Από την έντυπη έκδοση
Των Έφη Τριήρη, Νικόλ Λειβαδάρη και Μωυσή Λίτση
Την εργαλειοθήκη για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης που θα δώσει στη δημοσιότητα σήμερα η Ε.Ε. παρουσιάζει η «Ν». Πρόκειται για μία πρώτη προσπάθεια με σκοπό τα κράτη-μέλη να αντιμετωπίσουν από κοινού τα προβλήματα που προκάλεσε η ενεργειακή ακρίβεια στα ευρωπαϊκά νοικοκυριά και την αγορά.
Όπως επισημαίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο δίδει τη δυνατότητα στις χώρες-μέλη της Ε.Ε. να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις από την απότομη αύξηση των τιμών σε βραχυπρόθεσμο και σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Η απάντηση των χωρών-μελών στην πρόσφατη αύξηση των τιμών ενέργειας θα πρέπει να βασιστεί στην υπόθεση ότι οι τιμές πιθανότατα να παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Αυτό προϋποθέτει την ανάγκη μέτρων με θετικό αντίκτυπο ούτως ώστε να μετριαστούν οι επιπτώσεις σε ορισμένες ευάλωτες ομάδες και εν συνεχεία να μπορούν να προσαρμοστούν όταν η κατάσταση βελτιωθεί σε αυτές τις στοχευμένες ομάδες.
Λιγότερη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα
Σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, τα μέτρα θα πρέπει να εστιάζουν στο να καταστήσουν την Ε.Ε. πιο αποτελεσματική ως προς τη χρήση της ενέργειας και λιγότερο εξαρτημένη από ορυκτά καύσιμα. Ξεκάθαρες δεσμεύσεις ως προς την προώθηση της ενέργειας με χαμηλή περιεκτικότητα σε άνθρακα σε όλες τις χώρες-μέλη θα πρέπει να βοηθήσουν στο να μετριαστούν η μεταβλητότητα των τιμών και οι ανισορροπίες που έχουν προκληθεί από τις διακυμάνσεις των τιμών ορυκτών καυσίμων διεθνώς και άλλους εξωγενείς παράγοντες. Η συνέχιση των επενδύσεων σε τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η βελτίωση της αποδοτικότητας της ενέργειας είναι σημαντικοί παράγοντες για τη σταθερή διαθεσιμότητα της ενέργειας σε όλους τους καταναλωτές, τη μείωση της εξάρτησης από ορυκτά καύσιμα και την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια «απανθρακοποιημένη» οικονομία.
Προστασία των ευάλωτων πελατών
Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των βραχυπρόθεσμων μέτρων θα πρέπει να εγγυώνται ότι είναι καλά στοχευμένα στις ειδικές ανάγκες των ευνοημένων και προσωρινά ως προς τη φύση τους, χωρίς να παρεμβαίνουν στην καλή λειτουργία της αγοράς και να εμποδίζουν την αποτελεσματική μετάβαση προς την πράσινη οικονομία.
Έκτακτη στήριξη του εισοδήματος
Οι χώρες-μέλη μπορούν να προβούν σε ειδικές πληρωμές κοινωνικού χαρακτήρα σε όσους διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο, ούτως ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα ή να παράσχουν στήριξη για βελτίωση της ενεργειακής επάρκειας, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ομαλή λειτουργία της αγοράς. Εάν είναι δυνατόν, αυτό θα μπορούσε να γίνει ως εφάπαξ πληρωμή, ώστε να διατηρηθεί το κίνητρο για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και για επένδυση σε εξοικονόμηση ενέργειας. Τα στοχευμένα μέτρα στήριξης μπορούν, μεταξύ άλλων, να χρηματοδοτηθούν από τα έσοδα που προκύπτουν από τις τιμές του άνθρακα, από εισφορές και φόρους στις τιμές της ενέργειας, καθώς και από περιβαλλοντικούς φόρους. Επιπλέον, η Κομισιόν ενθαρρύνει τις χώρες-μέλη να χρησιμοποιήσουν για τον σκοπό αυτό και τα έσοδα από το κοινοτικό Σύστημα Εμπορίας Ρύπων (ΕΤS). Εκτιμάται ότι το 2021 τα 580 εκατ. δικαιώματα εμπορίας ρύπων που τέθηκαν υπό διαπραγμάτευση στο ETS θα αποφέρουν περί τα 30 δισ. ευρώ.
Επιπλέον, οι χώρες-μέλη θα μπορούσαν να θέσουν σε ισχύ ασφαλιστικές δικλίδες προκειμένου να αποφύγουν τις αποσυνδέσεις από το ενεργειακό δίκτυο ή να αναβάλουν προσωρινά τις πληρωμές, όταν οι πελάτες αντιμετωπίζουν βραχυπρόθεσμες δυσκολίες στην πληρωμή των λογαριασμών τους. Αρκετά κράτη-μέλη θέσπισαν τέτοια μέτρα στην αρχή της πανδημίας του Covid-19.
Ουδέτερη και αναλογική η κρατική βοήθεια
Τα εθνικά μέτρα στήριξης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν επιχειρήσεις ή βιομηχανίες να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες τιμές ενέργειας, εφόσον αυτά τα μέτρα δεν στρεβλώνουν αδικαιολόγητα τον ανταγωνισμό και δεν οδηγούν σε κατακερματισμό της εσωτερικής αγοράς. Οι παρεμβάσεις βοήθειας πρέπει να είναι ουδέτερες τεχνολογικά και να μην εισάγουν διακρίσεις για επιχειρήσεις σε συγκρίσιμη κατάσταση.
Δεν θα πρέπει επίσης να υπονομεύσουν την αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων μηχανισμών που βασίζονται στην αγορά (συμπεριλαμβανομένου του ETS), ενώ παράλληλα θα πρέπει να μεγιστοποιούν την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Κάθε κρατική παρέμβαση θα πρέπει να καθορίζεται με διαφανή τρόπο, χωρίς διακρίσεις, με αντικειμενικά και αναλογικά κριτήρια. Επιπλέον, οι παρεμβάσεις θα πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τους γενικούς στόχους απαλλαγής από τον άνθρακα και αυτούς που περιλαμβάνονται στα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα. Η αυστηρή επιβολή των κανόνων ανταγωνισμού της Ε.Ε. είναι το κλειδί για τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς ενέργειας.
Και ομαδική αλλαγή παρόχου
Στα μεσοπρόθεσμα μέτρα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία μίας Ομάδα Ειδικών για τους ευπαθείς καταναλωτές και την ενεργειακή φτώχεια, προκειμένου να εμπλακεί με τα κράτη-μέλη για το πώς να προστατευτούν οι πολίτες αυτοί κατά την ενεργειακή μετάβαση. Η ομάδα θα λειτουργήσει άμεσα και θα αποτελείται από εκπροσώπους των κρατών-μελών και των ρυθμιστικών αρχών ενέργειας.
Η Ομάδα θα εστιάσει σε όλες τις πτυχές της ενεργειακής φτώχειας - από την ηλεκτρική ενέργεια και την αγορά αερίου στην ενεργειακή απόδοση και τα κτήρια.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρακολουθεί επίσης στενά την κατάσταση στις βιομηχανικές αλυσίδες τροφοδοσίας, προκειμένου να προλάβει αρνητικές επιπτώσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού.
Τα κράτη-μέλη καλούνται να επισπεύσουν την εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην αγορά ηλεκτρισμού και όπου είναι εφικτό να εφαρμόσουν παρόμοιους κανόνες στο αέριο, προκειμένου να ενισχυθεί η δύναμη των καταναλωτών, παρέχοντας στους καταναλωτές πληροφόρηση και προσφέροντάς τους εναλλακτικές για το πώς να μετάσχουν στην αγορά ενέργειας και να προστατεύονται καλύτερα.
Τα κράτη-μέλη, για παράδειγμα, μπορούν να ενισχύσουν τη δυνατότητα των καταναλωτών να αλλάζουν πάροχο, ιδίως μέσω της προώθησης των δικαιωμάτων των καταναλωτών και την πληροφόρηση για τα εργαλεία σύγκρισης τιμών, προκειμένου να διευκολυνθεί η αλλαγή. Οι καταναλωτές έχουν επίσης το δικαίωμα να αλλάξουν μαζικά προμηθευτές. Αυτό τους επιτρέπει να ομαδοποιούνται από κοινού και να διαπραγματεύονται, είτε άμεσα είτε μέσω τρίτων μερών (π.χ. ηλεκτρονικές πλατφόρμες) μία μείωση τιμών από τους παρόχους ηλεκτρικού ρεύματος στη λιανική.
Στοχευμένα μέτρα για την αποφυγή στρεβλώσεων
Οι φόροι και οι εισφορές που επιβάλλονται στις τιμές λιανικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών-μελών και των προϊόντων. Κατά μέσο όρο αντιπροσωπεύουν το 41% των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας των νοικοκυριών, το 30%-34% των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας της βιομηχανίας, το 32% των τιμών του φυσικού αερίου των νοικοκυριών και το 13%-16% των τιμών του φυσικού αερίου της βιομηχανίας. Τέτοιοι φόροι και εισφορές περιλαμβάνουν κυρίως ειδικούς φόρους κατανάλωσης για ενεργειακά προϊόντα και ηλεκτρική ενέργεια και ΦΠΑ, οι οποίοι είναι εναρμονισμένοι σε επίπεδο Ε.Ε., αλλά και άλλους εγχώριους περιβαλλοντικούς φόρους και εισφορές για τη χρηματοδότηση επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που είναι απαραίτητες για την πράσινη μετάβαση.
Οι φόροι και οι εισφορές παρέχουν έσοδα για την αποζημίωση των πιο ευάλωτων νοικοκυριών και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, ενώ ενθαρρύνουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και υποστηρίζουν την πράσινη μετάβαση.
Επιπλέον, η Οδηγία της Ε.Ε. για τη φορολογία της ενέργειας και η Οδηγία 1 για τον ΦΠΑ δίνουν κάποια ευελιξία στα κράτη-μέλη. Επί του παρόντος, η Οδηγία 11 για τη φορολογία της ενέργειας επιτρέπει στα κράτη-μέλη να εξαιρούν ή να εφαρμόζουν μειωμένο συντελεστή ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου, άνθρακα και στερεών καυσίμων που χρησιμοποιούνται από τα νοικοκυριά. Τα κράτη-μέλη μπορούν να θέσουν σε εφαρμογή αυτές τις απαλλαγές ή μειώσεις στο επίπεδο της φορολογίας άμεσα, μέσω διαφοροποιημένου συντελεστή ή με επιστροφή όλου ή μέρους του ποσού της φορολογίας.
Ενώ είναι δυνατό να μειωθούν οι φορολογικοί συντελεστές ή ακόμη και να υπάρξουν εξαιρέσεις στο πλαίσιο της Ε.Ε. για τη φορολόγηση των ενεργειακών προϊόντων και της ηλεκτρικής ενέργειας, αυτά πρέπει να είναι στοχευμένα και να αποφεύγουν τις στρεβλώσεις.
Εξειδικεύοντας τα μέτρα για τη στήριξη του εισοδήματος των νοικοκυριών, η Ε.Ε. προτείνει:
α) μορατόριουμ για την πληρωμή λογαριασμών ενέργειας για ευάλωτους πελάτες και μικρές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες
β) να επιτρέπεται στα νοικοκυριά να εξοφλήσουν τις ήδη υπάρχουσες και νέες οφειλές σε δόσεις
γ) επείγουσες συμπληρώσεις για νοικοκυριά με μετρητές πληρωμής, ώστε να επιτρέπεται να εξοφλήσουν τη συμπλήρωση σε δόσεις.
Εκτός από τα κυβερνητικά μέτρα, ορισμένες εταιρείες ενέργειας σε ολόκληρη την Ε.Ε. υιοθέτησαν εθελοντικές πρωτοβουλίες για την υποστήριξη των πελατών, όπως ρυθμίσεις πληρωμών και καμία πολιτική αποσύνδεσης. Τα κράτη-μέλη μπορούν να μειώνουν τους φόρους σε στοχευμένες πληθυσμιακές ομάδες για περιορισμένο χρόνο, να εισάγουν γενικά μέτρα προς τα ευάλωτα νοικοκυριά και να χρηματοδοτούν πολιτικές στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με έσοδα πέραν αυτών από τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας.
