Από την έντυπη έκδοση
Του Νίκου Μπέλλου
[email protected]
Δικαιώματα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα επιβληθούν σε έξι προϊόντα προερχόμενα από τρίτες χώρες από το 2026, ενώ ο σχετικός κατάλογος θα εμπλουτίζεται σταδιακά με την προσθήκη και άλλων προϊόντων. Πρόκειται για τον σίδηρο, τον χάλυβα, το τσιμέντο, τα λιπάσματα, το αργίλιο και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Αυτό προβλέπει η πρόταση της Κομισιόν για την εισαγωγή του λεγόμενου μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (CBAM), που θεωρείται μια από τις βασικές συνιστώσες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας με στόχο την κλιματική ουδετερότητα της Ε.Ε. έως το 2050.
Η εισαγωγή του εν λόγω τέλους βασίζεται σε δύο πολύ σημαντικούς λόγους. Ο πρώτος είναι η προστασία των ομοειδών ευρωπαϊκών προϊόντων από τον αθέμιτο ανταγωνισμό χωρών που δεν καταβάλλουν ανάλογες προσπάθειες με την Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ένα μέρος των εσόδων από τον CBAM θα τροφοδοτεί τους ίδιους πόρους, δηλαδή τον κοινοτικό προϋπολογισμό, ενώ το υπόλοιπο ποσό θα κατευθύνεται στα κρατικά ταμεία για τη χρηματοδότηση δράσεων προς την πράσινη μετάβαση.
Διαφορετικές επιδιώξεις
Η συζήτηση για τον CBAM που πρότεινε η Κομισιόν τον περασμένο μήνα θα ξεκινήσει τις επόμενες βδομάδες στο Συμβούλιο και αναμένεται δύσκολη, γιατί οι επιδιώξεις των κρατών-μελών είναι διαφορετικές. Στην πράξη θα εξισώσει την τιμή του άνθρακα μεταξύ των εγχώριων προϊόντων και των εισαγόμενων και θα διασφαλίσει ότι οι κλιματικοί στόχοι της Ε.Ε. δεν υπονομεύονται από τη μετεγκατάσταση της παραγωγής (διαρροή άνθρακα) σε χώρες με λιγότερο φιλόδοξες πολιτικές.
Το σύστημα CBAM θα λειτουργεί ως εξής: Οι εισαγωγείς της Ε.Ε. θα αγοράζουν πιστοποιητικά άνθρακα που αντιστοιχούν στην τιμή του άνθρακα που θα είχε καταβληθεί εάν τα προϊόντα είχαν παραχθεί σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανόνες για την τιμολόγηση του άνθρακα. Αντιστρόφως, όταν ένας παραγωγός τρίτης χώρας μπορεί να αποδείξει ότι έχει ήδη καταβάλει τιμή για τον άνθρακα που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή των εισαγόμενων εμπορευμάτων σε τρίτη χώρα, το αντίστοιχο κόστος μπορεί να αφαιρεθεί πλήρως για τον εισαγωγέα της Ε.Ε. Ο CBAM θα συμβάλει στη μείωση του κινδύνου διαρροής άνθρακα, προτρέποντας τους παραγωγούς τρίτων χωρών να προβούν σε οικολογικότερες διαδικασίες παραγωγής.
Μηχανισμοί συνοριακής προσαρμογής άνθρακα υπάρχουν ήδη σε ορισμένες περιοχές του κόσμου, όπως στην Καλιφόρνια, όπου εφαρμόζεται προσαρμογή σε ορισμένες εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας. Διάφορες χώρες, όπως ο Καναδάς και η Ιαπωνία, σχεδιάζουν παρόμοιες πρωτοβουλίες.
Προκειμένου να παρασχεθεί στις επιχειρήσεις και στις άλλες χώρες ασφάλεια δικαίου και σταθερότητα, ο μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα θα τεθεί σταδιακά σε εφαρμογή και θα ισχύει αρχικά μόνο για επιλεγμένο αριθμό αγαθών που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο διαρροής άνθρακα: σίδηρο και χάλυβα, τσιμέντο, λιπάσματα, αργίλιο και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Από το 2023 θα εφαρμόζεται σύστημα υποβολής εκθέσεων για τα εν λόγω προϊόντα με στόχο τη διευκόλυνση της ομαλής εφαρμογής και του διαλόγου με τρίτες χώρες, και οι εισαγωγείς θα αρχίσουν να καταβάλλουν δημοσιονομική προσαρμογή το 2026.
Το ΣΕΔΕ
Σήμερα στην Ε.Ε. λειτουργεί και μάλιστα με αποτελέσματα τα τελευταία χρόνια το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών. Θέτει ανώτατο όριο στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου που μπορούν να εκλύονται από βιομηχανικές εγκαταστάσεις σε ορισμένους τομείς. Τα δικαιώματα πρέπει να αγοράζονται στην αγορά εμπορίας του ΣΕΔΕ, ωστόσο ένας ορισμένος αριθμός δωρεάν δικαιωμάτων κατανέμεται σε επιχειρήσεις για την πρόληψη της διαρροής άνθρακα. Το σύστημα αυτό λειτουργεί αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση του κινδύνου διαρροής, αλλά περιορίζει επίσης τα κίνητρα για επενδύσεις σε μια πιο πράσινη παραγωγή τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Ο CBAM θα αποτελέσει σταδιακά εναλλακτική λύση εν προκειμένω.
Ωστόσο, σύμφωνα με τη νέα πρόταση της Επιτροπής για αναθεωρημένο ΣΕΔΕ, ο αριθμός των δωρεάν δικαιωμάτων για όλους τους τομείς θα μειωθεί συν τω χρόνω, έτσι ώστε το ΣΕΔΕ να μπορεί να έχει τον μέγιστο αντίκτυπο στην εκπλήρωση των φιλόδοξων κλιματικών στόχων. Επιπλέον, για τους τομείς CBAM με τα έξι προαναφερόμενα προϊόντα, τα δωρεάν δικαιώματα θα καταργηθούν σταδιακά από το 2026.
Προκειμένου να συμπληρωθεί το ΣΕΔΕ, ο CBAM θα βασίζεται σε ένα σύστημα πιστοποιητικών που θα καλύπτουν τις ενσωματωμένες εκπομπές σε προϊόντα τα οποία εισάγονται στη συνέχεια στην Ε.Ε. Ωστόσο, ο CBAM αποκλίνει από το ΣΕΔΕ σε ορισμένους περιορισμένους τομείς, ιδίως επειδή δεν αποτελεί σύστημα «ανώτατων ορίων και εμπορίας δικαιωμάτων».
Σταδιακή εφαρμογή
Για να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού ανάμεσα στις επιχειρήσεις της Ε.Ε. και των τρίτων χωρών, ο CBAM θα αρχίσει να εφαρμόζεται στα καλυπτόμενα προϊόντα μόνο σταδιακά και με τρόπο ευθέως ανάλογο προς τη μείωση των δωρεάν δικαιωμάτων που κατανέμονται, στο πλαίσιο του ΣΕΔΕ, για τους εν λόγω τομείς. Με απλά λόγια, έως ότου καταργηθούν πλήρως το 2035, ο CBAM θα ισχύει μόνο για το ποσοστό των εκπομπών που δεν επωφελείται από δωρεάν δικαιώματα στο πλαίσιο του ΣΕΔΕ της Ε.Ε., εξασφαλίζοντας έτσι ότι οι εισαγωγείς αντιμετωπίζονται ισότιμα σε σύγκριση με τους παραγωγούς της Ε.Ε.
Αναφορικά με τις πρακτικές πτυχές της πρότασης, ο CBAM θα αντανακλά το ΣΕΔΕ, υπό την έννοια ότι το σύστημα βασίζεται στην αγορά πιστοποιητικών από τους εισαγωγείς. Η τιμή των πιστοποιητικών θα υπολογίζεται ανάλογα με τη μέση εβδομαδιαία τιμή δημοπρασίας των δικαιωμάτων του ΣΕΔΕ της Ε.Ε. εκφραζόμενη σε ευρώ/τόνο εκπεμπόμενου CO2. Οι εισαγωγείς των αγαθών θα πρέπει να εγγράφονται, είτε μεμονωμένα είτε μέσω αντιπροσώπου, στις εθνικές αρχές από τις οποίες μπορούν επίσης να αγοράζουν πιστοποιητικά CBAM.
Οι εθνικές αρχές θα είναι υπεύθυνες για την πώληση των πιστοποιητικών CBAM στους εισαγωγείς. Για την εισαγωγή στην Ε.Ε. αγαθών που καλύπτονται από τον CBAM, οι εισαγωγείς πρέπει να δηλώνουν, έως τις 31 Μαΐου κάθε έτους, την ποσότητα των αγαθών και τις ενσωματωμένες εκπομπές των εν λόγω αγαθών τα οποία εισήχθησαν στην Ε.Ε. κατά το προηγούμενο έτος. Ταυτόχρονα, πρέπει να παραδίδουν τα πιστοποιητικά CBAM που έχουν αγοράσει εκ των προτέρων από τις αρχές.
Το σύστημα θα αρχίσει να λειτουργεί δοκιμαστικά από το 2023, ωστόσο η πληρωμή των δικαιωμάτων των εισαγόμενων προϊόντων θα ξεκινήσει το 2026, ενώ ταυτόχρονα θα αρχίσει και η σταδιακή μείωση των δωρεάν δικαιωμάτων που δίνονται στους εγχώριους παραγωγούς στα έξι προϊόντα.
Περισσότερα προϊόντα
Έως το τέλος του 2025, η Επιτροπή θα αξιολογήσει τον τρόπο λειτουργίας του CBAM και κατά πόσον θα επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής του σε περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες, αλλά και κατά πόσον θα καλύπτει τις λεγόμενες «έμμεσες» εκπομπές (δηλαδή εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από την ηλεκτρική ενέργεια που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή του αγαθού).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι από τον CBAM θα εξαιρεθούν τα προϊόντα τρίτων χωρών που συμμετέχουν στο ΣΕΔΕ ή έχουν σύστημα εμπορίας εκπομπών συνδεδεμένο με εκείνο της Ε.Ε. Αυτό ισχύει κυρίως για τη Νορβηγία, την Ισλανδία και την Ελβετία, αλλά και όσες άλλες προχωρήσουν στην εισαγωγή ανάλογων μηχανισμών.
