Καθώς έχουν ήδη κυλήσει οι πρώτες ημέρες του 2009, η Microsoft παρουσιάζει τις πρώτες πειραματικές εκδόσεις του λειτουργικού συστήματος της επόμενης γενιάς Windows 7, το οποίο είναι αξιοθαύμαστο μόνο και μόνο για την ομοιότητά του με την ακριβώς προηγούμενη έκδοση.
Η στασιμότητα στο σχεδιασμό συστημάτων και ηλεκτρονικών ειδών δεν αποτελεί έκπληξη, με δεδομένο ότι η εξοικείωση βολεύει πάρα πολύ τους χρήστες. Ομως, αυτή ακριβώς η εξοικείωση μπορεί να «καταπνίξει» την ανάπτυξη. Οι υπηρεσίες συλλογής πληροφοριών εξαρτώνται από τις συνεχώς εξελισσόμενες επικοινωνίες. Είναι ένας τομέας στον οποίο ο σχεδιασμός συστημάτων μεταβάλλεται συνεχώς.
Ορισμένες από τις καινοτομίες ίσως διεισδύσουν στην κύρια αγορά με αποτέλεσμα μια ματιά σε ορισμένες πρωτοποριακές εφαρμογές ίσως μας φανερώσει σήμερα πώς θα μοιάζουν οι μελλοντικές μορφές επικοινωνίας του χρήστη με τους απλούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τι πλεονεκτήματα θα απορρέουν από αυτές.
Για τον απλό χρήστη, η τεχνολογία αντιμετωπίζεται κυρίως ως εξάρτημα συνεργασίας και αλληλεπίδρασης ανθρώπου- συσκευής. Οι άνθρωποι σπάνια συνειδητοποιούν ότι απλά τεχνικά εξαρτήματα, που θεωρούνται αναπόσπαστα στοιχεία ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή προέρχονταν από απομιμήσεις άλλων αντικειμένων που διέθεταν πληκτρολόγια, όπως οι γραφομηχανές και οι οθόνες τηλεοπτικών συσκευών.
Μέσα στην οθόνη ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή βρίσκεται το μοντέλο του εικονικού γραφείου της δεκαετίας του 1950, γεμάτο από έγγραφα, φακέλους αποθήκευσης εγγράφων και κάλαθο αχρήστων. Αυτό το format είναι γνωστό ως Window- Icon- Mouse- Pointer (WIMP), το οποίο αποτελεί, λόγω μονοπωλιακών συμφερόντων, μοναδικό παράδειγμα από τη δεκαετία του 1980 - αρχαία ιστορία πλέον για τον τομέα της Πληροφορικής.
Παρόμοιες μορφές οργάνωσης θεωρούνται δεδομένες, όπως ακριβώς θεωρούνται δεδομένα τα πληκτρολόγια των τηλεφώνων και τα ταμπλό των αυτοκινήτων, που επίσης λειτουργούν ως όργανα επικοινωνίας του χρήστη με το μηχάνημα. Εύκολα ξεχνάει κάποιος ότι, πριν από πολλά χρόνια, τα τηλέφωνα δεν διέθεταν πλήκτρα ή δυνατότητα απευθείας κλήσης. Επρεπε ο χρήστης να σηκώσει το ακουστικό και να ζητήσει από την τηλεφωνήτρια να μεσολαβήσει για να γίνει η συνδιάλεξη.
Η δυνατότητα απευθείας τηλεφωνικής κλήσης δεν κατέστη δυνατή πριν από το 1919, όταν η ομάδα της Western Electric, η πρώτη που αυτοαποκαλέστηκε «επιστήμονες επικοινωνίας χρήστη - συσκευής», αποφάσισε να επινοήσει έναν πιο καινοτόμο τρόπο επικοινωνίας.
Στη βελτίωση ενός συστήματος αλληλεπίδρασης χρήστη - ηλεκτρονικού υπολογιστή η μορφή διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Δείγματα αυτής της προσέγγισης υπάρχουν στο νέο μοντέλο iPhone της Apple, που καθιστά εφικτή τη διαδραστική επαφή μέσω των δακτύλων του χεριού. Ομως για την επιστημονική κοινότητα η απεικόνιση αποτελεί τόσο ριζοσπαστική έννοια, που οι περισσότεροι χρήστες δύσκολα μπορούν να συνειδητοποιήσουν. Στη διαδικασία της οπτικής απεικόνισης τα σχήματα προέρχονται από τη γνωστική επιστήμη, τις τέχνες, ακόμα και την επιστημονική φαντασία.
Παραδόξως, πρόσφατα καταγράφεται μια τάση αναφοράς σε μια ιαπωνική έννοια του παρελθόντος, γνωστή ως katachi, τάση που τείνει να λάβει τις διαστάσεις ενός διεθνούς κινήματος.
Κatachi σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει στην ιαπωνική γλώσσα «μορφή», όμως η έννοια συνοδεύεται από σύνθετες εννοιολογικές αποχρώσεις, που δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλες γλώσσες. Η λέξη είναι σύνθετη, αποτελούμενη από δύο όρους: «kata» (πρότυπο, υπόδειγμα) και «chi» (μαγική δύναμη). Ετσι, περικλείει εννοιολογικές αποχρώσεις όπως «πλήρης συναρμολόγηση» και «μορφή που αφηγείται μια ελκυστική ιστορία».
Η πιο εμπλουτισμένη έννοια του katachi απορρέει από την αρχαία ιαπωνική κουλτούρα, η οποία είχε αντιληφθεί την επικάλυψη μεταξύ γεωμετρίας και νοήματος. Το κινεζικό σύμβολο για την έννοια «μορφή, σχήμα» περικλείει αντίστοιχα στοιχεία του παραπάνω συλλογισμού, οφειλόμενα στη χρήση των ιδεογραμμάτων. Πριν από χιλιάδες χρόνια, η Κίνα είχε αναπτύξει σύστημα γραφής που συνδύαζε έννοιες και ως ιδέες αλλά και ως εικόνες.
Εννοιες όπως «ξύλινη δομή» και «ομορφιά» ορίζονταν με σύμβολα, τα οποία, όταν συνδυάζονταν δημιουργούσαν μια νέα έννοια όπως «μορφή». Οι κυβερνήσεις στις χώρες που είχαν αποικηθεί από την Κίνα υποχρεώθηκαν να υιοθετήσουν αυτό το σύστημα γραφής βασισμένο στα εικονογράμματα (pictographic), για να κυβερνήσουν σύμφωνα με τις εντολές των αποικιοκρατών, ωστόσο δεν επιβλήθηκε κανένας έλεγχος στην τοπική προφορά αυτών των χαρακτήρων γραφής.
Οι αποικίες μπόρεσαν έτσι να διατηρήσουν τις τοπικές πολιτιστικές τους ιδιαιτερότητες, μέσω διαφορετικών εκφορών του ίδιου εικονογράμματος. Αυτό κατέστη δυνατόν διότι η μορφή - σχήμα του εικονογράμματος παρέπεμπε σε μια έννοια κοινή σε όλους, ασχέτως εάν στον προφορικό λόγο η ίδια λέξη μπορούσε να λάβει διαφορετική ερμηνεία.
Οι σύγχρονοι επιστήμονες που ασχολούνται με τα διαδραστικά εργαλεία επαφής ηλεκτρονικών υπολογιστών και χρήστες ενδιαφέρονται για το katachi, επειδή αποδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο το σχήμα-μορφή διευκολύνει την ανθρώπινη επικοινωνία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τελετουργία του σερβιρίσματος του τσαγιού, που αναπτύχθηκε στην Ιαπωνία στα τέλη του 16ου αιώνα. Η μορφή της τελετουργίας είναι απλή: ο οικοδεσπότης προσφέρει τσάι συνοδευόμενο από κάποια γλυκίσματα, οι επισκέπτες το πίνουν και στη συνέχεια εκφράζουν τις ευχαριστίες τους. Αυτό είναι όλο.
Οι ξένοι συχνά απορούν γιατί μια τόσο μινιμαλιστική τελετουργία απαιτεί εξάσκηση χρόνων. Ομως, το κίνητρο της τέχνης του σερβιρίσματος συναντάται σε κάθε πολιτισμό: Αρκεί να φαντασθεί κάποιος έναν οικοδεσπότη προερχόμενο από οποιαδήποτε χώρα, που διαθέτει το χάρισμα να δημιουργεί για τους φιλοξενούμενούς του μοναδικές συνθήκες ευχάριστης ατμόσφαιρας και ηρεμίας. Στην τελετουργία του τσαγιού, αυτό το χάρισμα αναπτύχθηκε σε τέτοιο επίπεδο δεξιότητας συνδυάζοντας με μοναδικό τρόπο, υλικά, έννοιες και ψυχική διάθεση.
Οσοι διαθέτουν αυτή τη δεξιότητα, γνωρίζουν πώς να δημιουργήσουν μοναδική ατμόσφαιρα για τους προσκεκλημένους τους μέσω επιμελών προετοιμασιών των σκευών παρασκευής του τσαγιού, των κατάλληλων συζητήσεων δημιουργίας ιδανικού κλίματος και τις μεθοδικές και απόλυτα ελεγχόμενες φυσικές κινήσεις του οικοδεσπότη. Οι φυσικές κινήσεις περικλείουν ολόκληρη την έννοια του γεγονότος αυτής της τελετουργίας, έτσι ώστε ολόκληρος ο περιβάλλον χώρος του δωματίου να μεταβάλλεται σε χώρο γεμάτο συμβολισμούς. Συχνά στην τελετουργία επιτρέπονται μικρές καινοτομίες, ώστε να αναδειχθεί η προσωπικότητα του οικοδεσπότη.
Ενα λειτουργικό σύστημα εμπνευσμένο από τους συμβολισμούς του katachi ίσως να είναι σε θέση να ελέγξει την επικάλυψη μεταξύ σχήματος, έννοιας και περιβάλλοντος. Ισως επιτρέψει στο χρήστη να αγγίξει με απτό τρόπο «τη μορφή» μιας έννοιας. Επίσης, θα μπορούσε να υποδείξει την αξιοπιστία δεδομένων ελέγχοντας τη δομή της διάταξής τους (σαφώς διατεταγμένα) ή αν πρόκειται για «προχειροδουλειά», οπότε μπορεί κάποιος να μην σπαταλήσει το χρόνο του περιοριζόμενος «μόνο σε μια γρήγορη ματιά». Ισως τα διαδραστικά εργαλεία του μέλλοντος θα καταστήσουν δυνατή την επικοινωνία καταργώντας τους γλωσσικούς φράκτες και καθοδηγώντας τους χρήστες σε συναρμολογήσεις εικόνων, σε μια υβριδική μορφή μεταξύ ταινιών, αρχιτεκτονικών σχημάτων και email.
Τα χαρακτηριστικά εικονίδια στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές μπορεί να εκφράζουν κάποιες έννοιες, όμως μπορούν να μεταδώσουν σύνθετους όρους και λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις, μόνο εάν επιτρέψουν τη λειτουργία πολλαπλών επιπέδων κατανόησης. Οι επιστήμονες στην Πληροφορική ίσως να έχουν τη μοναδική ευκαιρία να καταστήσουν δυνατή μια πιο εμπλουτισμένη μορφή επικοινωνίας και κατά συνέπεια ίσως ένα πιο σταθερό μέλλον. Για αυτό το λόγο, ας ελπίσουμε ότι περισσότεροι κατασκευαστές θα εξερευνήσουν τα επόμενα χρόνια, αυτή την αποκαλούμενη «διασπαστική» πλευρά της τεχνολογίας.
H.T. GORANSON, επικεφαλής ομάδας Επιστημόνων του Earl Research. Διετέλεσε επικεφαλής επιστημονικής ομάδας του Defence Advanced Research Projects Agency στις ΗΠΑ.
RYUJI TAKAKI, φυσικός. Διετέλεσε πρόεδρος της Katachi no kagaku kai (επιστημονική εταιρεία μελέτης Μορφών και Σχημάτων). Αρχισυντάκτης της εφημερίδας forma στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.scipress.org/journals/forma/index.html)
Copyright: Project Syndicate, 2009
