Από την έντυπη έκδοση
Της Αγγελικής Κοτσοβού
[email protected]
Η ευρωπαϊκή κρίση χρέους έφερε στην επιφάνεια τα τρωτά σημεία της Ευρωζώνης και την ανάγκη για στενότερη εποπτεία και ισχυρότερους μηχανισμούς αντιμετώπισης και διαχείρισης κρίσεων.
Επτάμισι χρόνια μετά την έναρξη της ευρωκρίσης και την υπαγωγή της Ελλάδας στο πρώτο μνημόνιο, οι χώρες του ευρώ έχουν κάνει σημαντικά βήματα θωράκισης του χρηματοπιστωτικού συστήματος και της οικονομίας. Ανάμεσα σε αυτά και η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM).
Τον τελευταίο καιρό συζητείται έντονα η προοπτική ακόμη ενός ιστορικού βήματος, που αφορά την εξέλιξη του ESM σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο (ΕΝΤ). Το ΕΝΤ θα αναλάμβανε μελλοντικές διασώσεις και προγράμματα χρηματοδότησης, χωρίς να χρειάζεται η συμμετοχή του ΔΝΤ, ο ρόλος του οποίου έχει δεχθεί έντονες επικρίσεις εξαιτίας των αυστηρών όρων που θέτει σε αντάλλαγμα την εκταμίευση χρημάτων.
Τόσο η Γερμανία όσο και η Γαλλία τάσσονται υπέρ της εξέλιξης του ESM σε ΕΝΤ, η καθεμία βέβαια για τους δικούς της λόγους. Για το μεν Βερολίνο, που επανειλημμένως έχει ταχθεί κατά της αμοιβαιοποίησης χρεών ή την έκδοση ευρωομολόγων, ένα ισχυρό ΕΝΤ θα παρακολουθεί πιο ανεξάρτητα και συνεπώς πιο αυστηρά τους προϋπολογισμούς των χωρών της Ε.Ε. από ό,τι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπερ σημαίνει αυστηρότερη προσήλωση στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και αυστηρότερη εποπτεία για τα χρέη και ελλείμματα των χωρών-μελών. Το Παρίσι, από την άλλη, υπό την προεδρία του Εμανουέλ Μακρόν, προωθεί μεγαλύτερη εμβάθυνση της Ευρωζώνης.
Στο πλαίσιο αυτό, έχει ταχθεί υπέρ μιας «ευρωπαϊκής οικονομικής κυβέρνησης», με έναν υπερυπουργό Οικονομικών. Σε αυτό το πλαίσιο, ταιριάζει η σύσταση ενός ΕΝΤ, που θα λειτουργεί περισσότερο ως «προπύργιο» δημοσιονομικής πειθαρχίας. Όσο για τις υπόλοιπες χώρες του Νότου, φαίνεται να αντιλαμβάνονται διαφορετικά τη λειτουργία του, θεωρώντας ότι θα είναι μια ευκαιρία για την Ευρωζώνη να απελευθερωθεί από τους αυστηρούς όρους δανεισμού που επιβάλλει το ΔΝΤ.
Ένα ΕΝΤ θα ήταν αναβαθμισμένη εκδοχή του ESM, με ευρύτερη αποστολή. Η συνολική δανειοδοτική ικανότητα του ESM ανέρχεται σε 500 δισ. ευρώ και μπορεί να χορηγήσει δάνεια σε χώρες που έχουν καταλήξει σε συμφωνία με την υπόλοιπη Ευρωζώνη για υπαγωγή σε πρόγραμμα διάσωσης. Η ιδέα ενός ΕΝΤ είναι αρκετά ελκυστική, σύμφωνα με τους Laurence Boone -επικεφαλής οικονομολόγο στην ΑΧΑ Group- και Shahin Vallee - πρώην οικονομικό σύμβουλο του Εμανουέλ Μακρόν. «Παρότι η συνεργασία ανάμεσα σε περιφερειακά και διεθνή δίχτυα ασφαλείας έχει καταστεί αναπόφευκτη, η συμμετοχή του ΔΝΤ στην Ευρώπη μετά βίας είναι βιώσιμη στην υφιστάμενη μορφή της. Γι’ αυτό και χρειάζεται ένα πιο ισχυρό, ευρωπαϊκό πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων», υποστηρίζουν σε πρόσφατο άρθρο τους στον «Εconomist».
Για την υλοποίηση όμως ενός τέτοιου βήματος υπάρχουν αρκετά εμπόδια. Σε πρώτο στάδιο, οποιαδήποτε συζήτηση για τη μετεξέλιξη του ESM θα πρέπει να γίνει μετά τη διεξαγωγή των γερμανικών εκλογών του Σεπτεμβρίου. Παράλληλα, η σύσταση ενός ΕΝΤ θα προϋπέθετε αλλαγές στις ευρωπαϊκές συνθήκες και επικύρωσή τους και από τις 28 χώρες-μέλη, επισημαίνεται σε άρθρο της «Ηandelsblatt», που επικαλείται Ευρωπαίους αξιωματούχους. Τόσο η καγκελάριος Μέρκελ όσο και ο πρόεδρος Μακρόν έχουν δηλώσει ότι είναι πρόθυμοι να τροποποιήσουν τη Συνθήκη της Ε.Ε. εάν καταστεί αναγκαίο, οι αξιωματούχοι όμως αναφέρουν ότι αρκετές χώρες έχουν προειδοποιήσει ότι η εξασφάλιση έγκρισης από τις εθνικές κυβερνήσεις θα είναι πολύ δύσκολη, αν όχι ακατόρθωτη.
Υπάρχουν όμως και εκείνοι που τάσσονται κατά της σύστασής του. Ο Charles Wyplosz, από το Graduate School της Γενεύης, σε ανάλυσή του για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υποστηρίζει ότι η μετεξέλιξη του ESM σε ENT αποτελεί «ένα μη αναγκαίο και μη επιθυμητό βήμα, για πολλούς λόγους».
«Το ότι ένα ΕΝΤ είναι πολιτικά εφικτό δεν σημαίνει ότι είναι και οικονομικά επιθυμητό. Ένα βασικό επιχείρημα υπέρ της σύστασής του είναι ότι θα επέτρεπε στην Ευρωζώνη να βελτιώσει τους μηχανισμούς ασφαλείας που δημιουργήθηκαν μεσούσης της κρίσης. Αυτό όμως δεν είναι ισχυρό επιχείρημα. Η δημιουργία ενός ENΤ θα ήταν μια πολύπλοκη διαδικασία, που θα συνεπαγόταν αρκετούς ηθικούς κινδύνους: Ένα ΕΝΤ θα συνεπαγόταν συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ των μελών του.
Επιπλέον, θα έπρεπε να ταιριάξει μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωσύστημα, που ήδη έχουν επιφορτισθεί με την εποπτεία των χωρών της Ευρωζώνης, την αποτροπή κρίσεων και τον ρόλο του ύστατου δανειστή. Η διοίκησή του θα πρέπει να εγγυάται ταχεία ανάληψη δράσης όταν χρειάζεται, με την ανάλογη ευθύνη και χωρίς πολιτικά κίνητρα. Όλα αυτά αποτελούν σοβαρά εμπόδια και το ΔΝΤ είναι σε θέση να αναλάβει αυτό τον ρόλο».
4 βήματα θωράκισης
Στη διάρκεια της κρίσης, οι εθνικές και ευρωπαϊκές αρχές έκαναν τέσσερα σημαντικά βήματα για τη διαχείριση της κατάστασης και θωράκισης της Ευρωζώνης: Το πρώτο βήμα ήταν η επιτήρηση των δημοσίων ελλειμμάτων και χρεών από την Κομισιόν.
Το δεύτερο ήταν η δημιουργία του ESM, το τρίτο η σύσταση της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης και το τέταρτο η απόφαση της ΕΚΤ για το πρόγραμμα ΟΜΤ, που της επέτρεπε να αγοράζει κρατικά ομόλογα.
Τρεις παράγοντες αδυναμίας της Ευρωζώνης
Οικονομολόγοι του Bruegel εντοπίζουν τρεις βασικές αδυναμίες που καθιστούν ευάλωτη την Ευρωζώνη: Τη μεταχείριση του κρατικού χρέους, καθώς δεν υπάρχει ένα εργαλείο για ελεγχόμενη αντιμετώπιση των κρίσεων χρέους. Δεύτερον, η διακυβέρνηση του ESM και, τρίτον, το γεγονός ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η τραπεζική ένωση.
Η επικεφαλής του εποπτικού συμβουλίου της ΕΚΤ, Ντανιέλ Νουί (φωτογραφία), υποστήριξε σε πρόσφατη επιστολή της ότι η ΕΚΤ χρειάζεται περισσότερες εξουσίες ώστε να παρεμβαίνει πιο δραστικά σε τράπεζες που οδεύουν σε πτώχευση και να έχει τη δυνατότητα να διακόψει μια πιθανώς μοιραία εκροή ρευστότητας. Η ΕΚΤ, η οποία εποπτεύει τις μεγαλύτερες τράπεζες της Ευρωζώνης, δοκιμάστηκε τους τελευταίους μήνες όταν ορισμένες τράπεζες, μεταξύ των οποίων η ισπανική Banco Popular, κατέρρευσαν όταν η ρευστότητα «στέγνωσε» μέσα σε λίγες μέρες.
«Κατά τη γνώμη μου... απαιτείται η υιοθέτηση επαρκούς εξουσίας moratorium για τις εποπτικές αρχές, ώστε να μπορούν να αντιδράσουν με τη δέουσα ευελιξία σε περιπτώσεις όπου η κατάσταση μιας τράπεζας επιδεινώνεται τάχιστα», ανέφερε η κα Νουί σε επιστολή της προς μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. «Δεδομένης της πιθανώς ταχείας εξέλιξης σε μια κρίση ρευστότητας, είναι απαραίτητο ένα εργαλείο moratorium για να διασφαλιστεί ότι υπάρχει επαρκής χρόνος για να υπάρξει μια αξιόπιστη λύση», ανέφερε η κα Νουί, προσθέτοντας ότι η ΕΚΤ θα δημοσιεύσει σύντομα αιτιολογημένη γνώμη για το ζήτημα αυτό.
Χώρες όπως η Ελλάδα και η Γερμανία επιτρέπουν ένα τέτοιο «πάγωμα», αλλά όχι και η Ισπανία, και η ΕΚΤ θέλει ενιαίους κανόνες σε ολόκληρη την Ευρωζώνη.
