Από την έντυπη έκδοση
Του Σταμάτη Ζησίμου
[email protected]
Θετική εξέλιξη, η διάρκεια της οποίας ωστόσο μένει να επιβεβαιωθεί, αποτελεί το ισοζύγιο της επιχειρηματικότητας από το 2019 έως και το τρίτο τρίμηνο του 2021, καθώς, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) που παρουσιάστηκε πρόσφατα, παρά τις σοβαρές επιπτώσεις της πανδημικής κρίσης στην οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα, η δημιουργία νέων επιχειρήσεων δεν ανακόπηκε αυτή την περίοδο.
Το 2020 συστάθηκαν 37.760 νέες επιχειρήσεις και παρόλο που ο αριθμός ήταν μειωμένος σε σύγκριση με το 2019, εντούτοις ήταν υψηλότερος από τα έτη 2017 και 2018. Από τα στοιχεία, μάλιστα, του ΓΕΜΗ για τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2021 προκύπτει ότι ο αριθμός των συστάσεων κινείται στα επίπεδα του 2019. Παρουσιάζει, δηλαδή, μια αυξητική τάση σε σύγκριση με το 2020. Αυτό, ωστόσο, που μένει να αποδειχθεί είναι κατά πόσο οι επιχειρήσεις αυτές έχουν δημιουργηθεί σε στέρεες βάσεις, αν δηλαδή θα αντέξουν στον χρόνο, αλλά και κατά πόσο τα εγχειρήματα αυτά είναι αποτέλεσμα της επιχειρηματικότητας ευκαιρίας και όχι ανάγκης.
Ανάλογη εξέλιξη στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων παρατηρήθηκε σε γενικές γραμμές και στα κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ, όπως προκύπτει από σχετική έκθεση (2021). Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, στο πρώτο κύμα της πανδημίας οι συστάσεις νέων επιχειρήσεων επιβραδύνθηκαν, για να ανακάμψουν μετά την άρση των αυστηρών περιοριστικών μέτρων (lockdown).
Η ανάκαμψη αυτή, ωστόσο, δεν ήταν συμμετρική. Σε ορισμένες χώρες (π.χ. Αυστραλία, Καναδάς, Νορβηγία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες και Σιγκαπούρη) παρατηρήθηκε μικρότερη πτώση στις συστάσεις νέων επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown, μετά το οποίο ακολούθησε μια απότομη αύξηση (ανάκαμψη τύπου V) που σωρευτικά ήταν πάνω από τα επίπεδα του 2019.
Σε άλλες χώρες (π.χ. Ιταλία, Πορτογαλία και Ισπανία) η μείωση στις συστάσεις νέων επιχειρήσεων ήταν μεγαλύτερη κατά τo πρώτο κύμα της πανδημίας.
Έπειτα από αυτό ακολούθησε μια αργή αύξηση των νέων συστάσεων (ανάκαμψη τύπου U). Όπως σημειώνεται στην έκθεση του ΟΟΣΑ (2021), δεδομένης της σημαντικής συμβολής των νέων επιχειρήσεων στην απασχόληση, το ποιο από τα δύο υποδείγματα (ανάκαμψη στις συστάσεις επιχειρήσεων τύπου V ή U) θα ισχύσει στις οικονομίες των κρατών θα επηρεάσει την απασχόληση.
Μια ανάκαμψη τύπου V εκτιμάται ότι θα επηρεάσει θετικά την απασχόληση, ενώ μια ανάκαμψη τύπου U αρνητικά. Επιπλέον, σημαντική είναι η κλαδική διάσταση των νέων συστάσεων και τα χαρακτηριστικά των νέων επιχειρηματιών, ώστε να εκτιμηθούν οι αναδιαρθρώσεις που συντελούνται.
Το παράδειγμα των ΗΠΑ
Για παράδειγμα, στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου παρατηρήθηκε εκτίναξη της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων, όπως προκύπτει από σχετική έκθεση, οι κλάδοι που είχαν τη μερίδα του λέοντος στις νέες συστάσεις ήταν το λιανεμπόριο, οι επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές υπηρεσίες, οι μεταφορές, οι υπηρεσίες διοικητικής υποστήριξης και οι υπηρεσίες καταλύματος και εστίασης.
Καθώς το λιανεμπόριο και οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών καταλυμάτων και εστίασης επλήγησαν με ιδιαίτερη σφοδρότητα από την πανδημία στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι με τις νέες συστάσεις συντελέστηκε κλαδικά τόσο μια εσωτερική αναδιάρθρωση λόγω της πανδημίας (νέες επιχειρήσεις αναπλήρωσαν το κενό που άφησαν οι επιχειρήσεις που έκλεισαν λόγω της πανδημίας) όσο και μια δομική αναδιάρθρωση με την επιτάχυνση, λόγω της πανδημίας, της προϋπάρχουσας τάσης ψηφιακού μετασχηματισμού των επιχειρήσεων (π.χ. ηλεκτρονικό εμπόριο).
Άξια λόγου είναι επίσης τα ευρήματα από έρευνα που έγινε σε νέους επιχειρηματίες στις ΗΠΑ και αποτυπώνει κάποιες άλλες παραμέτρους που σχετίζονται με την πανδημία. Εκτός από τα ευρήματα που αφορούν τις ιδιαιτερότητες της αμερικανικής κοινωνίας και οικονομίας, ένα σημαντικό στοιχείο της έρευνας είναι πως η συντριπτική πλειονότητα των νέων επιχειρηματιών (79%) είχε δρομολογήσει τη δημιουργία της επιχείρησής του πριν από την εκδήλωση της πανδημίας. Η πανδημία για αυτές τις επιχειρήσεις αποτέλεσε ιδιαίτερα δυσμενή εξέλιξη, καθώς από τη μία πλευρά επιχείρησαν μέσα σε ένα περιοριστικό περιβάλλον, ενώ από την άλλη η συντριπτική πλειονότητά τους ξεκίνησε να λειτουργεί όταν τα μέτρα ενίσχυσης είχαν αποσυρθεί. Από τις υπόλοιπες νέες επιχειρήσεις, όπου η πανδημία αποτέλεσε την αιτία για να ξεκινήσουν οι ιδιοκτήτες την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, το 51% το έκανε από ανάγκη, ενώ πάνω από ένας στους τρεις ξεκίνησε την επιχείρησή του επειδή έχασε τη δουλειά του.
Τέλος, πάνω από τις μισές (51%) νέες επιχειρήσεις εκτιμούσαν ότι δεν θα μπορέσουν να παραμείνουν ανοιχτές περισσότερο από 12 μήνες, κυρίως λόγω της παρατεταμένης διάρκειας της πανδημίας και της ανεπαρκούς στήριξής τους. Το ποσοστό είναι ιδιαίτερα αυξημένο, λαμβάνοντας υπ' όψιν πως στις ΗΠΑ μετά το πρώτο έτος λειτουργίας κλείνει κατά μέσο όρο το 20% των νέων επιχειρήσεων.
Οι ελληνικές επιχειρήσεις
Παρόλο που δεν μπορεί να συγκριθεί η ελληνική οικονομία με την αμερικανική, τα παραπάνω στοιχεία δημιουργούν ερωτήματα τόσο για τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των ελληνικών επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας όσο και για τη βιωσιμότητά τους. Μετά το 2016 παρατηρείται μία συνεχής σημαντική μεταβολή στη διάρθρωση των συστάσεων νέων επιχειρήσεων ως προς τη νομική τους μορφή.
Ειδικότερα, υποχωρούν οι συστάσεις ατομικών επιχειρήσεων, ενώ αυξάνονται οι συστάσεις προσωπικών εταιρειών (Ο.Ε. - Ε.Ε.) και ΙΚΕ. Ειδικότερα, ενώ το 2016 το 63% των συστάσεων ήταν ατομικές επιχειρήσεις, το 2019 το αντίστοιχο ποσοστό είχε υποχωρήσει στο 44,4% και μειώθηκε περαιτέρω κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Στον αντίποδα, τα ποσοστά των προσωπικών εταιρειών (Ο.Ε. - Ε.Ε.) και των ΙΚΕ, από 15,2% και 18% που ήταν αντίστοιχα το 2016, αυξήθηκαν σε 21,2% και 30,9% το 2019 και συνέχισαν να αυξάνονται κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι μια σημαντική μεταβολή στη δομή της ελληνικής επιχειρηματικότητας που είχε ξεκινήσει πριν από την εκδήλωση της πανδημικής κρίσης συνεχίστηκε και κατά τη διάρκειά της.
Η μείωση των συστάσεων ατομικών επιχειρήσεων υποδηλώνει και μείωση της λεγόμενης επιχειρηματικότητας ανάγκης, που παρουσιάζει μεγαλύτερες αδυναμίες σε σχέση με την επιχειρηματικότητα ευκαιρίας. Είναι χαρακτηριστικό πως σχεδόν 7 στις 10 των επιχειρήσεων που έχουν δημιουργηθεί λόγω αδυναμίας εύρεσης μισθωτής εργασίας είναι ατομικές επιχειρήσεις (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, 2019).
Δυναμική η συμβολή των ΜμΕ
Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του ΓΕΜΗ, μέσα στην πανδημία το ισοζύγιο εγγραφών - διαγραφών επιχειρήσεων ήταν θετικό κατά 37.137 επιχειρήσεις.
Αυτό προφανώς σημαίνει ότι η αύξηση της απασχόλησης κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες ή κατά 165,9 χιλιάδες θέσεις απασχόλησης προήλθε κυρίως από τη δημιουργία αυτών των επιχειρήσεων. Δεδομένου ότι διαχρονικά η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι μικρές και πολύ μικρές, τούτο αποτελεί ακόμα ένα τεκμήριο της κρίσιμης συμβολής τους στην απασχόληση και στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής.
Η κλαδική διάρθρωση των νέων επιχειρήσεων
Στην ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών Εμπόρων Ελλάδας (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) γίνεται αναφορά και στην κλαδική διάρθρωση των συστάσεων νέων επιχειρήσεων. Όπως αναφέρεται, με βάση τα στοιχεία των ετήσιων ενημερωτικών δελτίων επαγγελματικής δραστηριότητας του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών για τα έτη 2019 και 2020 παρατηρούνται τα παρακάτω:
Στους δύο μεγαλύτερους κλάδους (εμπόριο και εστίαση), οι οποίοι επλήγησαν σημαντικά από την πανδημική κρίση, καταγράφεται υποχώρηση των συστάσεων το 2020 σε σύγκριση με το 2019.
Στην εστίαση, που οι επιπτώσεις της πανδημίας ήταν ιδιαίτερα δυσμενείς, οι συστάσεις νέων επιχειρήσεων το 2020 αντιστοιχούσαν στο 14,4% επί του συνόλου έναντι 17,3% που ήταν το 2019. Αντίστοιχα, στο λιανικό εμπόριο οι συστάσεις νέων επιχειρήσεων αντιστοιχούσαν στο 14,2% το 2020 έναντι 15,2% το 2019. Η μείωση που καταγράφεται στους δύο αυτούς κλάδους, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 30% των συστάσεων, η οποία παρατηρήθηκε σε μια περίοδο που εφαρμόστηκαν πρωτοφανείς περιορισμοί στην οικονομική δραστηριότητα, πιθανότατα συνιστά ένα συγκυριακό φαινόμενο.
Γενικότερα, δεν φαίνεται να έχει συντελεστεί κάποιου είδους μεταβολή που να υποδηλώνει σημαντική κλαδική αναδιάρθρωση της ελληνικής επιχειρηματικότητας. Οι μεταβολές που παρατηρούνται τόσο στη νομική μορφή των νέων επιχειρήσεων όσο και στους κλάδους δραστηριοποίησης οδηγούν στην εκτίμηση ότι οι επιχειρήσεις που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας είχαν στην πλειονότητά τους δρομολογηθεί πριν από την εκδήλωση της πανδημικής κρίσης.
Είναι πιθανότερο, μάλιστα, η εκδήλωση της πανδημίας να καθυστέρησε τον αρχικό σχεδιασμό ως προς τον χρόνο σύστασής τους. Το ερώτημα είναι εάν η κατάσταση των επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν μέσα στην πανδημία επηρεάστηκε δυσμενώς από τους περιορισμούς και την ύφεση που προκλήθηκε, σε βαθμό που να αντιμετωπίζουν κίνδυνο βιωσιμότητας.
