Της Λέττας Καλαμαρά
[email protected]
Ψηλά βάζει τον πήχυ των στόχων της κυκλικής οικονομίας ο κλάδος των πλαστικών ακολουθώντας τις επιταγές της Ευρώπης για περιορισμό της ταφής αποβλήτων, για ενίσχυση της ανακύκλωσης και της χρήσης δευτερογενών πρώτων υλών. Ωστόσο, η εφαρμογή πολιτικών στην κατεύθυνση επίτευξης των στόχων για την κυκλική οικονομία ενέχει και σημαντικούς κινδύνους για την ανταγωνιστικότητα των εγχώριων επιχειρήσεων.
Σε περίπτωση που δεν εφαρμοστούν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο που διαχειρίζεται η ροή των πλαστικών υλικών στη χώρα, η εγχώρια οικονομική δραστηριότητα ενδέχεται να πληγεί χωρίς να επιτευχθούν τα αναμενόμενα περιβαλλοντικά οφέλη. Σύμφωνα με τον πρόεδρο Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδας, Βασίλη Γούναρη, ο κλάδος συνεισφέρει το 1,6% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, στην άμεση και έμμεση απασχόληση στο 1,8% του συνολικού δυναμικού της χώρας και αντιπροσωπεύει το 4% των συνολικών εξαγωγών.
Ειδικότερα, με την Οδηγία 2018/851 έχουν τεθεί στόχοι για τον περιορισμό της διάθεσης σε ΧΥΤΑ στο μέγιστο 10% των διαχειριζόμενων αποβλήτων ως το 2035 και οριζόντιος στόχος για ανακύκλωση του 65% των αστικών στερεών αποβλήτων ως το 2035, με ενδιάμεσους στόχους ανακύκλωσης το 55% για το 2025 και 60% για το 2030. Ειδικά για τις πλαστικές συσκευασίες, έχουν οριστεί στόχοι ανακύκλωσης στο 50% για το 2025 και 55% το 2030, ενώ στην παραγωγή πλαστικών φιαλών έχει οριστεί στόχος για ελάχιστη χρήση ανακυκλωμένου PET (rPET) στο 25% το 2025 και στο 30% το 2030.
Επιπλέον, η οδηγία 2019/904/EE καθιστά απαραίτητη τη δημιουργία συστήματος ξεχωριστής συλλογής για ανακύκλωση πλαστικών μπουκαλιών και θέτει συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους. Ειδικότερα, προβλέπει την ανακύκλωση του 77% και του 90% των πλαστικών μπουκαλιών μιας χρήσης που διατίθενται στην αγορά ως το 2025 και το 2029 αντίστοιχα. Στόχοι έχουν, αντίστοιχα, τεθεί και για τα άλλα ρεύματα αποβλήτων όπως το αγροτικό φιλμ, ο αλιευτικός εξοπλισμός από πλαστικά για τα οποία είναι απαραίτητη η εφαρμογή συστημάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού σε όλα τα κράτη μέλη.
Παραγωγή και ανακύκλωση
Όπως τονίζει το ΙΟΒΕ σε πρόσφατη μελέτη αναφορικά με το ρόλο της ελληνικής βιομηχανίας πλαστικών (συσκευασία, φιλμ αγροτικά, δίχτυα) στην κυκλική οικονομία, η μετατροπή του γραμμικού υποδείγματος παραγωγής σε κυκλικό αποτελεί ένα από τα βασικά ζητήματα της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής και απαιτεί σημαντικές επενδύσεις τόσο στη διαχείριση των αποβλήτων όσο και στην μεταποίηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Οι προβλέψεις για το ισοζύγιο πλαστικής συσκευασίας για το 2030 δείχνουν ότι η επίτευξη των στόχων του νέου ΕΣΔΑ απαιτούν σημαντικές ποσότητες δευτερογενών υλικών. Η απουσία αυτών των υλικών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανταγωνιστικότητα της εγχώριας μεταποίησης που θα αναγκαστεί να εισάγει ποσότητες δευτερογενών υλικών για να πιάσει τους στόχους που έχουν τεθεί στη νομοθεσία. Επιπλέον, θα επηρεαστεί αρνητικά και η ίδια η εφαρμογή των αρχών της κυκλικής οικονομίας. Συνεπώς το στοίχημα κυκλική οικονομία και ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων πλαστικών είναι μεγάλο.
Αξίζει να σημειωθεί πως τα πλαστικά προϊόντα (συσκευασία, φιλμ και δίχτυα) έχουν αξιοσημείωτη παρουσία στην εγχώρια μεταποίηση. Μεταξύ των τριών τύπων πλαστικών, η συσκευασία έχει την υψηλότερη αξία παραγωγής, με 724 εκατ.ευρώ το 2020, ακολουθούμενη από το φιλμ και τα αλιευτικά δίχτυα με 218 εκατ. ευρώ και 46,6 εκατ.ευρώ αντίστοιχα.
Σε όρους μεριδίων στην ευρωπαϊκή παραγωγή, τα αλιευτικά δίχτυα κατατάσσονται στην πρώτη θέση με 6,5% το 2020, ενώ ακολουθούν η πλαστική συσκευασία με 1,8% και το αγροτικό φιλμ με 0,9%. Η θέση της χώρας στην παραγωγή αυτών των προϊόντων είναι αξιοσημείωτη και το μερίδιο της στην Ε.Ε. αυξάνεται διαχρονικά. Ειδικά στην παραγωγή αλιευτικών διχτύων, η Ελλάδα βρίσκεται στην τέταρτη θέση ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ σε όρους αξίας παραγωγής.
Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, η υψηλή κατά κεφαλήν παραγωγή αστικών αποβλήτων, καθώς και η ταφή, οδηγούν την Ελλάδα στις χαμηλότερες θέσεις στο δείκτη κυκλικότητας υλικών στην ΕΕ27. Η ανακύκλωση των πλαστικών συσκευασιών διαμορφώθηκε στο 37,6% το 2019, απέχοντας κατά 50% από το στόχο του 2025. Σε όρους διαχείρισης το 77% των παραγομένων αποβλήτων οδηγείται σε χώρους υγειονομικής ταφής ενώ προς ανακύκλωση διατίθεται το 21% των αστικών αποβλήτων.
Συνυπολογίζοντας το συντελεστή ιδίων πόρων του προϋπολογισμού της ΕΕ για τα απορρίμματα πλαστικής συσκευασίας (€0,8 ανά κιλό) η χώρα μας καλείται να καταβάλλει 111,2 εκατ. ευρώ, για τις ποσότητες που δεν ανακυκλώθηκαν το 2019. Παράλληλα, η εφαρμογή του νέου ΕΣΔΑ οδηγεί στην ανάγκη ανακύκλωσης επιπλέον 174,0 χιλ. τόνων πλαστικής συσκευασίας το 2030, για τα οποία θα απαιτηθούν επιπλέον επενδύσεις ύψους 139,8 εκατ. ευρώ, σε νέες εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Ο ετήσιος κύκλος εργασιών των σχετικών επιχειρήσεων αναμένεται να ενισχυθεί κατά 106,8 εκατ. ευρώ ετησίως.
Οι παραπάνω επενδύσεις αφενός θα υποστηρίξουν τη βελτίωση της θέσης της Ελλάδας στους δείκτες κυκλικής οικονομίας και αφετέρου θα επιφέρουν σημαντική προστιθέμενη αξία στις επιχειρήσεις που σχετίζονται με δραστηριότητες της κυκλικής οικονομίας.
Πολιτική
Από την πλευρά της η πολιτεία τονίζει πως ο νέος Εθνικός Σχεδιασμός για τη Διαχείριση Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) αποτελεί το πιο πρόσφατο στρατηγικό και πολιτικό σχέδιο για αντιμετώπιση των θεσμικών ζητημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα στον τομέα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Ο ΕΣΔΑ 2020- 2030, σε συνδυασμό με την εφαρμογή του Εθνικού Προγράμματος για την Πρόληψη των Αποβλήτων, στοχεύει στην εφαρμογή της ιεράρχησης των επιλογών διαχείρισης αποβλήτων, με σκοπό τη μείωση της ταφής, που παραμένει σήμερα η πιο διαδεδομένη πρακτική, την ενίσχυση της ανακύκλωσης και της ενεργειακής ανάκτησης.
Επιπλέον, το ανανεωμένο εθνικό σχέδιο δράσης για την Κυκλική Οικονομία δομείται σε πυλώνες που αφορούν οριζόντια θέματα (διαχείριση αποβλήτων, βιώσιμη παραγωγή και βιομηχανική πολιτική, βιώσιμη κατανάλωση, περιορισμό των αποβλήτων) ενώ προβλέπει σειρά 66 δράσεων. Σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Μανώλη Γραφάκο, τα πέντε βασικά σημεία δράσης συνοψίζονται στο τέλος ταφής απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ, στην εφαρμογή της πολιτικής «πληρώνω όσο πετάω», στα κίνητρα στους Δήμους για τη διαλογή, στη δημιουργία υποδομών με νέες μονάδες ανάκτησης ανακύκλωσης, στη σοβαρή αναβάθμιση των κέντρων διαλογής.
Στη μελέτη του το ΙΟΒΕ στις προτάσεις πολιτικής που επισημαίνει, περιλαμβάνονται η ολοκληρωμένη προσέγγιση–επιτροπή για την κυκλική οικονομία, το πλαίσιο και δείκτες παρακολούθησης της κυκλικής οικονομίας, η αποτελεσματική εξειδίκευση του ΕΣΔΑ στις περιφέρειες και χωροθέτηση νέων μονάδων, η ενίσχυση και επιτάχυνση της δημιουργίας των συλλογικών συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης για περισσότερα ρεύματα αποβλήτων, οι δράσεις για τη βελτίωση της ευαισθητοποίησης των πολιτών και των ευρύτερων εμπλεκόμενων μερών, η αναβάθμιση υποδομών και παραγωγή δευτερογενών υλών, η επέκταση της θέσπισης ελάχιστων ποσοστών ανακύκλωσης σε διάφορα προϊόντα, η εφαρμογή και η ενίσχυση των οικονομικών εργαλείων για τη βελτίωση των επιδόσεων του συστήματος διαχείρισης.
