Ο καίριος ρόλος των εδαφών στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής επισημαίνεται σε νέα έκθεση την οποία δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Στα εδάφη εμπεριέχεται ποσότητα άνθρακα περίπου διπλάσια εκείνης που περιέχει η ατμόσφαιρα και τριπλάσια εκείνης που περιέχει η βλάστηση. Τα εδάφη της Ευρώπης αποτελούν τεράστια παρακαταθήκη άνθρακα, σε ποσότητες που φθάνουν τα 75 δισ. τόνους περίπου, με επακόλουθες σοβαρές συνέπειες σε περίπτωση κακοδιαχείρισής τους: αν, λόγου χάριν, δεν προστατευθούν οι εναπομένοντες τυρφώνες της Ευρώπης, θα εκλυθεί ποσότητα άνθρακα ίση με εκείνη που θα οφειλόταν στην κυκλοφορία επιπλέον 40 εκατομ. αυτοκινήτων στους ευρωπαϊκούς δρόμους.
Στην έκθεση, που αποτελεί σύνθεση των πλέον αξιόπιστων διαθέσιμων στοιχείων για τη σχέση μεταξύ εδάφους και κλιματικής αλλαγής, τονίζεται η ανάγκη δέσμευσης άνθρακα από το έδαφος. Η σχετική τεχνική είναι οικονομικά ανταγωνιστική και άμεσα διαθέσιμη, δεν απαιτεί νέες η αδόκιμες τεχνολογίες και παρέχει δυνατότητες μετριασμού ανάλογες με εκείνες που υπάρχουν σε οποιονδήποτε άλλο τομέα της οικονομίας.
Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της θεματικής στρατηγικής για την προστασία του εδάφους, για να επιτευχθεί υψηλό ποσοστό δέσμευσης άνθρακα από το έδαφος, πρέπει να αναστραφεί η σημερινή τάση υποβάθμισης του εδάφους και να βελτιωθούν οι πρακτικές διαχείρισής του.
Διασύνδεση του εδάφους με την κλιματική αλλαγή
Υπολογίζεται ότι τα εδάφη της Ευρώπης περιέχουν 73-79 δισ. τόνους άνθρακα. Περίπου το 50% της ποσότητας αυτής βρίσκεται δεσμευμένο στους τυρφώνες της Σουηδίας, της Φινλανδίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας. Το έδαφος διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην κλιματική αλλαγή, γιατί ακόμη και μια ελάχιστη απώλεια 0,1% άνθρακα από τα ευρωπαϊκά εδάφη και εκπομπή του στην ατμόσφαιρα ισοδυναμεί με τις ανθρακούχες εκπομπές επιπλέον 100 εκατομ. αυτοκινήτων στους δρόμους μας – αύξηση του υφιστάμενου στόλου αυτοκινήτων περίπου κατά το ήμισυ. Αντιστρόφως, σε σημερινές τιμές, μια ισόποση αύξηση του άνθρακα του εδάφους θα αποτιμούνταν σε 200 εκατομ. ευρώ περίπου.
Οι χρήσεις γης επηρεάζουν σημαντικά τα εδαφικά αποθέματα άνθρακα. Τα περισσότερα εδάφη της Ευρώπης συσσωρεύουν άνθρακα: το έδαφος των βοσκοτόπων και των δασών ενεργεί ως υποδοχέας (καταβόθρα), δεσμεύοντας πάνω από 100 εκατομ. τόνους άνθρακα ετησίως, ενώ το έδαφος των αρόσιμων γαιών ενεργεί ως καθαρός εκπομπός, εκλύοντας 10-40 εκατομ. τόνους άνθρακα ετησίως.
Απώλειες άνθρακα από το έδαφος σημειώνονται κατά τη μετατροπή βοσκοτόπων, δασικών εκτάσεων ενταγμένων σε προγράμματα διαχείρισης ή ιθαγενών οικοσυστημάτων σε καλλιεργούμενες γαίες, ενώ η διαδικασία αυτή αναστρέφεται με αργό ρυθμό εάν οι καλλιεργούμενες γαίες επανέλθουν στην προηγούμενη κατάσταση.
Ορισμένα από τα συμπεράσματα της έκθεσης είναι δυσάρεστα. Καθώς αυξάνεται συνεχώς ο παγκόσμιος πληθυσμός, ολοένα μεγαλύτερες εκτάσεις βοσκοτόπων και δασών μετατρέπονται σε καλλιεργούμενες γαίες, οπότε εδάφη που σήμερα είναι καταβόθρες άνθρακα θα γίνουν καθαροί εκπομποί. Η αποτελεσματικότερη στρατηγική για την αποτροπή της παγκόσμιας απώλειας άνθρακα από το έδαφος θα ήταν η ανάσχεση των εν λόγω μετατροπών γαιών, πλην όμως αυτό ενδέχεται να αντικρούεται με την αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση τροφίμων.
Κρίσιμης σημασίας η σωστή διαχείριση της τύρφης
Η έκθεση τονίζει τη σημασία της προστασίας των πλούσιων σε άνθρακα εδαφών. Η γεωργία, η δασοκομία, η αστικοποίηση και η διάβρωση έχουν προκαλέσει την απώλεια περίπου 310.000 τετραγ. χλμ. παρθένων τυρφώνων (η μισή έκταση της Γαλλίας). Επίσης, πάνω από τις μισές εναπομένουσες εκτάσεις αποστραγγίζονται, γεγονός που μπορεί να έχει ως συνέπεια απώλειες άνθρακα που θα υπερβούν ενδεχομένως τα 30 εκατομ. τόνους ετησίως (ποσότητα ισοδύναμη με τις εκπομπές επιπλέον 40 εκατομ. αυτοκινήτων) μόνο από τη γεωργία. Η πιο ρεαλιστική επιλογή για τη διατήρηση και τη βελτίωση των εδαφικών αποθεμάτων άνθρακα είναι η προστασία των συγκεκριμένων εδαφών, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στη βόρεια Ευρώπη.
Ανάγκη βελτίωσης των γεωργικών πρακτικών
Οι πρακτικές διαχείρισης του εδάφους έχουν σημαντικές επιπτώσεις στα αποθέματα άνθρακα. Η έκθεση επισημαίνει τρόπους βελτίωσης των γεωργικών πρακτικών με στόχο την ελαχιστοποίηση των απωλειών άνθρακα, στο επίπεδο των καλλιεργειών και των υπολειμμάτων τους, καθώς και με την εξασφάλιση της προστασίας των εδαφών από το νερό και τη βροχή με μόνιμη φυτοκάλυψη, λιγότερο επεμβατική άροση και μικρότερη χρήση μηχανημάτων. Με τις πρακτικές αυτές είναι δυνατή η δέσμευση 50-100 εκατομ. τόνων άνθρακα ετησίως από τα ευρωπαϊκά εδάφη.
Καλύτερη παρακολούθηση
Η ανάλυση προσέκρουσε σε σοβαρή έλλειψη δεδομένων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τον άνθρακα του εδάφους και τις τάσεις του. Είναι επομένως επιτακτική ανάγκη να βελτιωθεί η παρακολούθηση των εδαφικών αποθεμάτων άνθρακα και των σχετικών τάσεων ώστε να εξασφαλιστεί η αναβάθμιση του ρόλου των εδαφών σε μια μελλοντική συμφωνία για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
Εκκρεμούσα νομοθεσία
Μολονότι η Επιτροπή υπέβαλε το 2006 νομοθετική πρόταση για την προστασία των ευρωπαϊκών εδαφών, την οποία υποστήριξε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η αντίθεση πέντε κρατών μελών έχει ως αποτέλεσμα να εκκρεμεί σήμερα η πρόταση στο Συμβούλιο.
