Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Για πρώτη φορά από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, απέπλευσε χθες από το λιμάνι της Οδησσού ένα πλοίο φορτωμένο με ουκρανικό καλαμπόκι. Tο φορτηγό πλοίο «Razoni» υπό σημαία Σιέρα Λεόνε αναμενόνταν να φτάσει τα μεσάνυχστα στη Κωνσταντινούπολη, όπου θα γίνει επιθεώρηση από το συντονιστικό κέντρο στο οποίο μετέχουν και Ρώσοι ειδικοί. Το πλοίο είναι φορτωμένο με περισσότερους από 26.000 τόνους καλαμποκιού. Η επανέναρξη των εξαγωγών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας έγινε δεκτή με μεγάλη ικανοποίηση , παγκοσμίως. Πόσο σημαντικές είναι όμως οι συμφωνημένες ποσότητες παράδοσης για την παγκόσμια αγορά;
Εκπρόσωπος της ΕΕ είπε ότι ήταν ένα πρώτο βήμα προς την άμβλυνση της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης που προκλήθηκε από τον πόλεμο της Ρωσίας. Στην πραγματικότητα, ο πόλεμος της Ουκρανίας έχει επιδεινώσει δραματικά την επισιτιστική κρίση σε πολλές χώρες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, λόγω του πολέμου αυξήθηκαν κατά 50 εκατομμύρια οι άνθρωποι που λιμοκτονούν σε όλο τον κόσμο.
Πριν από τον πόλεμο, η Μέση Ανατολή και οι χώρες της Βόρειας και Ανατολικής Αφρικής όπως η Αίγυπτος, η Λιβύη και η Σομαλία εξαρτώνταν σε μεγάλο βαθμό από τις προμήθειες σιτηρών από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Το Διεθνές Συμβούλιο Σιτηρών (IGC) με έδρα το Λονδίνο αναμένει πάντως πώς λόγω του πολέμου , θα υπάρξει ένα χάσμα περίπου 24,7 εκατομμυρίων τόνων για το καλλιεργητικό έτος 2022/23 μεταξύ της παγκόσμιας παραγωγής και της παγκόσμιας κατανάλωσης. Αυτό σημαίνει ότι πολλές χώρες θα αντιμετωπίσουν προβλήματα τον επόμενο χρόνο.
Νευρικότητα στις αγορές
Μια τέτοια κατάσταση προκαλεί συνήθως αυξημένη νευρικότητα στις αγορές σιτηρών. Η IGC εκτιμά την παγκόσμια αποθήκευση για το 2022/23 σε 607,5 εκατομμύρια τόνους. Σύμφωνα με πληροφορίες από το Κίεβο, περισσότεροι από 20 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών από την περσινή συγκομιδή περιμένουν ακόμη να εξαχθούν στην Ουκρανία. Εάν οι συμφωνηθείσες ποσότητες φτάσουν πράγματι στις περιοχές κρίσης, αυτό θα βελτίωνε αισθητά τον εφοδιασμό τους.
Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με την προθυμία της Ρωσίας να εφαρμόσει πλήρως τη συμφωνία από τη σύναψή της στις 22 Ιουλίου.Οι κυβερνήσεις στις περιοχές της επισιτιστικής κρίσης συνήθως προσπαθούν να βελτιώσουν την προσφορά σιτηρών στον πληθυσμό τους μέσω διαφόρων παρεμβάσεων στην αγορά, προκειμένου να εκτονώσουν επίσης το πρόβλημα και να ενισχύσουν την πολιτική σταθερότητα.
Η τιμή του σιταριού είναι ένας σημαντικός δείκτης της παγκόσμιας προσφοράς σιτηρών, ακόμα κι αν κατά καιρούς διαστρεβλώνεται από κερδοσκοπικές κινήσεις. Ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία για παράδειγμα, στο γαλλικό χρηματιστήριο μελλοντικής εκπλήρωσης MATIF, η τιμή του σιταριού έφτασε σε υψηλό ρεκόρ των 438 ευρώ τον τόνο ,στα μέσα Μαΐου. Έκτοτε, η τιμή μειώθηκε σημαντικά, καθώς βοήθησαν οι διαπραγματεύσεις για το άνοιγμα των δρομολογίων της Μαύρης Θάλασσας ,από τα μέσα Ιουνίου. Χθες το απόγευμα, η τιμή του σιταριού ανά τόνο ,υποχώρησε στα 338 ευρώ, σχεδόν 2% χαμηλότερα από την περασμένη Παρασκευή.
Η αγορά παραμένει πάντως σε υψηλά επίπεδα, καθώς πριν από ένα χρόνο, ένας τόνος σιτάρι κόστιζε περίπου 220 ευρώ.Η νευρικότητα στην αγορά επιτείνεται όμως από το γεγονός ότι εκτός από τις αβεβαιότητες σχετικά με την εξαγωγή των ουκρανικών σιτηρών που έχουν ήδη παραχθεί, η καταστροφή της καλλιεργήσιμης γης και των υποδομών περιορίζει σοβαρά τη γεωργική παραγωγή στην Ουκρανία.
Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι προειδοποίησε ότι η συγκομιδή σιτηρών φέτος είναι πιθανό να είναι κατά 50% μικρότερη από ό,τι συνήθως. Το έτος ρεκόρ 2021, η χώρα είχε παράγει 33 εκατομμύρια τόνους.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, από την άλλη πλευρά, ανακοίνωσε εξαγωγές ρεκόρ 50 εκατομμυρίων τόνων από τη φετινή σοδειά.
Ο ρόλος της κλιματικής κρίσης
Οι τιμές των σιτηρών παρέχουν φυσικά κίνητρα στους παραγωγούς σε όλον τον κόσμο να αυξήσουν την καλλιέργειά τους. Για παράδειγμα, η IGC αναμένει σημαντικά υψηλότερες συγκομιδές στη Βραζιλία και τον Καναδά το επόμενο έτος. Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι ο μόνος λόγος που επηρεάζει αρνητικά την αγορά.
Η Ινδία, ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός σιταριού μετά τη Ρωσία,έχει περιορίσει για παράδειγμα την παραγωγή της, καθώς τα τελευταία χρόνια, η κλιματική αλλαγή γίνεται όλο και πιο αισθητή εδώ. Τα πρόσφατα
κύματα καύσωνα επηρεάζουν την Ινδική παραγωγή σιταριού, που αναμένεται ότι θα είναι σημαντικά μικρότερη το επόμενο έτος.
Η άνοδος των τιμών των σιτηρών και των τροφίμων γενικότερα έφερε με τη σειρά της εκατομμύρια ανθρώπους στους δρόμους σε όλο τον κόσμο, από το Περού μέχρι την Παλαιστίνη και την Ινδονησία, για να διαμαρτυρηθούν για την ακρίβεια. Η κυβέρνηση στη Σρι Λάνκα κατέρρευσε ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης.
Στην περιοχή του Σαχέλ, στην Αφρική ,18 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνας λόγω της μειωμένης συγκομιδής. Κάπου 13 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρή ξηρασία στο Κέρας της Αφρικής. Συνήθως, το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Επισιτισμού (WFP) παρεμβαίνει για να βοηθήσει τις χώρες αυτές. Ωστόσο, το WFP αγοράζει περισσότερο από το ήμισυ του σιταριού του από την Ουκρανία.
Ο ρόλος της κερδοσκοπίας
Οι τιμές των τροφίμων ήταν βέβαια σε υψηλά επίπεδα και πριν εισβάλει η Ρωσία στην Ουκρανία. Προβλήματα εφοδιαστικής αλυσίδας που συνδέονται με τον COVID, η άνοδος της τιμής των λιπασμάτων λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας, η μειωμένη σοδειά που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή: όλα αυτά συνέβαλαν στην αύξηση των τιμών των τροφίμων από το 2020.
Ένας λιγότερο γνωστός παράγοντας είναι η οικονομική κερδοσκοπία. Μετά τις αυξήσεις των τιμών των τροφίμων το 2007-8, το International Food Policy Research Institute δημοσίευσε μια ανάλυση που θα αποδεικνυόταν προφητική: «Η ροή κερδοσκοπικού κεφαλαίου από χρηματοοικονομικούς επενδυτές στις αγορές γεωργικών εμπορευμάτων ήταν δραστική και ο αριθμός των μελλοντικών συμβολαίων αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου. Από τον Μάιο του 2007 έως τον Μάιο του 2008, ο όγκος των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης και των δικαιωμάτων προαγοράς σιτηρών σε παγκόσμιο επίπεδο,αυξήθηκε σημαντικά. Η υπερβολική κερδοσκοπία στην αγορά συμβάσεων μελλοντικής εκπλήρωσης εμπορευμάτων θα μπορούσε να ωθήσει τις τιμές πάνω από τα επίπεδα που δικαιολογούνται από τα θεμελιώδη στοιχεία προσφοράς και ζήτησης.
Η πρόσφατη πτώση των τιμών των τροφίμων -μετά την άνοδο τον Μάρτιο-δείχνει ότι η «υπερβολική κερδοσκοπία» έχει πράγματι διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, επισημαίνει η οικονομολόγος Αν Πέτιφορ.
