Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
«Η Ευρώπη θα περάσει το χειμώνα, όπως ο σχοινοβάτης, που προσπαθεί να κάνει .. βόλτα ανάμεσα σε δύο ουρανοξύστες, ισορροπώντας σε τεντωμένο σχοινί». Αυτή είναι η προειδοποίηση του Τζακ Σαρπλς, ερευνητή στο Ινστιτούτο Ενεργειακών Μελετών της Οξφόρδης, σε μια ανάλυση που δημοσιεύει το περίφημο βρετανικό πανεπιστήμιο. « Αν οι συνθήκες για τον Ευρωπαίο «σχοινοβάτη» είναι θετικές, το εγχείρημα είναι εφικτό, ακόμα κι αν είναι αγχωτικό. Εάν όχι, η Ευρώπη θα μπορούσε να δεχθεί επίθεση από ισχυρούς ανέμους, με πιθανότερη εξέλιξη μια ελεύθερη πτώση!
Η προειδοποίηση του Βρετανού ερευνητή, βρίσκει από χθες την Ευρώπη με κλειστό τον ρωσικό αγωγό Nord Stream 1, για τρεις ημέρες και για λόγους συντήρησης. Με γεμάτες μεν τις αποθήκες φυσικού αερίου κατά 80%, αλλά με προοπτικές που δείχνουν ότι η παροχή ρωσικού αγωγού θα παραμείνει περιορισμένη τον χειμώνα. Η ισορροπία της ευρωπαϊκής αγοράς θα στηριχθεί στη διαθεσιμότητα φορτίων LNG, την επιστροφή στον καταστροφικό για το κλίμα άνθρακα και την πάντα επικίνδυνη πυρηνική ενέργεια. Αλλωστε, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, απέχουν πολύ από το να καλύψουν μεσοπρόσθεσμα, τις ευρωπαϊκές ενεργειακές ανάγκες.
Η σημαντικότερη αιτία φυσικά για την ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη είναι ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία και οι επιπτώσεις στην ΕΕ από τις κυρώσεις κατά της Μόσχας. Στην απότομη άνοδο των τιμών συμβάλουν επίσης οι μειωμένες παραδόσεις πετρελαίου και άνθρακα στην Ευρώπη, που είναι πολύ σημαντικές για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ειδικά όμως στη βόρεια και κεντρική, η χαμηλή-λόγω της ξηρασίας- στάθμη του νερού στους μεγαλύτερους ποταμούς καθιστά προβληματική τη λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων (Γαλλία) ενώ για παράδειγμα στον Ρήνο, οι φορτηγίδες δεν μπορούν να πλεύσουν με πλήρες φορτίο άνθρακα για να τροφοδοτήσουν τους ηλεκτροπαραγωγικούς σταθμούς. Η Γαλλία - η οποία θα μπορούσε να βασιστεί στους 19 πυρηνικούς σταθμούς της – αντιμετωπίζει υψηλές τιμές, δεδομένου ότι το ένα τρίτο των αντιδραστήρων της βρίσκεται υπό συντήρηση.
Η τέλεια καταιγίδα
Η «τέλεια καταγίδα», ολοκληρώνεται με τις υπέρογκες αυξήσεις στην τιμή του φυσικού αερίου, γεγονός που προοιωνίζεται έναν πολύ σκληρό χειμώνα. Το φυσικό αέριο είναι το πιο χρησιμοποιούμενο καύσιμο για την παραγωγή ενέργειας και οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας έχουν αυξηθεί στα χρηματιστήρια ενέργειας στα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών. Όπως αναφέρουν οι Financial Times, η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη έχει δεκαπλασιαστεί σε σύγκριση με τον μέσο όρο των τελευταίων δέκα ετών, σε συνδυασμό με την 14πλάσια αύξηση του κόστους του φυσικού αερίου. Για τον λόγο αυτό άλλωστε, όλο και περισσότερες χώρες της ΕΕ ζητούν την αποσύνδεση μεταξύ της τιμής του φυσικού αερίου και της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας. «Πρέπει να σταματήσουμε αυτή την τρέλα που συμβαίνει αυτή τη στιγμή στις ενεργειακές αγορές και μπορεί να γίνει μόνο με μια ευρωπαϊκή λύση», τόνισε ο Αυστριακός καγκελάριος Καρλ Νιχάμερ και πρόσθεσε: «Πρέπει να αποσυνδέσουμε την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας από την τιμή του φυσικού αερίου». Το θέμα θα κυριαρχήσει φυσικά στη σύνοδο των υπουργών Ενέργειας, στις 9 Σεπτεμβρίου, καθώς και η ίδια η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επιβεβαίωσε ότι η ΕΕ προετοιμάζει «μια επείγουσα παρέμβαση και μια διαρθρωτική μεταρρύθμιση της αγοράς ενέργειας».
«Ο χορός της βροχής»
Η θέσπιση πλαφόν στην χονδρική τιμή στην Ευρώπη, θα ενισχύσει τα εθνικά αλλά και συλλογικά συμφέροντα της ΕΕ, έναντι των κερδοσκοπικών «ορέξεων». Γιατί αλλιώς-το να «παρατηρεί» η ΕΕ την αγορά, περιμένοντας να λύσει μόνη της το πρόβλημα που έχει προκαλέσει, είναι σαν να αντιμετωπίζει την ξηρασία και την έλλειψη νερού, όπως οι Σαμάνοι: Με τον «χορό της βροχής».
Πολλοί ειδικοί προειδοποιούν μάλιστα για κίνδυνο επανάληψης του φαινομένου των λεγόμενων «χάρτινων βαρελιών» πετρελαίου, πριν από τη μεγάλη οικονομική κρίση του 2008. Οταν για παράδειγμα, για ένα πραγματικό βαρέλι πετρελαίου που διαπραγματευόταν, διακινούνταν 100 βαρέλια με συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης στην αγορά της Νέας Υόρκης. Όταν έληγαν τα συμβόλαια, πληρώνονταν μόνο η διαφορά τιμής, χωρίς πραγματική κίνηση του προϊόντος. Τα συμβόλαια αυτά δημιούργησαν τότε την εντύπωση μιας γιγαντιαίας ζήτησης σε σύγκριση με περιορισμένη προσφορά και, κατά συνέπεια, ενίσχυαν την προσδοκία απότομης ανόδου της τιμής του πετρελαίου.
Πώς καθορίζεται η τιμή
Το κόστος χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας αντικατοπτρίζει την τιμή της τελευταίας μονάδας ενέργειας που αγοράστηκε μέσω δημοπρασιών που πραγματοποιούνται στα κράτη μέλη και αυτή τη στιγμή αντικατοπτρίζει την τιμή του φυσικού αερίου και όχι από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Υπάρχουν επίσης τεχνικοί λόγοι που ανεβάζουν την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας. Στην Ιταλία για παράδειγμα, σχεδόν το ήμισυ της εθνικής ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται σε θερμοηλεκτρικές μονάδες που τροφοδοτούνται από αέριο. Η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη είναι πάντως ένα πολύπλοκο σύστημα.
Η τιμή ανά κιλοβατώρα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οταν υποχωρούν βέβαια οι τιμές του φυσικού αερίου αυτό αντανακλάται άμεσα και στη μείωση στην τιμή του ρεύματος: Για παράδειγμα, στη Γερμανία η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας υποχωρούσε χθες κατά 20%, ενώ σε άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης από 7-17%, μέσα σε μια μέρα. Στην Ελλάδα όμως, η τιμή του ρεύματος αναδεικνύεται την ίδια ώρα στην ακριβότερη στην Ευρώπη. Οι τιμές του ηλεκτρικού είχαν πάρει πάντως την ανιούσα πριν τη διεθνή ενεργειακή κρίση και οι παράγοντες είναι πολλοί: κερδοσκοπικά επεισόδια στο Χρηματιστήριο Ενέργειας, δομικά προβλήματα και στρεβλώσεις του εγχώριου ανταγωνισμού, αλλά και κάποια εγγενή προβλήματα από την πρωτοκαθεδρία του φυσικού αερίου. Η τιμολόγηση του φυσικού αερίου στη χώρα μας γίνεται επίσης με βάση το μέσο όρο του προηγούμενου μήνα και όχι με βάση την τρέχουσα χρηματιστηριακή τιμή ημέρας του TTF, στο χρηματιστήριο του Αμστερνταμ.
Αυτό σημαίνει ότι όταν οι τιμές του φυσικού αερίου αυξάνονται, η Ελλάδα θα εμφανίζει καλύτερη τιμή ρεύματος σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Αντίθετα όταν οι τιμές του φυσικού αερίου μειώνονται, η πτώση αυτή αργεί να αποτυπωθεί στις τιμές του ρεύματος, οι οποίες παραμένουν υψηλές για περισσότερες ημέρες σε σχέση με τις υπόλοιπες αγορές στην Ευρώπη.
Το χρηματιστήριο του Αμστερνταμ
Όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα λοιπόν,στο λεγόμενο TTF, την κορυφαία πλατφόρμα συναλλαγών ενέργειας της Ευρώπης, που βρίσκεται στο Αμστερνταμ. Η Ολλανδία αποτελεί κεντρικό κόμβο για την ευρωπαϊκή αγορά που επιτρέπει τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω αγωγών μεταξύ χωρών όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Νορβηγία, η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία.
Το TTF (Title Transfer Facility) είναι μια εικονική αγορά (ένας κόμβος) για την αγορά φυσικού αερίου. Μαζί με το Nymex (New York Mercantile Exchange) και το Ice (Intercontinental Exchange) στην Ατλάντα, το οποίο ειδικεύεται σε συμβάσεις εξωχρηματιστηριακών παραγώγων για την ενέργεια, είναι μια από τις κύριες αγορές αναφοράς για εμπορία φυσικού αερίου στην Ευρώπη..Δημιουργήθηκε το 2003 ως εναλλακτική λύση στη βρετανική πλατφόρμα συναλλαγών National Balancing Point. Το TTF απέκτησε σημασία με την απελευθέρωση του ενεργειακού τομέα και πλέον θεωρείται το σημείο αναφοράς για την παρακολούθηση και τους μηχανισμούς της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου.
Σήμερα, μέσω του TTF διακινείται πάνω από 14 φορές περισσότερο φυσικό αέριο από αυτό που καταναλώνεται στην Ολλανδία. Οπως σε κάθε άλλη ελεύθερη αγορά, οι τιμές στον ολλανδικό κόμβο καθορίζονται από τους βασικούς οικονομικούς κανόνες προσφοράς και ζήτησης. Το TTF προσφέρει στους εμπόρους δύο κύριες επιλογές:
Μπορούν να αγοράσουν αέριο με άμεση παράδοση ή να υπογράψουν τα λεγόμενα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης Αυτή η αγορά spot, πολύ ασταθής όπως όλες οι αντίστοιχές της, έχει σταδιακά αντικαταστήσει τις μακροπρόθεσμες διμερείς συμβάσεις μεταξύ των χωρών.
Επιτρέπει όχι μόνο στους χονδρεμπόρους, αλλά και στους χρηματοοικονομικούς εμπόρους, να καθορίζουν την τιμή των προθεσμιακών στα hedge Funds να «ποντάρουν» στο χρηματιστήριο TTF,δημιουργώντας τεχνητή έλλειψη ή αξιοποιώντας προβλήματα στον ενεργειακό εφοδιασμό
