Κατά γενική ομοφωνία, η οικονομική ύφεση που πλήττει την Αμερική -εδώ και ήδη ένα χρόνο- αναμένεται να έχει βάθος και διάρκεια και ότι σχεδόν όλες οι χώρες θα επηρεασθούν.
Ανέκαθεν πίστευα ότι η άποψη πως ό,τι συμβαίνει στην Αμερική δεν έχει αντίκτυπο στον υπόλοιπο κόσμο δεν είναι τίποτε περισσότερο από απλός μύθος. Και τα γεγονότα αποδεικνύουν κάτι τέτοιο.
Ευτυχώς, η Αμερική έχει -επιτέλους- έναν πρόεδρο με κάποιου βαθμού κατανόηση της φύσης και της σοβαρότητας του προβλήματος και ο οποίος έχει δεσμευθεί για την εφαρμογή ενός «γενναίου» πακέτου μέτρων για τη στήριξη της οικονομίας. Και αυτό, σε συνδυασμό με τις συντονισμένες προσπάθειες κυβερνήσεων ανά τον κόσμο, σημαίνει ότι η οικονομική επιβράδυνση δεν θα είναι τόσο σοβαρή από όσο θα ήταν χωρίς την έγκαιρη αντιμετώπισή της.
Η Φέντεραλ Ριζέρβ των ΗΠΑ, η οποία συνέβαλε στη δημιουργία των προβλημάτων μέσω ενός συνδυασμού υπερβολικής ρευστότητας και χαλαρής νομοθεσίας, προσπαθεί να διευκολύνει τα πράγματα, με το να εξασφαλίζει επαρκή ρευστότητα στην οικονομία, μια κίνηση που απέτρεψε την επιδείνωση των ήδη δύσκολων συνθηκών.
Και δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι εκείνοι που είναι συνυπεύθυνοι για τα προβλήματα και δεν είχαν προβλέψει την καταστροφή, τώρα τα έχουν καταφέρει πάρα πολύ καλά στην αντιμετώπισή της. Μέχρι τώρα, είναι πλέον σαφής η δυναμική αυτής της φάσης οικονομικής επιβράδυνσης και οι συνθήκες θα χειροτερεύσουν προτού βελτιωθούν.
Κατά κάποιον τρόπο, η Fed μοιάζει με ένα μεθυσμένο οδηγό που ξαφνικά έχει ξεφύγει της πορείας του και πηγαίνει πέρα-δώθε. Η αντίδραση στην έλλειψη ρευστότητας ήταν ακόμη μεγαλύτερη ρευστότητα. Και όταν η οικονομία αρχίζει να ανακάμπτει και οι τράπεζες αρχίσουν να δανείζουν, τότε θα είναι σε θέση να αποσύρουν την πλεονάζουσα ρευστότητα εκτός συστήματος; Μήπως η Αμερική βρεθεί αντιμέτωπη με το πρόβλημα του πληθωρισμού; Ή -ακόμη πιο πιθανό- σε μια κάποια άλλη στιγμή υπερβολής, μήπως η Fed αντιδράσει υπερβολικά, «καταδικάζοντας» την ανάκαμψη; Δεδομένης της αστάθειας που έχει επιδείξει μέχρι τώρα, δεν μπορούμε να δείξουμε ιδιαίτερη εμπιστοσύνη για το τι μας περιμένει.
Παρ' όλα αυτά, δεν είμαι σίγουρος ότι έχουν εκτιμηθεί σωστά ορισμένα από τα θεμελιώδη προβλήματα που αντιμετωπίζει η παγκόσμια οικονομία, θέτοντας σε κίνδυνο μια φάση υψηλών ρυθμών ανάπτυξης που θα μπορούσε να διαδεχθεί την τρέχουσα φάση οικονομικής επιβράδυνσης -ανεξαρτήτως του πόσο καλή δουλειά θα κάνει η Fed.
Για πολύ καιρό, οι ΗΠΑ είχαν διαδραματίσει μείζονα ρόλο ως βασική κινητήριος δύναμη για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Η αλόγιστη σπατάλη της Αμερικής -το γεγονός ότι η πλουσιότερη χώρα του κόσμου δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τα δικά της μέσα- είχε επικριθεί πολύ συχνά. Αλλά ίσως ο κόσμος θα πρέπει να είναι ευγνώμων, διότι χωρίς την αλόγιστη σπατάλη των Αμερικανών, δεν θα υπήρχε επαρκής ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο παρελθόν, οι αναπτυσσόμενες χώρες συμπλήρωναν αυτό το ρόλο, μέσω εμπορικών και δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Αλλά κατέβαλαν υψηλό τίμημα και η δημοσιονομική υπευθυνότητα και συντηρητική νομισματική πολιτική είναι και πάλι της μόδας.
Πράγματι, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, φοβούμενες μήπως χάσουν την οικονομική τους κυριαρχία από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο -όπως είχε συμβεί το 1997, στη διάρκεια της ασιατικής χρηματοοικονομικής κρίσης- συγκέντρωσαν αποθέματα, αξίας πολλών δισ. δολαρίων. Τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν στα αποθέματα αποτελούν εισόδημα που δεν δαπανήθηκε.
Ακόμη περισσότερο, η ολοένα και μεγαλύτερη ανισότητα στις περισσότερες χώρες του κόσμου συνεπάγετο ότι τα χρήματα έφευγαν από εκείνους που τα ξόδευαν σε εκείνους που δεν μπορούν να τα ξοδέψουν.
Η «αστείρευτη» όρεξη του κόσμου για πετρέλαιο, πέραν της δυνατότητας ή της προθυμίας για παραγωγή, συνέβαλε σε έναν τρίτο παράγοντα. Η αύξηση των τιμών πετρελαίου είχε θετικό αντίκτυπο σε εκείνες τις χώρες πλούσιες σε κοιτάσματα πετρελαίου, συμβάλλοντας και πάλι στην εξασφάλιση ρευστότητας. Παρόλο που οι τιμές πετρελαίου έχουν, προς το παρόν, υποχωρήσει, μια φάση οικονομικής ανάκαμψης θα μπορούσε να τις στείλει και πάλι στα ύψη.
Για λίγο καιρό, η κοινή γνώμη φαινόταν θετική στην εξασφάλιση ρευστότητας. Αλλά αυτό είναι απλώς η αντίθετη όψη εκείνης ακριβώς της κατάστασης για την οποία ανησυχούσε ο Κέινς: ανεπαρκή, παγκόσμια συνολική ζήτηση. Η αναζήτηση για μεγαλύτερες αποδόσεις συνέβαλε στον αλόγιστο δανεισμό και ανάληψη ρίσκου, τις δύο παραμέτρους που οδήγησαν στη χρηματοοικονομική κρίση.
Σε δύο χρόνια, οι κυβερνήσεις, προβληματισμένες από τη συσσώρευση τεραστίου χρέους εξαιτίας των «κολοσσιαίων» προγραμμάτων διάσωσης και των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, θα δεχθούν πιέσεις για να συγκεντρώσουν πλεόνασμα (όπου οι κρατικές δαπάνες -εξαιρουμένης της καταβολής τόκων- είναι λιγότερες από τα έσοδα).
Πριν από λίγα χρόνια, υπήρχε η ανησυχία μιας «απότομης» εξισορρόπησης των «διεθνών ανισορροπιών». Η τρέχουσα κρίση μπορεί να εκληφθεί ως μέρος όλων αυτών, αλλά ελάχιστα είναι αυτά που έχουν γίνει για την αντιμετώπιση των βαθύτερων προβλημάτων που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτών των ανισορροπιών. Δεν χρειαζόμαστε απλώς προσωρινά οικονομικά μέτρα, αλά μακροπρόθεσμες λύσεις.
Δεν είναι ότι υπάρχει έλλειψη αναγκών. Είναι ότι εκείνοι που ενδεχομένως να καλύψουν αυτές τις ανάγκες έχουν έλλειψη κεφαλαίων. Πρώτον, χρειάζεται να αντιστρέψουμε τις ανησυχητικές τάσεις της ολοένα και μεγαλύτερης ανισότητας.
Μια περισσότερο αποτελεσματική φορολόγηση εισοδήματος θα βοηθούσε στη σταθεροποίηση της οικονομίας, μέσω εκείνων των μέτρων που οι οικονομολόγοι χαρακτηρίζουν «αυτόματους σταθεροποιητές». Θα βοηθούσε επίσης εάν οι προηγμένες οικονομικά χώρες εκπλήρωναν τη δέσμευσή τους να βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, αυξάνοντας τα κονδύλια ξένης βοήθειας στο 0,7% του ΑΕΠ. Δεύτερον, ο κόσμος χρειάζεται τεράστιες επενδύσεις για να καταφέρει να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις του «Φαινομένου του Θερμοκηπίου». Τα συστήματα μεταφορών και οι συνθήκες διαβίωσης πρέπει να αλλάξουν δραματικά.
Τρίτον, χρειάζεται ένα παγκόσμιο σύστημα αποθεμάτων. Δεν είναι και τόσο λογικό για τις φτωχότερες χώρες του κόσμου να δανείζουν χρήματα στις πλουσιότερες και με χαμηλό επιτόκιο. Το σύστημα είναι ασταθές. Το σύστημα με το δολάριο ως βασική ισοτιμία στα συναλλαγματικά αποθέματα, αλλά αναμένεται να αντικατασταθεί από ένα σύστημα δολαρίου-ευρώ ή δολαρίου-ευρώ-γιεν, που είναι ακόμη πιο ασταθές.
Η ετήσια αποδέσμευση κεφαλαίων από ένα διεθνές σύστημα αποθεμάτων (κάτι που ο Κέινς είχε χαρακτηρίσει Bancor ή SDRs για το ΔΝΤ) θα μπορούσε να συμβάλει στην τόνωση της ζήτησης σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και να χρησιμοποιηθεί για την προώθηση της ανάπτυξης και την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούνται από το «Φαινόμενο του Θερμοκηπίου».
Αυτή η χρονιά θα είναι δύσκολη. Το ερώτημα που θα πρέπει τώρα να διερωτηθούμε είναι το εξής: Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την πιθανότητα του να εξέλθουμε -κάποια στιγμή- από την οικονομική κρίση;
JOSEPH E. STIGLITZ, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομίας το 2001. Eχει συγγράψει, μαζί με την Linda Bilmes, το βιβλίο «Ο πόλεμος των τριών τρισ. δολαρίων: το πραγματικό κόστος του πολέμου στο Ιράκ» (The three trillion dollar war: the true costs of the Iraq Confict).
_____________ Copyright: Project Syndicate, 2009______________
