Της Νατάσας Στασινού
[email protected]
Ιστορικά οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία και το Ιράν χαρακτηρίζονται από μεγάλες εντάσεις, αντιπαλότητες, προσπάθειες προσέγγισης και «ανίερες συμμαχίες». Σήμερα σχηματίζουν ένα τρίγωνο, με γεωπολιτικές επιδιώξεις, που ανησυχούν τη Δύση. Οι κοινοί στόχοι, οι κοινοί «εχθροί» και η προσωπική «χημεία» μεταξύ των Ερντογάν, Πούτιν, Ρουχανί βοηθούν να ξεπεραστούν οι διαφορές και τα ρήγματα, που ανά καιρούς προκύπτουν. Ως συγκολλητική ουσία δρουν και οι οικονομικές σχέσεις. Αξίζει λοιπόν να δούμε τι ενώνει και οικονομικά τους «τρεις σωματοφύλακες», όπως αυτοανακηρύχθηκαν, στην περίπτωση της Συρίας.
Ορόσημο στις σχέσεις τους στάθηκε η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία τον Ιούλιο του 2016. Λίγες μόλις ώρες μετά την εκδήλωσή της, το ιρανικό υπουργείο Εξωτερικών τιτίβιζε: «Η σταθερότητα και η Δημοκρατία στην Τουρκία είναι καθοριστικής σημασίας». Ακολούθησε τηλεφωνική συνομιλία του Ιρανού προέδρου, Χασάν Ρουχανί, με τον Τούρκο ομόλογό του, στην οποία ο πρώτος φέρεται να είπε ότι η απόπειρα ήταν μία δοκιμασία για την Άγκυρα, προκειμένου να «προσδιορίσει ποιοι είναι οι εσωτερικοί και εξωτερικοί φίλοι και εχθροί». Μία ημέρα αργότερα ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, θα γινόταν ο πρώτος ξένος ηγέτης, που έσπευδε να συγχαρεί τον Ταγίπ Ερντογάν.
Ο τομέας της ενέργειας
Με πληθυσμό, που προσεγγίζει τα 80 εκατομμύρια και μία οικονομία, που «τρέχει» με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, η Τουρκία περιλαμβάνεται στους μεγάλους καταναλωτές ενέργειας. Η ίδια, όμως, πέρα από κάποιες λιγνιτικές μονάδες, δεν διαθέτει δικές της πηγές. Όπως συμβαίνει και με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξαρτάται για την κάλυψη των αναγκών της από τις εισαγωγές. Και οι βασικοί προμηθευτές δεν είναι άλλοι από τη Ρωσία και το Ιράν. Σύμφωνα με στοιχεία του τουρκικού υπουργείου Ενέργειας από τις δύο χώρες προέρχεται το 60% και 30% αντίστοιχα των τουρκικών εισαγωγών σε φυσικό αέριο, με το υπόλοιπο 10% να προέρχεται κατά κύριο λόγο από το Αζερμπαϊτζάν.
Η Τουρκία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικού φυσικού αερίου μετά τη Γερμανία, αγοράζοντας περίπου 28 έως 30 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως. Είναι όμως κάτι παραπάνω από αγοραστής. Έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια σε ενεργειακό εταίρο της Ρωσίας. Και σε αυτό έχει διαδραματίσει το ρόλο της η προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να περιορίσει την εξάρτησή της από το φυσικό αέριο και ο επακόλουθος ανταγωνισμός των «αγωγών». Προϊόν του ανταγωνισμού αυτό και συγκεκριμένα της κατάρρευσης των σχεδίων για τον South Stream το 2014 ήταν ο λεγόμενος TurkStream. Τον Δεκέμβριο εκείνης της χρονιάς ο Βλαντιμίρ Πούτιν, κηρύσσοντας το θάνατο του South Stream, ανακοίνωνε παράλληλα το εναλλακτικό σχέδιο για ένα project ύψους περίπου 14 δισ. δολαρίων, με στόχο την μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στη Νότιο Ευρώπη μέσω Τουρκίας και Βαλκανίων. Πρόκειται για δίδυμους αγωγούς μήκους 930 χλμ και μέγιστου βάθους 2.200 μέτρων. Η δυνατότητα μεταφοράς υπολογίζεται ότι θα είναι 31,5 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως.
Ακόμη και όταν ένα χρόνο αργότερα η Τουρκία έπαιξε ρώσικη ρουλέτα με την κατάρριψη ρωσικού αεροσκάφους, η αιφνίδια επιδείνωση των σχέσεων των δύο πλευρών, δεν ανέκοψε τα σχέδια του αγωγού. Η ρωσική πλευρά περιορίστηκε τότε σε εμπορικές κυρώσεις μόνο, τις οποίες και χαλάρωσε σταδιακά για να άρει πλήρως, όταν ήρθε η «συγγνώμη» του Ερντογάν.
Τον Ιούνιο του 2017 υπεγράφη, εν τω μεταξύ, μνημόνιο ενεργειακής συνεργασίας ανάμεσα στη Ρωσία και το Ιράν, με τον άκρως φιλόδοξο στόχο να αναπτύξουν από κοινού περί τα 50 project πετρελαίου και φυσικού αερίου, συνολικής αξίας 180 δισ. δολαρίων έως το 2020. Υπενθυμίζεται ότι Ρωσία και Ιράν ελέγχουν αθροιστικά το 50% των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου.
«Πυρηνικοί εταίροι»
Οι πρόεδροι της Ρωσίας και της Τουρκίας εγκαινίασαν πριν από λίγες ημέρες τις εργασίες για πυρηνική μονάδα στην πόλη Ακουγιού. Πρόκειται για ένα project ύψους 20 δισ. δολαρίων, το οποίο θα καλύψει το 10% των αναγκών της Τουρκίας σε ηλεκτρικό ρεύμα. Η σχετική συμφωνία είχε υπογραφεί από το 2012, πάγωσε για ένα διάστημα, αλλά επανήλθε με αργά βήματα σε τροχιά, με διακηρυγμένο στόχο να τεθεί σε λειτουργία η μονάδα το 2023. Θα ακολουθήσει η κατασκευή τριών ακόμη μονάδων έως το 2026. Αναλυτές εκφράζουν πάντως αμφιβολίες για το εάν το χρονοδιάγραμμα είναι εφικτό, κάνοντας λόγο για υπερβολικά αισιόδοξους στόχους. Σε κάθε περίπτωση η εξέλιξη αποκαλύπτει την εντεινόμενη ενεργειακή εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία.
Πολυετής είναι, εν τω μεταξύ, η συνεργασία Ρωσίας- Ιράν σε αυτό το μέτωπο. Το 1995 η Ρωσία άρχισε να χτίζει τον πρώτο σταθμό πυρηνικής ενέργειας στην πόλη Μπουσέρ, ο οποίος έφτασε στο απόγειο της παραγωγικής του ικανότητας πολλά χρόνια αργότερα, το 2012. Από τον Απρίλιο του 2016 ο σταθμός έχει παραδοθεί πλήρως στον έλεγχο του Ιράν. Η ιρανική κυβέρνηση σχεδιάζει δεύτερο και τρίτο σταθμό στην πόλη έως το 2024 και 2026 αντίστοιχα, ενώ μακροπρόθεσμα φιλοδοξεί οι μονάδες να γίνουν έξι.
Τουρισμός
Τα τουρκικά θέρετρα είναι μεταξύ των πλέον δημοφιλών προορισμών τόσο για τους Ρώσους όσο και για τους Ιρανούς. Για τον τουρκικό τουρισμό η ρωσική αγορά είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή τουριστών, μετά τη Γερμανία, ενώ σε σημαντικότητα πηγή τουριστικών αφίξεων εξελίσσεται και το Ιράν.
Ανά καιρούς έχουν εκδοθεί ρωσικές ταξιδιωτικές οδηγίες κατά της Τουρκίας, εξαιτίας των τρομοκρατικών επιθέσεων. Ωστόσο αυτές έχουν περιορίσει ελαφρώς μόνο το ενδιαφέρον των Ρώσων τουριστών, οι οποίοι άλλωστε μπορούν να ταξιδέψουν στην Τουρκία χωρίς βίζα. Σύμφωνα με στοιχεία, που έδωσε στη δημοσιότητα προ ημερών το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, φέτος αναμένονται στην Τουρκία περί τα 5 εκατομμύρια Ρώσων, επί συνόλου 30 εκατ. τουριστών. Το πρώτο δίμηνο του έτους επισκέφθηκαν την Τουρκία περίπου 134.200 Ρώσοι τουρίστες, ωστόσο όπως επισημαίνεται από το υπουργείο, ο μεγάλος όγκος καταφθάνει από την άνοιξη και μετά.
Περίπου 2,5 εκατομμύρια Ιρανοί επισκέφθηκαν την Τουρκία το 2017, με τον αριθμό να είναι αυξημένος κατά 50,2% σε σχέση με το 2016. Η Τουρκία ήταν ο δημοφιλέστερος προορισμός για τους Ιρανούς πέρυσι, σύμφωνα με την Ένωση Ξενοδόχων Τουρκίας (TUROB).
Εμπόριο αγαθών
Τo 2017 οι εμπορικές συναλλαγές Τουρκίας- Ρωσίας αυξήθηκαν 30% στα 22 δις. δολάρια. Στο διμερές εμπόριο ξεχωριστή θέση έχει ο αγροτικός τομέας. Η Τουρκία, μαζί με την Αίγυπτο, είναι ο μεγαλύτερος αγοραστής ρωσικού σιταριού. Οι Ρώσοι εξάγουν επίσης στην τουρκική αγορά μεγάλες ποσότητες κρέατος, ψαριών και γάλακτος. Από την άλλη αγοράζουν ρωσικές ντομάτες. Μετά και την άρση των σχετικών περιορισμών, υπολογίζεται ότι φέτος θα πουληθούν στη ρωσική αγορά περί τους 50.000 τόνους τουρκικής ντομάτας.
Οι εμπορικές συναλλαγές Τουρκίας- Ιράν ανήλθαν στα 10,75 δισ. δολάρια το 2017, αυξημένες κατά 11,24% σε σχέση με το 2016, σύμφωνα με τα στοιχεία της τουρκικής στατιστικής υπηρεσίας. Το Ιράν εξήγαγε εμπορεύματα αξίας 3,25 δισ. δολαρίων- αύξηση 34,36% σε ετήσια βάση.
