούν τη χρηματοδότηση μέσω αυτού του μηχανισμού πολύ ευαίσθητη και άμεσα συνδεόμενη, όπως στη περίπτωση της Κύπρου, με τη πορεία των μεταρρυθμίσεων στη χώρα μας καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να θεωρήσει ότι δεν υφίστανται οι αναγκαίες εγγυήσεις για τη συνέχιση της χρηματοδότησης.
ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΖΑΒΕΡΔΙΝΟΣ, Τραπεζικό Στέλεχος
ΖΩΗΣ ΖΑΒΕΡΔΙΝΟΣ, Οικονομολόγος
