Από την έντυπη έκδοση
Του Βασίλη Κωστούλα
[email protected]
Δαπάνες ύψους 15,5 δισ. ευρώ σε χρονικό ορίζοντα 7ετίας, με την αξιοποίηση διαθέσιμων ευρωπαϊκών πόρων και τη συνδυασμένη συμμετοχή δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σε 8 επιστημονικούς κλάδους, είναι σε θέση να αυξήσουν την επένδυση της Ελλάδας στον τομέα της Ερευνας και Ανάπτυξης από το 0,6% στο 1,5% του ΑΕΠ, έναντι στόχου 3% για την Ε.Ε. Σχέδιο το οποίο εκπόνησαν από κοινού κορυφαίοι επιστήμονες της Ελλάδας και του εξωτερικού «λιμνάζει» στις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες, στερώντας τις βάσεις για μια καίρια μεταβολή στο παραγωγικό μοντέλο της χώρας.
Την 3ετία 2010-13 έντεκα διακεκριμένοι επιστήμονες, όπως οι Σταμάτιος Κριμιζής, Kevin Featherstone, Μιχάλης Χαλιάσος, Αμεντέο Οντόνι, Κωνσταντίνος Δαφέρμος και Γεώργιος Χρούσος, θήτευσαν ως μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας για να εκπονήσουν το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Ερευνας και Καινοτομίας 2014-20.
Στις 74 σελίδες του ΕΣΠΕΚ αναλύονται με λεπτομέρεια τα χρηματοδοτικά εργαλεία και τα ακριβή ποσά με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα προκειμένου η Ελλάδα να πετύχει ένα άλμα στο πεδίο της καινοτομίας, κι ας αντιστοιχεί μόλις στο μισό του ευρωπαϊκού στόχου, γεγονός που καταδεικνύει άλλωστε τη μεγάλη διαδρομή την οποία καλείται να διανύσει το ελληνικό σύστημα.
Οι 8 κλάδοι
Το πλάνο λαμβάνει υπ’ όψιν την τρέχουσα γραμμή βάσης των δαπανών στον τομέα του R&D και επεκτείνεται σε δυνατότητες επιπρόσθετης χρηματοδότησης μέσω της αξιοποίησης του ΕΣΠΑ και της δραστηριοποίησης του ιδιωτικού τομέα, καταγράφοντας και κοστολογώντας εν δυνάμει δράσεις σε κάθε έναν από τους 8 επιστημονικούς κλάδους: βιοεπιστήμες, βιοτεχνολογία-αγροδιατροφικός τομέας, ενέργεια-περιβάλλον, πληροφορική-μαθηματικά, φυσικές επιστήμες, μηχανολογία, κοινωνικές επιστήμες, τέχνες-ανθρωπιστικές επιστήμες.
Ως βασικές πηγές χρηματοδότησης προκρίνονται ο κρατικός προϋπολογισμός, οι εμπορικές επιχειρήσεις, τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. (Ε.Ε. + εθνικά δημόσια ταμεία) και το πλαίσιο ευρωπαϊκών προγραμμάτων για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη.
Τα κεφάλαια
Με βάση τις αντίστοιχες προβολές, το 60% των κεφαλαίων μπορεί να προέλθει από εθνικές και ευρωπαϊκές πηγές και το 40% από τον ιδιωτικό τομέα, την ώρα -μάλιστα- που η αντίστοιχη σχέση συνεισφορών στις προηγμένες περιοχές της Ε.Ε., των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας είναι σχεδόν αντεστραμμένη: 66% ιδιωτικές και 33% δημόσιες.
Τα κριτήρια με βάση τα οποία εντοπίζονται οι υποτομείς που χρήζουν δυναμικής επένδυσης είναι οι «παραδοσιακές δυνάμεις» (π.χ. ναυτιλία, τουρισμός, ενέργεια), η «κρίσιμη μάζα» (π.χ. ΙΤ, φαρμακευτική, μηχανική, ενέργεια), η «υψηλή προστιθέμενη αξία» (π.χ. ενέργεια, επιστήμες τροφίμων - διατροφή) και το «μείζον εθνικό ενδιαφέρον» (π.χ. παραγωγή τροφίμων, αρχαιολογία, πολιτισμός, ενέργεια, άμυνα, βιοϊατρική), χωρίς να απουσιάζει το κίνητρο ανάδυσης νέων τομέων που δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί.
Αναδιάρθρωση διακυβέρνησης
Προφανώς, η αποτελεσματικότητα ενός αντίστοιχου σχεδίου, στρατηγικού για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, συνδέεται και με τον βαθμό προόδου σε τομείς όπως η δημόσια διοίκηση, το φορολογικό περιβάλλον και το κανονιστικό πλαίσιο.
Κρίνεται δε εποικοδομητική η αναδιάρθρωση του συστήματος διακυβέρνησης στον τομέα του R&D, καθώς το σημερινό σκηνικό διαμορφώνουν ερευνητικά κέντρα με αρμοδιότητες σε διαφορετικά υπουργεία και με αντιφάσεις στο νομικό καθεστώς τους.
Χαρακτηριστική είναι άλλωστε η έλλειψη συνέχειας στη διακυβέρνηση και τον προγραμματισμό των πόρων.
Εισηγήσεις για παρεμβάσεις
Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΣΠΕΚ εισηγείται μια σειρά παρεμβάσεων προς τις εξής κατευθύνσεις:
- Μια κεντρική επιτροπή που θα δίνει στρατηγική κατεύθυνση κατά μήκος της κυβέρνησης.
- Μια κεντρική υπηρεσία που θα αναπτύσσει και θα εφαρμόζει πολιτικές κατά μήκος και εκ μέρους της κυβέρνησης.
- Περισσότερη ανεξαρτησία στην υλοποίηση αποφάσεων από πολιτικές παρεμβάσεις, απόσταση ανάμεσα στις πολιτικές αποφάσεις για τον προϋπολογισμό και τους δικαιούχους, μεγαλύτερη σταθερότητα του ηγετικού προσωπικού ανάμεσα στις κυβερνήσεις.
- Περισσότερη σταθερότητα της πολιτικής R&D και περισσότερη προβλεψιμότητα των προσκλήσεων χρηματοδότησης.
Οργανωμένη πολιτική
Η εμφάνιση νέων βιομηχανικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και νέων συμπλεγμάτων υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως και η ανάσχεση του κύματος μετανάστευσης των νεότερων και πιο εξειδικευμένων Ελλήνων επιστημόνων και τεχνικών στο εξωτερικό, μαζί με την ανανέωση των κρίσιμων ανθρώπινων πόρων που απαιτούνται για ένα αντίστοιχο οικονομικό μοντέλο, συνιστούν ορισμένα από τα ευδιάκριτα οφέλη από την ανάπτυξη μιας συνεκτικής και οργανωμένης πολιτικής καινοτομίας, στα πρότυπα άλλων προηγμένων οικονομιών.
Το 2012, το μερίδιο των εξαγωγών υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα ήταν 3,3%, έναντι 15,6% στην Ε.Ε. των 27.
Το ίδιο έτος οι δαπάνες στον τομέα του R&D στην Ελλάδα ήταν 0,6%, έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου της τάξης του 2%.
«Ελλειψη προσωπικού»
Το ΕΣΠΕΚ 2014-20, προϊόν εργασίας διακεκριμένων επιστημόνων, Ελλήνων και ξένων, παρά το γεγονός ότι είναι ήδη ολοκληρωμένο από τον Δεκέμβριο του 2013, οπότε και έληγε η θητεία του ΕΣΕΤ, το οποίο εκπόνησε το σχέδιο στα αγγλικά, δεν έχει καν μεταφραστεί στα ελληνικά.
Αλλωστε ουδέποτε τυπώθηκε. Βρίσκεται «θαμμένο» στην ιστοσελίδα της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Τεχνολογίας, η οποία -υπό την επίκληση της «έλλειψης προσωπικού»- δεν το ανήρτησε πριν από τον Αύγουστο του 2014. Το 2012 είχε τεθεί σε διαβούλευση πρόσκληση προς την επιστημονική-επιχειρηματική κοινότητα για την κατάθεση προτάσεων και προτεραιοτήτων, οι οποίες μετά από επεξεργασία των Τομεακών Επιστημονικών Συμβουλίων ελήφθησαν υπ’ όψιν στη σύνθεση του τελικού σχεδίου.
Στο πλαίσιο της διαβούλευσης, το 84% των εισηγήσεων είχε προέλθει από δημόσιους-κυβερνητικούς οργανισμούς, το 14% από τον ιδιωτικό τομέα και το 2% από συνέργειες του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.
Σύμφωνα με τους διαμορφωτές του σχεδίου, οι στόχοι του ΕΣΠΕΚ παραμένουν επίκαιροι και ρεαλιστικοί μαζί με τις κοστολογήσεις τους. Υπογραμμίζουν άλλωστε πως δεν έχει σημειωθεί πρόοδος στην ανάπτυξη παραγωγικής βάσης στηριγμένης στην έρευνα και στην καινοτομία, την ώρα που «η έρευνα στα πανεπιστήμια δεινοπαθεί».
Το σχέδιο εφαρμογής του ΕΣΠΕΚ, που είναι το επόμενο βήμα σε κάθε στρατηγικό πλαίσιο, δεν ακολούθησε ποτέ.
Ασυνέχεια
Σύμφωνα με πληροφορίες της «Ν», το 2013 παράγοντες της Ε.Ε., οι οποίοι γνώριζαν το υψηλό επίπεδο των επιστημόνων που κατήρτισαν το σχέδιο, πολλούς τους γνώριζαν και προσωπικά, είχαν απευθύνει ανεπίσημη πρόσκληση στο ΕΣΕΤ να προωθήσει το ΕΣΠΕΚ σε κατάλληλα ευρωπαϊκά όργανα, καθώς υπήρχαν διαθέσιμα κονδύλια που θα ενίσχυαν την προσπάθεια.
Ωστόσο, η τότε σύνθεση δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την προσπάθεια λόγω ολοκλήρωσης της θητείας της και οι επόμενες συνθέσεις δεν έδωσαν συνέχεια.
Μια προσπάθεια προώθησης και ενδυνάμωσης της σύνδεσης των ερευνητικών ιδρυμάτων της χώρας με την επιχειρηματική κοινότητα, για την πιο δίκαιη και καλώς εννοούμενη ανταγωνιστική κατανομή επενδύσεων, μέσω της παράλληλης αξιοποίησης της ελληνικής διασποράς, άφησε τελικά πικρή γεύση στους επιστήμονες που αφιέρωσαν τον χρόνο τους.
Οπως δηλώνει στη «Ν» ο διακεκριμένος αστροφυσικός της NASA Σταμάτης Κριμιζής, «το πολιτικό μας “σύστημα” δεν έχει ούτε την κουλτούρα ούτε και τις ικανότητες να υιοθετεί τολμηρά βήματα αυτού του είδους».
Ανίκανο να τολμήσει το πολιτικό μας σύστημα
EUROKINISSI
Ο διακεκριμένος αστροφυσικός της NASA δρ Σταμάτης Κριμιζής (φωτογραφία), ως μέλος της επιστημονικής ομάδας που εκπόνησε το σχέδιο για Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Ερευνας και Καινοτομίας 2014-20, επεσήμανε στη «Ν»: «Οι πρώην συνάδελφοί μου στο ΕΣΕΤ και εγώ, καθώς και τα τότε μέλη των ΤΕΣ, είμαστε υπερήφανοι για την εκπόνηση του 7ετούς ΕΣΠΕΚ, το οποίο είναι ανάλογο με αυτό που έφτιαξε η Φινλανδία στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, τότε που το ΑΕΠ της είχε πέσει 25%, και το εφάρμοσε κατά γράμμα, με το γνωστό αποτέλεσμα.
Ομως το πολιτικό μας “σύστημα” δεν έχει ούτε την κουλτούρα ούτε και τις ικανότητες να υιοθετεί τολμηρά βήματα αυτού του είδους.
Η πολιτεία είναι πάντοτε έτοιμη να βάλει την όπισθεν σε οποιαδήποτε εποικοδομητική πρόταση.
Το πρόβλημά της είναι ότι δεν κοιτά τον καθρέφτη να δει τι είναι πίσω πριν το κάνει και συνήθως πέφτει σε λάκκο».
