Από τη μεταπολεμική Ευρώπη στην Ε.Ε. Από την ευημερία του Ευρώ στο χάσμα Βορρά και Νότου. Από τον ευρωσκεπτικισμό πίσω στον Jean Monnet. Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Chicago Booth School of Business Luigi Zingales κλήθηκε να απαντήσει στο ερώτημα «πού βαδίζει η Ευρώπη».
Αν βάλει κανείς έναν βάτραχο σε μία κατσαρόλα με νερό που βράζει, εκείνος θα πηδήξει αμέσως έξω. Αν βάλει κανείς έναν βάτραχο σε μία κατσαρόλα με νερό και αρχίσει να το ζεσταίνει σιγά – σιγά, εκείνος θα μείνει μέσα μέχρι το τέλος. Ο κ. Zingales, εμμέσως πλην σαφώς, παρομοίασε τη σημερινή Ευρωζώνη με έναν βάτραχο που βράζει, τονίζοντας με νόημα ότι ακόμη χειρότερη εξέλιξη από μία κρίση είναι ο αργός θάνατος.
Η Ευρώπη ύστερα από μια βαθιά κρίση βρίσκεται σε σημείο καμπής, αντιμετωπίζοντας εσωτερικές αποκλίσεις και εντεινόμενο εξωτερικό ανταγωνισμό. Η Ελλάδα έχει ευημερήσει μόνο όταν έχει υπάρξει μία ανοιχτή οικονομία και μία ανοιχτή κοινωνία.
Νίκος Βέττας, γενικός διευθυντής ΙΟΒΕ Ποιο πρόβλημα εντοπίζει ο Ιταλός οικονομολόγος στο Ευρώ και την Ευρώπη σήμερα; Ότι αρκούνται απλώς να επιδεικνύουν τα «τάγματα» του διοικητή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι. Δηλαδή διαμηνύουν τη βούληση παρέμβασης με όλα τα δυνατά χρηματοοικονομικά μέσα εφόσον χρειαστεί, καθησυχάζοντας τις αγορές. Με άλλα λόγια, από τη μία πλευρά παρέχουν όση δύναμη χρειάζεται προκειμένου να αποτρέψουν μία «εξέγερση», από την άλλη πλευρά δεν παρέχουν όση δύναμη χρειάζεται προκειμένου να επιφέρουν μία πραγματική αλλαγή στη λειτουργία της ευρωπαϊκής οικονομίας, σύμφωνα με τον Ιταλό καθηγητή, ο οποίος την ίδια ώρα διαπιστώνει ότι η Ευρώπη παρέχει μία πολύ πιο εύκολη ατομική έξοδο από τα προβλήματα του Νότου (μετανάστευση), περιορίζοντας έτσι τις φωνές των αντιδράσεων. Ο ίδιος μιλά για επικρατούσα συγκεντρωτική προσέγγιση στη λειτουργία της Ευρωζώνης, αποδίδοντας στη βόρεια Ευρώπη συμπεριφορά που υποδηλώνει «θεσμική διαφθορά», υπό την έννοια ότι «οι αποφάσεις λαμβάνονται στη Φρανκφούρτη». Παράλληλα, κάνει λόγο για ελαττωματικό σχεδιασμό του Ευρώ, το οποίο κατά τη γνώμη του δημιουργήθηκε ως προϊόν πολιτικής βούλησης χωρίς να προηγηθεί η οικονομική και χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση. Σε κάθε περίπτωση, στέκεται στην έλλειψη μηχανισμών δημοσιονομικής μεταβίβασης.
CHICAGO BOOTH
Ο Luigi Zingales είναι Καθηγητής στο Booth School of Business του Πανεπιστημίου του Σικάγου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στα πεδία της Εταιρικής Διακυβέρνησης, της Χρηματοοικονομικής Ανάπτυξης, της Πολιτικής Οικονομίας και των Οικονομικών Επιδράσεων του Πολιτισμού. Είναι Ερευνητικός Εταίρος στο National Bureau of Economic Research (NBER), στο Center for Economic Policy Research (CEPR) και μέλος του European Government Institute.
Αποτελεί λύση η έξοδος από το Ευρώ; Όχι. Σύμφωνα με τον κ. Zingales, κοστίζει πάρα πολύ. Οι κάτοχοι των πιστώσεων δεν θα επαναπροσδιορίσουν τις υποχρεώσεις τους. Τα ομόλογα θα παραμείνουν σε ευρώ, την ώρα που τα έσοδα θα βρίσκονται σε νομίσματα χαμηλότερης αξίας. Άλλωστε το έχει πει και ο Helmut Schmidt, πρώην καγκελάριος της Γερμανίας: «Αυτή είναι η δύναμη του ευρώ: καμία χώρα δεν μπορεί να το εγκαταλείψει χωρίς να ζημιώσει σοβαρά την οικονομία της». Ο κ. Zingales έχει εντοπίσει στο παρελθόν ως πιθανό σενάριο τη συνύπαρξη δύο ευρώ, ένα μεγαλύτερης αξίας για τον ευρωπαϊκό Βορρά και ένα μικρότερης αξίας για τον ευρωπαϊκό Νότο. Σήμερα το θεωρεί ανέφικτο, καθώς όπως λέει δεν γνωρίζουμε πλέον αν η Γαλλία ανήκει στη βόρεια ή στη νότια Ένωση. Μήπως η ευρωκρίση δεν ήταν ατύχημα αλλά σχεδόν προσχεδιασμένη προκειμένου να οδηγήσει σε μία πιο ενωμένη Ευρώπη; «Η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί σε κρίσεις και θα αποτελέσει το άθροισμα των λύσεων που θα υιοθετηθούν για την αντιμετώπιση αυτών των κρίσεων», είχε πει το 1976 ο Γάλλος Jean Monnet, πολιτικός οικονομολόγος και διπλωμάτης, από τους βασικούς αρχιτέκτονες του κοινού ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Ακολούθησαν το 2001 ο πρώην πρόεδρος της Κομισιόν Μάριο Πρόντι: «Είμαι βέβαιος ότι το ευρώ θα μας υποχρεώσει να εισαγάγουμε ένα νέο σύνολο εργαλείων οικονομικής πολιτικής, τα οποία είναι πολιτικά αδύνατο να τα προτείνουμε τώρα. Αλλά κάποια μέρα θα υπάρξει μία κρίση και νέα μέσα θα δημιουργηθούν». Επίσης, το 2004 ο Ιταλός οικονομολόγος και πολιτικός Padoa Schioppa: «Ο δρόμος προς το ενιαίο νόμισμα μοιάζει με μία αλυσιδωτή αντίδραση κατά την οποία κάθε βήμα επιλύει μία προϋπάρχουσα αντίθεση και δημιουργεί μία νέα που με τη σειρά της απαιτεί ένα ακόμη βήμα προς τα εμπρός».
Σύμφωνα με τον κ. Zingales, η αρχική θεωρία του Monnet έχει σήμερα δύο ερμηνείες: είτε οι κρίσεις θα αυξήσουν τη ζήτηση για Ευρώπη και αυτό θα επιταχύνει τη διαδικασία ενοποίησης, είτε οι κρίσεις θα δημιουργήσουν την ευκαιρία επιβολής μίας ενοποίησης την οποία η πλειοψηφία των Ευρωπαίων δεν επιθυμεί. Ο ίδιος απέρριψε με νόημα το πρώτο σενάριο, επικαλούμενος τον ευρωσκεπτικισμό που σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο καλπάζει στον Νότο, αυξάνεται στον Βορρά και «παίρνει κεφάλι» στο Κέντρο της Ευρώπης.
Ο Ιταλός οικονομικός ερευνητής προκρίνει για την Ευρωζώνη μία λύση τριών σημείων:
• Αληθινή τραπεζική ένωση («εμποδίζει τις πιο δυνατές χώρες να σώζουν τις τράπεζές τους»)
• Κοινή ασφάλιση των ανέργων
• Λιγότερη αποπληθωριστική νομισματική πολιτική
Η πολιτική και δημοσιονομική ενοποίηση δείχνουν ανέφικτες, τουλάχιστον για λίγο. Οι μεταβιβάσεις, ιδίως οι μόνιμες, είναι βαθιά αντιδημοφιλείς. Η τραπεζική ένωση αποτελεί στοιχειώδη προϋπόθεση για μία νομισματική ένωση.
Δημήτρης Βαγιανός, καθηγητής στο LSE
«Προκειμένου να επιβιώσει, η Ευρώπη χρειάζεται να εστιάσει σε αυτό που μπορεί να κάνει καλά», προσθέτει ο κ. Zingales, αναφερόμενος στην κοινή αγορά, την προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την κοινή άμυνα, προτρέποντας το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα να μην πιέζει για μία «αφύσικη» ένωση, παρά να διατηρήσει μία κοινότητα ανεξάρτητων κρατών και διαφορετικής κουλτούρας, προσαρμόζοντας αντίστοιχα τις απαιτούμενες πολιτικές στρατηγικές.
Επιχειρηματολογώντας υπέρ της άποψης περί «αφύσικης» ένωσης, επικαλείται τις διαφορές σε επίπεδο νοοτροπίας και λειτουργίας εθνικών συστημάτων ανάμεσα στις γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης, τις οποίες τεκμηριώνει με την έρευνα σε μια σειρά από τομείς όπως:
Ανεξόφλητα εισιτήρια
Βορράς: 0.00
Κέντρο: 2.4
Νότος: 7.7
Έλλειψη διαφθοράς
Βορράς: 83.4
Κέντρο: 76.0
Νότος: 53.8
Μαύρη οικονομία
Βορράς: 12.4
Κέντρο: 10.7
Νότος: 21.4
Χρόνος εκτέλεσης συμβάσεων
Βορράς: 437.2
Κέντρο: 421.0
Νότος: 797.0
Παράλληλα, αναφέρεται στην έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στις χώρες – μέλη της ΕΕ, φέρνοντας το παράδειγμα των Γερμανών που δεν επιθυμούν να χρηματοδοτούν τους Έλληνες επειδή τους θεωρούν τεμπέληδες, παρά το γεγονός ότι οι τελευταίοι εργάζονται περισσότερο από εκείνους σύμφωνα με τις αντίστοιχες στατιστικές.
«Πιστεύω στο ευρωπαϊκό εγχείρημα επειδή πιστεύω στις θεμελιώδεις αρχές του και δεν θέλω να το δω να καταστρέφεται επειδή δεν τις τηρεί», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Zingales, ο οποίος εκφράζει την άποψη ότι ο Βορράς στην πράξη «δεν επιθυμεί να βελτιώσει την Ελλάδα ή την Ιταλία, αλλά απλώς να αποφύγει το να αποτελέσουν πρόβλημα». Κατ’ επέκταση, ο Ιταλός οικονομολόγος δηλώνει ανήσυχος ότι δεν θα εφαρμοστούν οι απαιτούμενες ευρύτερες μεταρρυθμίσεις τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ
[email protected]
