Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]
Μια ατμόσφαιρα κρίσης περιβάλλει τη Γηραιά Ήπειρο. Η Ευρώπη πιέζεται όλο και περισσότερο από την οικονομική κρίση που συνδέεται με τον πόλεμο στην Ουκρανία, την αλματώδη αύξηση των τιμών της ενέργειας και τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα. Το χειρότερο είναι ότι η Ε.Ε. οδεύει μάλλον ανέτοιμη και με σαφή σημάδια διάσπασης, στη χειρότερη κρίση στην ιστορία της Ευρωζώνης.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει θολώσει τις προοπτικές για την ευρωπαϊκή οικονομία. Τι θα αποφασίσουν οι 27 υπουργοί Ενέργειας τη Δευτέρα; Το πιο πιθανό είναι να καταλήξουν σε ένα σταδιακό εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο, άντε και στο ουράνιο στη Ρωσία. Για το ρωσικό φυσικό αέριο, η εξίσωση είναι όμως πολύ πιο περίπλοκη. Οι οικονομολόγοι φοβούνται ότι μια κλιμάκωση των δυτικών κυρώσεων θα οδηγήσει σε ελλείψεις φυσικού αερίου, οι οποίες θα πλήξουν σκληρά τη βιομηχανία και θα οδηγήσουν τις τιμές της ενέργειας σε ακόμη πιο δυσθεώρητα ύψη. Διαβρώνοντας το εισόδημα των νοικοκυριών και υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Τα τελευταία στοιχεία της Eurostat έδειξαν ότι η οικονομία της Ευρωζώνης αποδυναμώθηκε κατά το πρώτο τρίμηνο, ενώ ο πληθωρισμός κατέγραψε νέο ρεκόρ τον Απρίλιο. Μια κατάσταση που φέρνει το φάσμα του στασιμοπληθωρισμού να πλανάται πάνω από την Ε.Ε., με οδυνηρές συνέπειες για τα πιο φτωχά εισοδηματικά στρώματα. «Ο υψηλός πληθωρισμός πλήττει ιδιαίτερα τους φτωχούς ανθρώπους και τα νοικοκυριά με χαμηλότερα εισοδήματα, που επιβαρύνονται δυσανάλογα από την αύξηση της τιμής της ενέργειας, ενώ αισθάνονται επίσης δυσανάλογα, την αύξηση της τιμής για τα τρόφιμα», αναφέρει έκθεση του Ιδρύματος Hans Bockler, που είναι κοντά στα γερμανικά συνδικάτα. Το ίδρυμα Bockler εκτιμά μάλιστα ότι «η τάση αυτή είναι πιθανό να ενταθεί περαιτέρω. Διότι μέχρι στιγμής δεν έχουν περάσει όλες οι αυξήσεις τιμών χονδρικής στα νοικοκυριά. Επιπλέον, οι τιμές των τροφίμων στις παγκόσμιες αγορές συνέχισαν πρόσφατα να αυξάνονται κατακόρυφα».
Ηδη, τα περισσότερα συνδικάτα στην Ε.Ε. έχουν θέσει ένα στόχο στις επόμενες συλλογικές διαπραγματεύσεις: αποζημίωση για τον πληθωρισμό. «Είναι σαφές ότι οι αυξήσεις των τιμών πρέπει να αντικατοπτρίζονται στις αυξήσεις των μισθών μεσοπρόθεσμα», δήλωσε ο Ράινερ Χόφμαν, πρόεδρος της Γερμανικής Συνομοσπονδίας Συνδικάτων (DGB).
Την ίδια άποψη έχει και ο διάσημος οικονομολόγος Μάρτσελ Φράτσερ, Πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (DIW). «Λόγω του υψηλού πληθωρισμού, είναι απολύτως αναγκαίοι οι υψηλότεροι μισθοί», δήλωσε ο Φράτσερ στη Γερμανική Ραδιοφωνία (Deutschlandfunk). «Και αυτό είναι επίσης σημαντικό για να συνεχιστεί να διατηρείται η κατανάλωση». Γιατί αν μειωθεί δραστικά η κατανάλωση ,οι εταιρείες θα έχουν δυσκολίες. «Το αποτέλεσμα θα ήταν η αύξηση της ανεργίας και η είσοδος σε μια σπείρα όλο και πιο αδύναμης ανάπτυξης και υψηλού πληθωρισμού», εξήγησε ο Φράτσερ.
Άμεσος ο κίνδυνος ύφεση
Αυτό που αποκάλυψαν τα νέα προκαταρκτικά στοιχεία της Eurostat είναι επίσης ότι επικρέμεται ο κίνδυνος ύφεσης στην Ευρωζώνη:
- Το ΑΕΠ στις 19 χώρες της ευρωζώνης αυξήθηκε κατά 0,2% τους πρώτους τρεις μήνες του έτους, έναντι 0,3% το προηγούμενο τρίμηνο.
- Ο πληθωρισμός απογειώθηκε σε νέο υψηλό όλων των εποχών, με τις τιμές καταναλωτή να αυξάνονται κατά 7,5% σε σχέση με τον προηγούμενο Απρίλιο (ειδικά στην Ελλάδα, καταγράφηκε πληθωρισμός 9,4%).
- Τη μεγαλύτερη αύξηση στους 19 σημείωσαν οι τιμές της ενέργειες με 38% και ακολουθούν οι τιμές των τροφίμων με 6,8%. Όλα αυτά αυξάνουν πλέον την πίεση στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αφαιρέσει τα κίνητρα στήριξης των οικονομιών και να αυξήσει τα επιτόκια. Παρά το γεγονός ότι το δημόσιο χρέος των κρατών της Ευρωζώνης αντιστοιχεί στο 112,5% του ΑΕΠ, το χρέος των επιχειρήσεων (πλην των τραπεζών) στο 111,7% του ΑΕΠ και το χρέος των νοικοκυριών στο 60,1% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης.
Τι θα κάνει η Λαγκάρντ;
Για πολύ καιρό, η ΕΚΤ, υπό την ηγεσία της Κριστίν Λαγκάρντ, επέμενε να αφήνει το βασικό επιτόκιο στο μηδέν για να στηρίξει την οικονομία. Στην πραγματικότητα, υπήρχαν καλά επιχειρήματα για να μην αγγίξει η ΕΚΤ τα επιτόκια παρά τον υψηλό πληθωρισμό. Η κεντρική τράπεζα υπέθεσε ότι οι δύο κύριες αιτίες της αύξησης των τιμών ήταν προσωρινές: οι διαταραγμένες αλυσίδες εφοδιασμού θα προσαρμοστούν σύντομα και στο τέλος της περιόδου θέρμανσης οι τιμές της ενέργειας θα έπεφταν καθώς η ζήτηση θα μειωνόταν. Τα υψηλότερα επιτόκια ούτε θα αποκαθιστούσαν τις αλυσίδες εφοδιασμού ούτε θα έκαναν το πετρέλαιο φθηνότερο.
Επιπλέον, μια αύξηση επιτοκίων θα μπορούσε να είναι αντιπαραγωγική και να επιβραδύνει την οικονομία, παρόλο που χρειάζεται υποστήριξη. Τα υψηλότερα επιτόκια έχουν μια επίδραση στη μείωση των τιμών, επειδή κάνουν τον δανεισμό πιο ακριβό και την αποταμίευση πιο ελκυστική. Οι εταιρείες επενδύουν λιγότερα, οι καταναλωτές ξοδεύουν λιγότερα χρήματα. Η ζήτηση πέφτει. Ένα άλλο πρόβλημα: οι αυξήσεις των επιτοκίων δεν ισχύουν αμέσως, αλλά με καθυστέρηση. Στη χειρότερη περίπτωση, ένα τέτοιο βήμα θα ίσχυε μόνο όταν η ευρωζώνη βρισκόταν ήδη σε ύφεση λόγω διακοπής της παράδοσης φυσικού αερίου από το Κρεμλίνο.
Τώρα όμως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει ένα πρόβλημα: ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Η ρωσική επίθεση στην Ουκρανία φέρνει την ΕΚΤ σε μπελάδες.
Η Λαγκάρντ για πρώτη φορά προϊδέασε τους 19 ότι αναμένεται να αυξήσει και τα επιτόκια για να εξουδετερώσει τον πληθωρισμό - αλλά δεν σχεδιάζει να αντιδράσει γρήγορα μέχρι στιγμής. Απαραίτητη προϋπόθεση για την αύξηση των επιτοκίων είναι να σταματήσει η ΕΚΤ να αγοράζει ομόλογα. Ωστόσο, μέχρι τον Ιούνιο αυτά θα πρέπει να μειωθούν στα 20 δισ. ευρώ το μήνα. Πριν από λίγες ημέρες, η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, δήλωσε ότι οι αγορές ομολόγων πιθανότατα θα τελειώσουν το τρίτο τρίμηνο. Οι αποφάσεις θα ληφθούν στη συνεδρίαση της ΕΚΤ στις 8-9 Ιουνίου. Αλλά η κατάσταση περιπλέκεται από ακραία αβεβαιότητα ,λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Καταστροφικές συνέπειες από το εμπάργκο
Ο Τζόναθαν Χόκενμπρόιχ, ανώτατος συνεργάτης στο Ευρωπαικό Συμβούλιο για τις διεθνείς πολιτικές σχέσεις, δήλωσε στους New York Times,ότι μια πλήρης διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη θα είχε «καταστροφικές συνέπειες για τη γερμανική και την ευρωπαϊκή οικονομία. Τα εργοστάσια θα πρέπει να μειώσουν την παραγωγή ή να κλείσουν εντελώς. Ορισμένες βασικές βιομηχανίες θα μπορούσαν ακόμη και να χαθούν για πάντα. Είναι καθόλου δύσκολο να εκτιμηθεί το πλήρες εύρος των συνεπειών». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Κάρστεν Μπρζέσκι, παγκόσμιος διευθυντής ερευνών στην ING Bank, προειδοποιεί ότι «ένα εμπάργκο στη ρωσική ενέργεια είναι πιθανό να προκαλέσει ύφεση στην Ευρώπη και ο υψηλός πληθωρισμός να οδηγήσει σε ακόμη υψηλότερο πληθωρισμό». Όλα αυτά είναι σαφώς αρνητικά για τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές της Ε.Ε., είπε ο Μπρζέσκι. «Και τα πράγματα θα χειροτερέψουν από τις υψηλές τιμές των πρώτων υλών και τα σοβαρά προβλήματα στις αλυσίδες εφοδιασμού. Όλα αυτά θα έθεταν σε κίνδυνο τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης».
Το ευρώ υπό πίεση
Ο πληθωρισμός, ο πόλεμος και οι κυρώσεις προκαλούν όμως προβλήματα στο κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα. Το ευρώ χάνει την αξία του και έχει φτάσει σχεδόν να αξίζει όσο το δολάριο. Αρκετοί ειδικοί πιστεύουν ότι είναι πιθανή μια περαιτέρω πτώση, ακόμη και κάτω από επίπεδο του δολαρίου. Αυτό περιμένουν οι ειδικοί σε περίπτωση που η Ευρωπαϊκή Ένωση κλιμακώσει τον ενεργειακό της πόλεμο με τη Ρωσία και απαγορεύσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου.
Φυσικά, το αδύναμο ευρώ, δεν έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις, για εξαγωγικές δυνάμεις όπως η Γερμανία. Ιδιαίτερα οι εταιρείες που προσανατολίζονται προς τις εξαγωγές θα μπορούσαν να το χαρούν αυτό, καθώς τα προϊόντα τους γίνονται φθηνότερα στην παγκόσμια αγορά και οι ίδιες έχουν καλύτερες ευκαιρίες στον ανταγωνισμό. Για τις χώρες όμως-όπως η Ελλάδα- που βασίζονται σε εισαγόμενα αγαθά ,με πρώτη την ενέργεια, η αποδυνάμωση του ευρώ μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα επώδυνη. «Αν επιβληθεί εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, μια διατλαντική απόκλιση και μια σημαντική πτώση του ευρώ θα ήταν επικείμενη», προέβλεψε ο Ρόμπιν Μπρουκς, επικεφαλής οικονομολόγος στη Διεθνή Τραπεζική Ομοσπονδία (IIF).
