Πριν από έναν αιώνα, ο γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ εξέδωσε το δοκίμιό του «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού», όπου υποστήριζε ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός γεννήθηκε από το πνεύμα του χριστιανικού ασκητισμού, στη συγκεκριμένη προτεσταντική του μορφή.
Πολλοί έχουν επικρίνει τη θέση του Βέμπερ. Οπως γράφει όμως ο βρετανός ιστορικός Νάιαλ Φέργκιουσον στους «New York Times», η εμπειρία της δυτικής Ευρώπης, όπου παρατηρείται μια πτώση της προτεσταντικής εργασιακής ηθικής την τελευταία εικοσιπενταετία επιβεβαιώνει τη θεωρία του γερμανού κοινωνιολόγου.
Πολλοί οικονομολόγοι αξιολογούν την υγεία των δυτικοευρωπαϊκών οικονομιών με βάση την παραγωγικότητα, δηλαδή την απόδοση ανά ώρα εργασίας. Από τη σκοπιά αυτή, η δυτική Ευρώπη έχει πλησιάσει πολύ τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αριθμοί που σχετίζονται με την παραγωγικότητα δεν μπορούν να δείξουν όμως τη διαφορά ανάμεσα στο χρόνο που δουλεύουν οι Αμερικανοί και στο χρόνο που δουλεύουν οι Ευρωπαίοι.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΟΑΣΑ, ο μέσος Αμερικανός δουλεύει 1.976 ώρες το χρόνο. Ο μέσος Γερμανός δουλεύει 1.535 ώρες, δηλαδή 22% λιγότερο. Οι Ολλανδοί και οι Νορβηγοί δουλεύουν ακόμη λιγότερο. Από το 1979 ως το 1999, η ετήσια εργασία του Αμερικανού αυξήθηκε κατά 50 ώρες, ή ποσοστό 3%, ενώ του Γερμανού μειώθηκε κατά 12%.
Ταυτόχρονα, αυξήθηκε το ποσοστό των Αμερικανών που εργάζονται. Από το 1973 ως το 1998, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε από 41% σε 49%. Την ίδια περίοδο, το αντίστοιχο ποσοστό στη Γερμανία και στη Γαλλία μειώθηκε, φτάνοντας το 44% και 39% αντίστοιχα. Και στις χώρες της βόρειας Ευρώπης, όμως, η ανεργία είναι μεγαλύτερη από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Υστερα υπάρχουν οι απεργίες. Από το 1992 ως το 2001, η ισπανική οικονομία έχασε κατά μέσο όρο 271 ημέρες ανά 1.000 εργαζομένους ως αποτέλεσμα απεργιών. Ο αντίστοιχος αριθμός για τη Δανία, την Ιταλία, τη Φινλανδία, την Ιρλανδία και τη Γαλλία κυμαίνεται από 80 ως 120, ενώ για τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μικρότερος από 50.
Αυτοί είναι οι πραγματικοί λόγοι για τους οποίους η αμερικανική οικονομία αύξησε τη διαφορά της από τις ευρωπαϊκές τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Δεν έχει σχέση με την αποτελεσματικότητα. Οι Αμερικανοί απλώς δουλεύουν περισσότερο.
Πού κολλάει η θέση του Βέμπερ; Η μείωση του χρόνου εργασίας στη βόρεια Ευρώπη, παρατηρεί ο συντηρητικός βρετανός ιστορικός, συμπίπτει με την κάθετη μείωση της άσκησης της θρησκευτικής πίστης. Σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση, το 49% των Δανών, το 52% των Νορβηγών και το 55% των Σουηδών είπαν ότι ο Θεός δεν τους ενδιαφέρει. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, αντίθετα, το 82% είπε ότι ο Θεός είναι πολύ σημαντικός.
Η δικαίωση της θέσης του Βέμπερ έχει σημαντικές επιπτώσεις στην επικείμενη διεύρυνση της Ευρώπης. Τα επίπεδα παραγωγικότητας στην Τσεχική Δημοκρατία, την Πολωνία, τη Σλοβακία και την Ουγγαρία παραμένουν στο ένα τρίτο της Γαλλίας. Αυτό σημαίνει ότι για να είναι ανταγωνιστικές οι οικονομίες τους, οι μισθοί στις χώρες αυτές πρέπει να παραμένουν στο ένα τρίτο της Γαλλίας.
Οι Ανατολικοευρωπαίοι διορθώνουν αυτό το πρόβλημα δουλεύοντας περισσότερο. Ο μέσος Τσέχος εργαζόμενος δουλεύει πάνω από 2.000 ώρες το χρόνο, την ίδια ώρα που οι αντίστοιχοι αριθμοί στη δυτική Ευρώπη μειώνονται. Η εργατική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα αντιστρέψει όμως αυτή την τάση, για να αποτραπεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός από τις χώρες με χαμηλούς μισθούς.
Ο χαμένος θα είναι η ευρωπαϊκή οικονομία, καταλήγει ο Φέργκιουσον. Αλλά κερδισμένος θα είναι βέβαια και ο Μαξ Βέμπερ, που η περίφημη θεωρία του γιορτάζει την εκατοστή της επέτειο.
Πηγές: New York Times, ΑΠΕ
