Από την έντυπη έκδοση
Της Σοφίας Εμμανουήλ
[email protected]
Η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής υπαρχουσών τάσεων, όπως συχνά έχει αναφερθεί, με το ενδιαφέρον να εστιάζεται κυρίως σε αλλαγές στον τρόπο εργασίας, στις συναλλαγές και στο μοντέλο λειτουργίας των επιχειρήσεων. Λιγότερο έχει αναδειχθεί η καταλυτική επίπτωση της πανδημίας στο δημογραφικό πρόβλημα και οι συσχετισμοί του με το μέλλον της εργασίας.
Η πανδημία στην Ελλάδα έχει στοιχίσει τη ζωή σε πάνω από 11 χιλ. ανθρώπους. Οι εργατολόγοι αναφέρουν ότι αν και έχει μειωθεί το προσδόκιμο ζωής, κατά λιγότερο από ένα έτος, το αποτύπωμα στο εργατικό δυναμικό δεν θα είναι σημαντικό. Αυτό που πρέπει να αξιολογηθεί και να μετρηθεί είναι οι γεννήσεις, που έχουν μειωθεί όπως δείχνουν τα πρώτα στοιχεία, καθώς και οι επιπτώσεις της νέας κρίσης σε θέσεις εργασίας και εισοδήματα.
Λιγότεροι Έλληνες κατά 200 χιλ. Εάν πάντως επαναληφθεί το φαινόμενο της κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας και οι γεννήσεις είναι μειωμένες σε ένα ποσοστό της τάξης του 20%, καθώς ήδη τα στοιχεία στις χώρες της Ε.Ε. συγκλίνουν σε αυτόν τον ρυθμό και ταυτόχρονα υπολογιστεί αύξηση θανάτων μέχρι 15%, τότε στο τέλος της δεκαετίας οι Έλληνες θα είναι λιγότεροι κατά περίπου 200 χιλ., σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, με εύλογες συνέπειες στο εργατικό δυναμικό. Ταυτόχρονα θα είναι πιο γερασμένοι και με λιγότερες δεξιότητες, πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες.
Γονιμότητα κάτω από τα ποσοστά αναπλήρωσης
Εξάλλου, η τάση που θέλει τον ανθρώπινο πληθυσμό να μεγαλώνει ηλικιακά και τη γονιμότητα να μειώνεται υπήρχε και πριν από την πανδημία. Ενώ η γήρανση είναι εμφανής στις ανεπτυγμένες οικονομίες για κάποιο χρονικό διάστημα, το δημογραφικό έλλειμμα εξαπλώνεται τώρα στην Κίνα και σύντομα αναμένεται να φτάσει στη Λατινική Αμερική. Πριν από τριάντα χρόνια μόνο ένα μικρό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε στις λίγες χώρες που εμφανίζουν ποσοστά γονιμότητας σημαντικά κάτω από αυτά που απαιτούνται για την αναπλήρωση κάθε γενιάς, πάνω από δύο παιδιά ανά γυναίκα. Αλλά μέχρι το 2013 περίπου το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε χώρες με ποσοστά γονιμότητας κάτω από το ποσοστό αναπλήρωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει ότι μέχρι το 2060 ο πληθυσμός της Γερμανίας θα συρρικνωθεί κατά το ένα πέμπτο και ο αριθμός των ατόμων σε ηλικία εργασίας θα μειωθεί από 54 εκατομμύρια το 2010 σε 36 εκατομμύρια το 2060. Η εργατική δύναμη πολλών χωρών περιορίζεται λόγω της μείωσης των γεννήσεων, ενώ αυξάνεται η ανάγκη για τη φροντίδα μεγαλύτερου αριθμού ηλικιωμένων, ένα μίγμα που ασκεί πιέσεις στην αγορά εργασίας και στην οικονομία.
Σύμφωνα με την Korn Ferry ο πιο σημαντικός μετασχηματισμός του ανθρώπινου δυναμικού από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια έλλειψη ταλέντων, τέτοια που 85 εκατομμύρια ρόλοι αναμένεται να αντιμετωπίσουν έλλειψη των κατάλληλα καταρτισμένων στελεχών μέχρι το 2030.
Αναβάθμιση δεξιοτήτων
Οι τεχνικές και οι προσωπικές δεξιότητες όπως η δημιουργικότητα, η ικανότητα συνεργασίας και η ηγεσία θα συνεχίσουν να έχουν αυξημένη ζήτηση, αλλά σύμφωνα με τη ManpowerGroup οι υποστηρικτικές θέσεις εργασίας στον τουρισμό, στο διοικητικό και νομικό κλάδο θα υποστούν μείωση. Για να προετοιμαστούν, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αναβαθμίσουν τόσο τις τεχνικές όσο και τις προσωπικές τους δεξιότητες που θα συνεχίσουν να είναι σε ζήτηση.
Τουλάχιστον τα δύο τρίτα των ενηλίκων σε κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε. συμφωνούν ότι η κυβέρνησή τους πρέπει να επενδύσει κατά προτεραιότητα στην εκπαίδευση των ενηλίκων. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα του Cedefop, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 92% και είναι μεταξύ των υψηλότερων της Ε.Ε.
Το επιχείρημα υπέρ του καθορισμού της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των ενηλίκων ως προτεραιοτήτων ενισχύεται από το ότι το 47% του ενήλικου ελληνικού πληθυσμού δήλωσε πως δεν διαθέτει ορισμένες τεχνικές δεξιότητες και το 38% πως δεν διαθέτει ορισμένες βασικές δεξιότητες τις οποίες χρειάζεται για να μπορεί να εκτελεί τα εργασιακά του καθήκοντα στο απαιτούμενο επίπεδο, σε σύγκριση με το 28% και το 22% αντίστοιχα κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. Οι ενήλικες στην Ελλάδα έχουν θετική άποψη για την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Πάνω από το 85% των ερωτηθέντων δηλώνει πως αποφέρουν πραγματικά οφέλη και βοηθούν τα άτομα να βρουν εργασία, να εξελιχθούν επαγγελματικά και να αυξήσουν τις αποδοχές τους. Το 79% πιστεύει επίσης πως η εκπαίδευση και η κατάρτιση των ενηλίκων μπορούν να μειώσουν την ανεργία.
Η ανάγκη για επικοινωνία και η εξ αποστάσεως εργασία
Μια άλλη τάση της πανδημίας αναφορικά με το δημογραφικό είναι η αύξηση των κοινωνικών εντάσεων και ανισοτήτων, ιδίως όσον αφορά τις φυλετικές διακρίσεις. Αυτό σημαίνει ότι οι οργανισμοί πρέπει να εστιάσουν περισσότερο στη διαφάνεια αναφορικά με το ανθρώπινο κεφάλαιο, με τις πρωτοβουλίες συμπερίληψης οι οποίες θα λειτουργήσουν ως το κλειδί για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη. Οι αναλυτές της ManpowerGroup παρατηρούν ότι όλο και περισσότερο οι εργαζόμενοι και οι πελάτες απαιτούν από τις εταιρείες επίσημη στάση για θέματα της κοινωνικής δικαιοσύνης, της κλιματικής αλλαγής και άλλων παγκόσμιων ζητημάτων. Όπως οι πελάτες μπορούν να υποστηρίξουν τους οργανισμούς που ευθυγραμμίζονται με τις αξίες τους, με τον ίδιο τρόπο οι επιχειρήσεις μπορούν να επιλέξουν ταλέντα τα οποία λαμβάνουν ουσιαστική στάση στα σχετικά θέματα.
Σήμερα, σχεδόν οι μισοί (43%) εργαζόμενοι πιστεύουν ότι η Covid-19 κρίση σηματοδοτεί το τέλος της καθημερινής εργασίας στο γραφείο. Είτε αυτό είναι αλήθεια είτε όχι, το on demand ανθρώπινο δυναμικό, τα υβριδικά μοντέλα εργασίας και η εργασία χωρίς δέσμευση από φυσικά γραφεία αυξάνονται. Για τους εργαζόμενους, αυτό σημαίνει ότι οι ευκαιρίες απασχόλησης δεν συνδέονται πλέον μόνο με μια συγκεκριμένη τοποθεσία καθώς παράλληλα υπάρχουν παγκόσμιες προοπτικές εργασίας. Επίσης, ο νέος τρόπος εργασίας επιτρέπει την επίτευξη μεγαλύτερης ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
Το χάσμα των φύλων
Εν τω μεταξύ, οι γυναίκες επηρεάζονται δυσανάλογα τόσο από την κοινωνική όσο και από την οικονομική κρίση λόγω της πανδημίας, αντιμετωπίζοντας απώλειες θέσεων εργασίας σε διάφορους κλάδους, όπως το λιανικό εμπόριο και ο τομέας αναψυχής και φιλοξενίας. Ταυτόχρονα, υπάρχει μια σημαντική ευκαιρία για τις γυναίκες να επαναπροσδιορίσουν και να αναβαθμίσουν τις δεξιότητές τους σε τομείς ανάπτυξης, όπως αυτός της πληροφορικής, της διοίκησης επιχειρήσεων και της εφοδιαστικής αλυσίδας. Πρόκειται για μια ανεκμετάλλευτη δεξαμενή ταλέντων που θα μπορούσε να «επαναπροσδιοριστεί» ή να αναβαθμιστεί ώστε να προετοιμαστεί για τις θέσεις εργασίας του αύριο. Πολλές από τις τάσεις ίσως δεν είναι νέες, σύμφωνα με στελέχη της ManpowerGroup, αλλά λόγω των δραματικών αλλαγών του προηγούμενου έτους έχουν γνωρίσει μεγάλη αύξηση.
Θέλουν αλλά δεν μπορούν
Στις 22 από τις 30 ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα του Cedefop οι ενήλικες απάντησαν πως ο βασικός λόγος για τον οποίο επιλέγουν να μη συμμετέχουν σε προγράμματα εκπαίδευσης ή κατάρτισης είναι επειδή δεν τα χρειάζονται. Αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της Ελλάδας. Ο κυριότερος λόγος που επικαλέστηκε το 45% των ερωτηθέντων στην Ελλάδα είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην προσπάθειά τους να συνδυάσουν την κατάρτιση με τις υπόλοιπες υποχρεώσεις τους. Το 75% υποστηρίζει σθεναρά την υιοθέτηση μέτρων παροχής οικονομικής βοήθειας και το 81% την παροχή βοήθειας σε σχέση με τη φροντίδα των παιδιών. Και τα δύο ποσοστά ξεπερνούν κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ο οποίος ανέρχεται στο 58% και για τα δύο μέτρα.
Η Ε.Ε. καταβάλλει προσπάθειες για μεγαλύτερη συμμετοχή των ενηλίκων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, αλλά παρόλο που το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί στο 11% περίπου παραμένει κάτω από τον πανευρωπαϊκό στόχο που είχε θέσει η Ε.Ε. (15%) με ορίζοντα το 2020. Πολλά κράτη-μέλη δεν κατάφεραν να πετύχουν τον στόχο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας όπου η συμμετοχή ανέρχεται στο 4,5% περίπου.
