Αναδημοσίευση από τη «Ναυτεμπορική»
Την ανάγκη η Ελλάδα να εφαρμόσει άμεσα ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις ώθησης της καινοτομίας και της παραγωγικότητας, ώστε να μην καταστεί ουραγός της Ευρώπης, τονίζει σε συνέντευξή του στη «Ν» ο διευθυντής Ερευνας του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (DIW) Αλέξανδρος Κρητικός.
Ομαδοποίηση νεοφυών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας και αντίστοιχων παρακλαδιών τους γύρω από τα ερευνητικά ινστιτούτα της χώρας προτείνει, μεταξύ άλλων, ο διευθυντής Ερευνας του DIW, Αλέξανδρος Κρητικός, ο οποίος θα είναι ομιλητής στο TEDx Academy που διοργανώνεται το ερχόμενο Σάββατο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με θέμα «Το μέλλον που μοιραζόμαστε». Παράλληλα, ο ίδιος δηλώνει ανήσυχος ότι οι σκληρωτικοί μηχανισμοί και η γραφειοκρατία ενδέχεται να αναδειχθούν σε «νικητή του παιχνιδιού στην Ελλάδα».
* Η Ελλάδα κάνει μικρά αν και σταθερά βήματα ανάκτησης της ανταγωνιστικότητας, τουλάχιστον όπως καταδεικνύει η καλύτερη τοποθέτηση στις σχετικές κατατάξεις διεθνών Οργανισμών -αναμφισβήτητα, μία εξέλιξη με ιδιαίτερα υψηλό κόστος, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον τομέα των εργατικών απολαβών. Ποια είναι η γνώμη σας για το σημερινό επίπεδο ανταγωνιστικότητας της χώρας στην πράξη, όπως και για την ποιότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος;
«Νομίζω ότι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας μπορεί να έχει δύο κατευθύνσεις: να καταστήσεις την παραγωγική διαδικασία φθηνότερη και να μειώσεις τους μισθούς ή να καταστήσεις την παραγωγική διαδικασία πιο παραγωγική και πιο καινοτόμο, χωρίς να μειώσεις τους μισθούς.
Ως εκ τούτου, η ανταγωνιστικότητα είναι στενά συνδεδεμένη με το ρυθμιστικό περιβάλλον γύρω από τη δημιουργία μιας επιχείρησης και -ακόμη πιο σημαντικό- γύρω από τη δημιουργία και βελτίωση ενός καινοτόμου συστήματος υποστήριξης της ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών ιδεών ή καλύτερων παραγωγικών διαδικασιών, καθώς και της προστασίας τους.
Είναι λυπηρό το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση, ενώ εφάρμοσε μεταρρυθμίσεις μειώνοντας τα μισθολογικά κόστη, δεν έκανε πολλά προκειμένου να μεταρρυθμίσει άλλους τομείς, ώστε να οδηγήσει μεσοπρόθεσμα σε μισθολογικές αυξήσεις, αντί για μισθολογικές μειώσεις.
Συγκεκριμένα, η Ελλάδα έχει ακόμη ένα υπερβολικά ρυθμισμένο θεσμικό πλαίσιο που επιβαρύνει τις επιχειρήσεις -σε βάρος των επιχειρηματιών και των μισθωτών. Δεν έχει αναπτυχθεί, δυστυχώς, σχεδόν καθόλου ένα σύστημα καινοτομίας και η προστασία της ιδέας είναι ακόμη μακριά από το τέλειο, με αποτέλεσμα οι νέες ιδέες που εμφανίζονται στην Ελλάδα να εξακολουθούν να μετουσιώνονται σε προϊόντα εκτός Ελλάδας. Επί του παρόντος φαίνεται ότι η -τόσο αναγκαία- συνέχιση της συγκεκριμένης διαδικασίας μεταρρύθμισης προς την καινοτομία στην Ελλάδα παρουσιάζει στασιμότητα από τις ευρωεκλογές του Ιουνίου και μετά».
* Πώς ερμηνεύετε αυτή τη στασιμότητα την οποία περιγράφετε στο πεδίο των μεταρρυθμίσεων;
«Θα απαντήσω διαλευκαίνοντας σε αυτό το σημείο τρεις πιθανές παρερμηνείες. Πρώτον, οι μεταρρυθμίσεις δεν είναι απαραίτητο να δημιουργούν πολλούς χαμένους, όπως παρατηρούμε να συμβαίνει τώρα στην περίπτωση της Ελλάδας. Για την ακρίβεια, θα έπρεπε να δημιουργούν μεσοπρόθεσμα κυρίως κερδισμένους.
Ομως, από τη στιγμή που η ελληνική κυβέρνηση εφάρμοσε μόνο μειώσεις αποδοχών σε ένα μεγάλο αριθμό Ελλήνων εργαζομένων, στην πραγματικότητα δημιούργησε αυτή τη στιγμή αισθητά περισσότερους χαμένους, παρά κερδισμένους. Η ελληνική οικονομία θα είχε μία πολύ καλύτερη προοπτική αν πριν από λίγα χρόνια είχε μεταρρυθμιστεί το ρυθμιστικό περιβάλλον και αν είχαν ξεκινήσει οι επενδύσεις στο ελληνικό σύστημα καινοτομίας.
Τέτοιες επενδύσεις θα δημιουργούσαν νέες ευκαιρίες σε όρους νέων προϊόντων και νέων παραγωγικών διαδικασιών. Οπως καταδεικνύει το παράδειγμα πολλών άλλων χωρών, κάτω από ανάλογες συνθήκες οι μισθοί αργά - αργά θα άρχιζαν να αυξάνονται, αντί να μειώνονται.
Επομένως, περνάμε στο δεύτερο πρόβλημα: Λόγω της μεγάλης μείωσης των μισθών επικρατεί σήμερα στον ελληνικό πληθυσμό το κυρίαρχο αίσθημα ότι οι μεταρρυθμίσεις γενικώς αποτελούν μειονέκτημα. Με την πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού να αντιτίθεται πολύ έντονα σε περαιτέρω μεταρρυθμίσεις, η ελληνική κυβέρνηση έχει έναν καλό λόγο να μην προβεί σε άλλες μεταρρυθμίσεις.
Πρόκειται για ένα αδιέξοδο σύστημα -παράλογο αλλά αληθινό. Μέσα από αυτές τις συνθήκες λοιπόν (αφού δεν έχουν γίνει άλλες αλλαγές) ανησυχώ ότι υπάρχει ο κίνδυνος για “ριμπάουντ” που θα αναδείξει νικητές του παιχνιδιού τις παλιές δομές. Η πλειονότητα του ελληνικού πληθυσμού μένει πίσω, ως χαμένη.
Στην πραγματικότητα, αυτοί που μπλοκάρουν τις μεταρρυθμίσεις είναι αυτοί που θα κέρδιζαν περισσότερο από αυτές -τουλάχιστον όταν θα γίνονταν αισθητές οι προαναφερθείσες αλλαγές.
Το τρίτο ζήτημα αναφορικά με την όλη μεταρρυθμιστική διαδικασία είναι το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή η ελληνική κυβέρνηση διαμηνύει πως οι μεταρρυθμίσεις γίνονται επειδή το ζητάει η τρόικα. Με αυτόν τον τρόπο, η λέξη “μεταρρύθμιση” έχει αποκτήσει μία αρνητική έννοια και η ελληνική κυβέρνηση έχει αποκτήσει το χαρακτήρα του βοηθού διεκπεραίωσης της τρόικας.
Ωστόσο, αυτό που θα πρέπει να γίνει σαφές είναι ότι οι περαιτέρω μεταρρυθμίσεις καθιστούν την ελληνική οικονομία πιο καινοτόμο, πιο παραγωγική και -υπό αυτή τη συγκεκριμένη έννοια- πιο ανταγωνιστική, γεγονός που συνιστά αποκλειστικά ζήτημα εθνικού συμφέροντος της ίδιας της χώρας».
* Με βάση την εικόνα που έχετε για τις εξελίξεις στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια της κρίσης, θα λέγατε ότι έχει αποδυναμωθεί ή ενδυναμωθεί η νοοτροπία δαιμονοποίησης της επιχειρηματικότητας;
«Αυτό μάλλον εξαρτάται από την προσωπική εμπειρία του εκάστοτε πολίτη με τους επιχειρηματίες στο περιβάλλον του. Υποθέτω ότι σχεδόν όλοι οι Ελληνες πολίτες θα επευφημούσαν, για παράδειγμα, τον Μπιλ Γκέιτς. Ωστόσο, το ελληνικό επιχειρηματικό κλίμα στην ουσία δεν επιτρέπει αντίστοιχες επιχειρηματικές δραστηριότητες.
Ο Μπιλ Γκέιτς μάλλον θα είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα, όπως κάνουν τόσοι άλλοι Ελληνες επιχειρηματίες, τους οποίους ενδεχομένως Ελληνες πολίτες συμπαθούν. Προσωπικά, στην πραγματικότητα, θαυμάζω τους καινοτόμους Ελληνες επιχειρηματίες που παρέμειναν στην Ελλάδα παρά το αντίξοο περιβάλλον κανονισμών και καινοτομίας. Απλώς η Ελλάδα χρειάζεται κι άλλους αντίστοιχους καινοτόμους επιχειρηματίες».
* Εχουν γίνει βήματα στον τομέα της καινοτομίας στην Ελλάδα; Ποια μέτρα θα προτείνατε προς αυτή την κατεύθυνση;
«Επί του παρόντος φαίνεται να είναι δύσκολο να δούμε κάποια μετρήσιμα βήματα που έχουν γίνει στην Ελλάδα για την οικοδόμηση θεσμών και δυνατοτήτων που θα υποστηρίζουν τις διαδικασίες καινοτομίας.
Στις περιοχές στις οποίες υπάρχει σήμερα από ένα εξαιρετικό ερευνητικό ίδρυμα με εξαιρετικούς ερευνητές -στην Αθήνα, την Κρήτη ή τη Θεσσαλονίκη- θα πρέπει να υπάρξουν, για παράδειγμα, ακόμη τρία ή και πέντε αντίστοιχα ιδρύματα. Η Ελλάδα χρειάζεται να αναπτύξει μία στρατηγική για τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα ιδρύματα μπορούν να οργανωθούν έτσι ώστε όχι μόνο να ανταγωνίζονται, αλλά συγχρόνως να συνεργάζονται μεταξύ τους.
Αυτό που συζητείται σήμερα είναι ο λεγόμενος συν-ανταγωνισμός. Χρειάζεται μία στρατηγική ομαδοποίησης και συν-τοποθέτησης στην ίδια γεωγραφική περιοχή, με συμπληρωματική βασική και εφαρμοσμένη έρευνα ανά θεματική περιοχή, με τρόπο που να εξυπηρετείται η πλήρης αλυσίδα της καινοτομίας. Αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί, για παράδειγμα, εξαιρετική βασική έρευνα στα μαθηματικά, τη φυσική ή την τεχνολογία της πληροφορίας, με ροές μετάβασης στην εφαρμοσμένη έρευνα στα ίδια ερευνητικά πεδία.
Αφού επιτραπεί γύρω από αυτά τα πεδία στα συγκεκριμένα ερευνητικά ινστιτούτα η ομαδοποίηση νεοφυών επιχειρήσεων (start-ups) υψηλής τεχνολογίας και αντίστοιχων παρακλαδιών (spin -offs), οι ιδέες εφαρμοσμένων ερευνών θα αρχίσουν να μεταμορφώνονται σε προϊόντα.
Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι επιχειρήσεις και venture capital θα εμφανίζονται σαν μέλισσες, προσπαθώντας να βγάλουν κάτι από τα “λουλούδια” που θα δημιουργούνται σε αυτά τα ερευνητικά ιδρύματα. Να σας δώσω απλώς ένα παράδειγμα: στο Berlin Adlershof ένα τέτοιο cluster δημιουργήθηκε με 6 σχολές του Humboldt University σχετικά με 15 εξαιρετικά ερευνητικά ιδρύματα (από το Leibniz έως τα Fraunhofer institutes και τα Helmholtz centers), προωθώντας είτε βασική είτε εφαρμοσμένη έρευνα στις ίδιες ερευνητικές περιοχές. Σήμερα βρίσκουμε εκεί πάνω από 400 start-ups υψηλής τεχνολογίας.
Η αξιοποίηση των ιδεών που προκύπτουν από τα ερευνητικά αποτελέσματα δεν είναι ηθικά ή νομικά απαγορευμένη, αλλά αντιθέτως είναι πλέον επιθυμητή. Για την Ελλάδα, χρειαζόμαστε επίσης μία αλλαγή νοοτροπίας στην κοινωνία προς τη σταθερή ανταλλαγής και διάδραση μεταξύ της έρευνας, της επιχειρηματικότητας και των πολιτικών διακυβέρνησης, σε όλα τα είδη των κατευθύνσεων».
* Συνοπτικά, ποια είναι η εκτίμηση του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών για τη σημερινή εικόνα της ελληνικής οικονομίας και τον αντίκτυπο του προγράμματος εξυγίανσης στην Ελλάδα έως σήμερα.
«Οπως ξέρετε, στη Γερμανία υπάρχει μία πολυποίκιλη συζήτηση για την Ελλάδα. Κάποιοι εξακολουθούν να ζητούν το “GRExit”. Από τη δική μου σκοπιά, πάντοτε με απασχολούσε αν τα μέτρα λιτότητας και οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις μπορούν από μόνα τους να μεταμορφώσουν την Ελλάδα σε μία βιώσιμα αναπτυσσόμενη οικονομία.
Εξ αρχής ως ινστιτούτο εκλιπαρούσαμε για επενδυτικά προγράμματα, όπως αυτά που επισήμανα νωρίτερα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, αν επιθυμείς επενδύσεις στη χώρα σου, δεν μπορείς να περιμένεις τους άλλους (π.χ. την τρόικα ή την κα Μέρκελ).
Πρέπει να αναπτύξεις από μόνος σου μία επενδυτική στρατηγική και να πείσεις εκείνους που διατίθενται να σου παράσχουν χρηματοδότηση.
Είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι έως σήμερα προφανώς καμία κυβέρνηση στην Ελλάδα δεν έχει διαδραματίσει ενεργό ρόλο σε αυτό το επίπεδο. Δεν έχει αναπτυχθεί καμία πειστική στρατηγική επενδύσεων προς την καινοτομία. Μάλιστα, η Ελλάδα διαδραμάτισε αντιθέτως ενεργό ρόλο ώστε να μη γίνει κατάλληλος υποψήφιος για πρόσβαση σε επενδυτικά funds της Ε.Ε. -βλ. πρόγραμμα Horizon 2020.
Για παράδειγμα, το project “Ομαδοποιώντας τον ανταγωνισμό για την αριστεία”, που θα μπορούσε άψογα να χρησιμοποιηθεί ως έναρξη της χρηματοδότησης του θεσμικού οικοδομήματος ενός συστήματος καινοτομίας στην Ελλάδα. Με λίγα λόγια, η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να αρχίσει να αναπτύσσει ένα όραμα για το πώς θα πρέπει να δείχνει η Ελλάδα σε 10 χρόνια από τώρα και βεβαίως μία συνεκτική πολιτική καινοτομίας που θα καταστήσει αυτό το όραμα αληθινό».
* Πώς θα περιγράφατε το αναπτυξιακό μοντέλο στο οποίο οφείλει κατά τη γνώμη σας να προσανατολιστεί σήμερα η Ευρωζώνη, εν μέσω ενός διαρκώς αυξανόμενου διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού; Για παράδειγμα, εκτιμάτε ότι καθίσταται αναγκαία η δραστική μείωση των τιμών των ευρωπαϊκών προϊόντων και υπηρεσιών, δεδομένου ότι αναδυόμενες οικονομίες όπως η Κίνα και η Ινδία εμφανίζονται ιδιαίτερα ανταγωνιστικές λόγω της μαζικής παραγωγής και του χαμηλού κόστους;
«Η Ευρώπη δεν θα ανταγωνιστεί και δεν πρέπει να ανταγωνιστεί την Κίνα και την Ινδία στη βάση της τυποποιημένης μαζικής παραγωγής. Η Ευρώπη θα πρέπει πάντα να προσπαθεί να παραμείνει ένας ηγέτης καινοτομίας.
Η καινοτομία βρίσκεται στην καρδιά της νέας προγραμματικής περιόδου της Ε.Ε. Γνωρίζουμε πλέον ότι πολλές ευρωπαϊκές οικονομίες οι οποίες έχουν επενδύσει το 3% -ή και περισσότερο- του ετήσιου ΑΕΠ τους στην Ερευνα και την Ανάπτυξη, βελτιώνουν και ανανεώνουν τις παραγωγικές τους διαδικασίες. Μέσα από αντίστοιχα παραδείγματα διαπιστώνουμε ότι οι καταναλωτές είναι έτοιμοι να πληρώνουν υψηλότερες τιμές γι’ αυτά τα καινοτόμα προϊόντα, γεγονός που επιτρέπει και υψηλότερους μισθούς για τους εργαζομένους».
* Μπροστά στις επιπτώσεις από την παρατεταμένη ευρωπαϊκή κρίση, εσείς προσωπικά κάνετε ποτέ δεύτερες σκέψεις για τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης;
«Με δεδομένο το ρόλο των τεχνολογιών, πιθανότατα δεν είναι καν δυνατό πλέον να σταματήσουν οι διαδικασίες παγκοσμιοποίησης -συνεπώς, τυχόν δεύτερες σκέψεις μπορεί να είναι ενδιαφέρουσες, αλλά στο τέλος της ημέρας μάλλον δεν έχουν νόημα. Το συμπέρασμα που εξάγουμε από την κρίση στη νότια Ευρώπη είναι ότι συγκεκριμένες κρατικές δομές, οι οποίες καθιστούν ολόκληρες οικονομίες σκληρωτικές, θα ανήκουν στο παρελθόν.
Μπορούμε να δούμε την παγκοσμιοποίηση ως μία ευκαιρία και ειδικά η Ελλάδα διαθέτει όλα τα συστατικά για να δημιουργήσει μία μεγάλη ευκαιρία από την παγκοσμιοποίηση, από τη στιγμή που όλοι οι πολίτες θα είναι έτοιμοι να απαλλαχθούν από όλο αυτό το περιττό γραφειοκρατικό βάρος που κουβαλούν στις πλάτες τους. Πιστεύω ότι η καλύτερη χρονική στιγμή για να συμβεί αυτό είναι ξεκάθαρα τώρα».
Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων απαιτεί αποτελεσματικό νομοθετικό πλαίσιο
* Κύριε Κρητικέ, πώς θα καταστεί δυνατή η προσέλκυση επενδύσεων στην Ελλάδα;
«Για να προσελκύσει η Ελλάδα γενικώς επενδύσεις, θα χρειαστεί ένα αποτελεσματικό σετ εμπορικής νομοθεσίας που θα επιτρέψει την εισαγωγή καινοτόμων προϊόντων στο ελληνικό οικονομικό οικοδόμημα και θα προκαλέσει υψηλή κινητικότητα ξένων άμεσων επενδύσεων. Το διεθνές κεφάλαιο, ως ο κρίσιμος δείκτης για το άνοιγμα μιας χώρας σε επενδύσεις, μπορεί εύκολα να “ψηφίζει με τα πόδια του”. Συνεπώς, εφόσον οι επενδύσεις προστατεύονται καλύτερα σε άλλες χώρες, τότε πολύ απλά θα αποφύγει την Ελλάδα.
Ως εκ τούτου, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να δημιουργήσει ένα επιχειρηματικό κλίμα που να ευνοεί τις επενδύσεις, την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Αυτό σημαίνει επίσης ότι η ελληνική κυβέρνηση όχι μόνο πρέπει να περάσει τους σχετικούς νόμους από το Κοινοβούλιο, αλλά επίσης υπάρχει μια έντονη ανάγκη να αναπτύξει μία στρατηγική εφαρμογής, ώστε να καταστήσει αυτούς του νόμους αποτελεσματικούς στην επιχειρηματική καθημερινότητα.
Για παράδειγμα, χρειάζεται να μειωθούν ουσιαστικά τα διοικητικά εμπόδια για την έναρξη, συνέχιση και λήξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει τη μείωση του αριθμού των απαιτούμενων ημερών και -ακόμη πιο σημαντικό- τη μείωση του αριθμού των απαιτούμενων σημείων επαφής για την εγγραφή όλων των ειδών των μικρών επιχειρήσεων σε μία μέρα. Επίσης, τον περιορισμό του αριθμού των γραφειοκρατικών βημάτων για το “τρέξιμο” της επιχείρησης, όπως και του αριθμού των κανονισμών, χρεώσεων και αναφορών μετά την έναρξη της επιχείρησης.
Προκειμένου να αποκτήσει μία γρήγορη και αποτελεσματική δημόσια διοίκηση, η Ελλάδα πρέπει να εφαρμόσει μία state-of-the art, online, ηλεκτρονική διοίκηση για όλες τις τυπικές επιχειρήσεις (π.χ. οnline καταχώριση νέων επιχειρήσεων, φορολογικές δηλώσεις κ.λπ.). Συγκεκριμένα, αντί να χαλαρώσει τις βελτιώσεις (από το σημείο 109 στο 72) στο δείκτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ελλάδα πρέπει να εστιάσει στο στόχο να περιληφθεί στις πρώτες 20 οικονομίες με βάση την ευκολία στο “doing business”. Κάποιες άλλες ευρωπαϊκές χώρες το κατάφεραν και οι πρώτες επιτυχίες γίνονται εμφανείς.
Σε αυτήν την περίπτωση, υπάρχει μία καλή πιθανότητα οι επιχειρηματίες να ενδιαφερθούν να μεταφέρουν τις νέες ιδέες τους σε εμπορεύσιμα προϊόντα στον ελληνικό οικονομικό ιστό, και όχι στο εξωτερικό, με τις ξένες άμεσες επενδύσεις να αρχίσουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους».
Σύντομο βιογραφικό
O Aλέξανδρος Κρητικός είναι καθηγητής Βιομηχανικής και Θεσμικής Οικονομικής στο πανεπιστήμιο του Πόσνταμ και διατελεί σύμβουλος σε πολλά ερευνητικά και ακαδημαϊκά κέντρα στην Ευρώπη.
Το έργο του επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο μπορεί η καινοτομία να αλλάξει δραστικά την οικονομία μιας χώρας. Ο ίδιος είναι διευθυντής Ερευνας στο Γερμανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών (DIW) του Βερολίνου. Στο παρελθόν, έχει διατελέσει επικεφαλής στο τμήμα Καινοτομίας, Βιομηχανίας και Υπηρεσιών του ινστιτούτου.
Πρόσφατα, συνέγραψε άρθρο από κοινού με τον καθηγητή Κλάους Ζίμερμαν για το blog του Χάρβαρντ (Harvard Business Review), στο οποίο παρουσιάζει τα βασικά βήματα με τα οποία η Ελλάδα θα μπορέσει να μετατοπίσει την οικονομία της από την ύφεση στην ανάπτυξη, μέσα από την καινοτομία και την έρευνα.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ - [email protected]
