Τα τρόφιμα είναι ο κλάδος με την υψηλότερη συμβολή σε όλα τα βασικά μεγέθη της μεταποίησης, όπως πωλήσεις, προστιθέμενη αξία, αριθμό επιχειρήσεων και απασχόληση: Καλύπτει το 25% του κύκλου εργασιών, κατέχει το 25% των συνολικών κεφαλαίων, παράγει το 24% της συνολικής προστιθέμενης αξίας και απασχολεί πάνω από το 22% των απασχολουμένων στο σύνολο του μεταποιητικού τομέα. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται υπερβαίνουν σε αριθμό το 20% του συνόλου των βιομηχανικών επιχειρήσεων.
Αυτό επισημαίνεται στην τρίτη έκδοση της έκθεσης - μελέτης για τον κλάδο των τροφίμων και ποτών που εκπονεί κάθε χρόνο το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι τέσσερις είναι, σε αδρές γραμμές, οι βασικές επιτακτικές ανάγκες και παράλληλα οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κλάδος των τροφίμων και ποτών:
- Πρώτον, η διαφοροποίηση των προϊόντων με την ανάπτυξη καινοτομικής δραστηριότητας για την ικανοποίηση των αυξανόμενων απαιτήσεων των καταναλωτών.
- Δεύτερον, η αναδιάρθρωση και ο εκσυγχρονισμός των παραγωγικών μονάδων.
- Τρίτον, η παραγωγή προϊόντων υψηλού επιπέδου ασφάλειας και ποιότητας και η ενημέρωση του καταναλωτή και τέταρτον, η ενίσχυση της εξωστρέφειας που θα «απαγκιστρώσει» τον κλάδο από την εγχώρια αγορά και θα τροφοδοτήσει ταχύτερους ρυθμούς μεγέθυνσης.
Όπως προκύπτει από την έκθεση, τα τελευταία χρόνια οι επιχειρήσεις συνειδητοποιούν τις προκλήσεις αυτές και κινητοποιούνται για την πραγματοποίηση επενδύσεων κυρίως εκσυγχρονισμού, με αποτέλεσμα από το 2000 μέχρι το 2006 να αυξάνεται διαρκώς το ποσοστό των επενδυτικών δαπανών των επιχειρήσεων που κατευθύνονται προς τον εξορθολογισμό της παραγωγικής τους δραστηριότητας.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας επενδύσεων Οκτωβρίου - Νοεμβρίου 2006 του ΙΟΒΕ, οι επιχειρήσεις του κλάδου τροφίμων-ποτών εκτιμούν ότι η επενδυτική τους δαπάνη το 2006 αυξήθηκε κατά 3,4% έναντι του προηγούμενου έτους, ενώ η αντίστοιχη εκτίμηση για το 2005 αναφερόταν σε μείωση επενδύσεων.
Ωστόσο, οι ελληνικές επιχειρήσεις παρουσιάζουν ακόμη υστερήσεις όσον αφορά την καινοτομική συμπεριφορά, γεγονός που οφείλεται κατά κύριο λόγο στο μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και της αγοράς, σε διοικητικές και οργανωτικές ανεπάρκειες που δεν επιτρέπουν τις αναγκαίες αναδιαρθρώσεις, στο χαμηλό επίπεδο δικτύωσης και τέλος, σε μια γενικότερη νοοτροπία αποφυγής κινδύνου που περιορίζει την επιχειρηματικότητα.
Στην έκθεση του ΙΟΒΕ προβλέπεται ότι οι μελλοντικές εξελίξεις στον κλάδο των τροφίμων και ποτών θα είναι θετικές, στο βαθμό που οι επιχειρήσεις θα διευρύνουν την εξωστρέφειά τους, βελτιώνοντας την ανταγωνιστική τους θέση στις αγορές του εξωτερικού και κατευθύνοντας προς αυτές ένα μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής τους. Παρότι τους τελευταίους μήνες παρατηρείται σημαντική βελτίωση του οικονομικού κλίματος, τα διαρθρωτικά προβλήματα του κλάδου παραμένουν, με κορυφαίο εκείνο της ανταγωνιστικότητας. Η ανταγωνιστικότητα επηρεάζεται αρνητικά, εκτός των άλλων και από τα προβλήματα που συνδέονται με τη λειτουργία του κράτους και τις σχέσεις του με τις επιχειρήσεις.
Με μερίδιο 14% στο συνολικό κύκλο εργασιών, η βιομηχανία τροφίμων-ποτών αποτελεί το μεγαλύτερο κλάδο της ευρωπαϊκής μεταποίησης, πραγματοποιώντας το 2005, πωλήσεις ύψους 815 δισεκ. ευρώ και απασχολώντας πάνω από 4 εκατ. εργαζομένους. Από πλευράς διάρθρωσης, σχεδόν στο σύνολό τους οι επιχειρήσεις του κλάδου είναι μικρομεσαίες (279.000 επιχειρήσεις από σύνολο 282.000).
Παράλληλα, στον κλάδο δραστηριοποιούνται και μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις με καθετοποιημένη οργάνωση παραγωγής και ευρεία γκάμα προϊόντων, οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην επίδοση του κλάδου διεθνώς.
Τα προβλήματα και οι προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει τα επόμενα χρόνια ο κλάδος στην Ευρώπη, άρα και στη χώρα μας είναι: Η βιομηχανία τροφίμων-ποτών είναι σε υψηλό βαθμό κατακερματισμένη, σε ό,τι αφορά τη διάρθρωσή της, η ανταγωνιστική πίεση από τον υπερσυγκεντρωμένο και έντονα δραστήριο διεθνώς κλάδο του λιανικού εμπορίου αυξάνεται συνεχώς, η κερδοφορία του κλάδου τα τελευταία χρόνια δεν είναι επαρκής για τη διεύρυνση της επενδυτικής δραστηριότητας και τη στροφή προς την αναζήτηση τεχνολογικών λύσεων και την εφαρμογή καινοτομικών διαδικασιών στην παραγωγή των προϊόντων.
