Από την έντυπη έκδοση
Του Γιώργου Κεφαλά*
Από 1.6.2021 τίθεται σε εφαρμογή ο νέος εξωδικαστικός μηχανισμός του ν. 4738/2020, ο οποίος αναμένεται να αποτελέσει το πρώτο χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της αφερεγγυότητας βιώσιμων επιχειρήσεων. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται με τη μορφή ερωταπαντήσεων τα βασικά σημεία του νέου θεσμικού πλαισίου.
Α. Εισαγωγή
Πριν από περίπου τέσσερα έτη εισήχθη με τον ν. 4469/2017 στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας των επιχειρήσεων το εργαλείο του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών. Φιλοδοξία του νομοθέτη ήταν ο εξωδικαστικός μηχανισμός να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην αναδιάρθρωση των οφειλών των βιώσιμων επιχειρήσεων. Έκτοτε, ο ως άνω νόμος υπέστη αρκετές τροποποιήσεις, διατηρώντας, ωστόσο, τη φυσιογνωμία του.
Προσφάτως, ο ν. 4738/2020, ο οποίος ενοποίησε σε ένα ενιαίο κείμενο το σύνολο των συλλογικών διαδικασιών αφερεγγυότητας, αναμόρφωσε σημαντικά τη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών. Ακολουθεί, με τη μορφή ερωταπαντήσεων, η παρουσίαση των νέων ρυθμίσεων που περιλαμβάνονται στις διατάξεις των άρθρων 5 έως 30 του ν. 4738/2020.
1. Ποια πρόσωπα μπορούν να υποβάλλουν αίτηση υπαγωγής στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών;
Σύμφωνα με το άρθρο 7 του ν. 4738/2020, αίτηση υπαγωγής στον εξωδικαστικό μηχανισμό μπορούν να υποβάλλουν φυσικά και νομικά πρόσωπα που έχουν πτωχευτική ικανότητα. Σύμφωνα δε με την παρ. 1 του άρθρου 76 του ίδιου νόμου, πτωχευτική ικανότητα έχουν τα φυσικά πρόσωπα και τα νομικά πρόσωπα που επιδιώκουν οικονομικό σκοπό. Αίτηση υπαγωγής δηλαδή μπορούν να καταθέσουν όχι μόνον επιχειρήσεις και ελεύθεροι επαγγελματίες, όπως προβλεπόταν υπό το καθεστώς ισχύος του προηγούμενου εξωδικαστικού μηχανισμού (ν. 4469/2017), αλλά και ιδιωτικοί ή δημόσιοι υπάλληλοι.
Αίτηση υπαγωγής μπορούν να υποβάλλουν τα ως άνω πρόσωπα ακόμη και για ενήμερες ή εξυπηρετούμενες οφειλές, εφόσον προκύπτει επιδείνωση της οικονομικής κατάστασής τους κατά ποσοστό τουλάχιστον 20%.
2. Σε ποιες περιπτώσεις δεν επιτρέπεται η υποβολή αίτησης υπαγωγής στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών;
Αίτηση υπαγωγής στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών δεν επιτρέπεται στις ακόλουθες περιπτώσεις:
Α) Όταν ποσοστό τουλάχιστον 90% από τις συνολικές οφειλές του προσώπου συγκεντρώνονται σε έναν μόνο χρηματοδοτικό φορέα (π.χ. σε μία τράπεζα ή μία εταιρεία διαχείρισης απαιτήσεων).
Β) Όταν οι συνολικές οφειλές του προσώπου προς τους χρηματοδοτικούς φορείς δεν υπερβαίνουν το ποσό των 10.000 ευρώ.
Γ) Όταν ο αιτών έχει ήδη υποβάλει αίτηση εξυγίανσης ή αίτηση υπαγωγής στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών του ν. 4469/2017, αν πρόκειται για έμπορο, ή αίτηση υπερχρεωμένων του ν. 3869/2010 ή αίτηση για την προστασία της κύριας κατοικίας του ν. 4605/2019, στις λοιπές περιπτώσεις. Τα ως άνω πρόσωπα μπορούν να υποβάλουν αίτηση υπαγωγής στον νέο εξωδικαστικό μηχανισμό του ν. 4738/2020, εφόσον προηγουμένως παραιτηθούν από τις ως άνω διαδικασίες.
Δ) Όταν ο αιτών έχει ήδη υπαχθεί σε μία από τις ως άνω διαδικασίες ή στη διαδικασία του ν. 4307/2014 (νόμος Δένδια) και δεν έχουν παρέλθει τουλάχιστον 15 μήνες από τη δημοσίευση της απόφασης υπαγωγής.
Ε) Όταν δεν έχουν ακόμη παρέλθει δώδεκα μήνες από την ολοκλήρωση προηγούμενης διαδικασίας εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών.
ΣΤ) Εάν ο αιτών είναι νομικό πρόσωπο, εάν πριν από την υποβολή της αίτησης έχει λυθεί και έχει τεθεί σε εκκαθάριση.
Ζ) Όταν ο αιτών, ή σε περίπτωση που ο αιτών είναι νομικό πρόσωπο, ο διευθύνων σύμβουλος, διαχειριστής ή εταίρος, έχει καταδικαστεί με αμετάκλητη απόφαση για ορισμένα αδικήματα (ιδίως φοροδιαφυγή, ξέπλυμα, υπεξαίρεση, απάτη, καταδολίευση δανειστών κ.λπ.) σε βαθμό κακουργήματος (εκτός εάν πρόκειται για το αδίκημα της απάτης σε βάρος του Δημοσίου ή Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης, οπότε αρκεί η καταδίκη σε βαθμό πλημμελήματος). Ειδικά για τους διευθύνοντες συμβούλους, διαχειριστές, εταίρους των νομικών προσώπων πρέπει το αδίκημα να έχει τελεστεί κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους.
3. Ποιες οφειλές μπορούν να ρυθμιστούν μέσω της διαδικασίας του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών;
Μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού μπορούν να ρυθμιστούν ληξιπρόθεσμες οφειλές μόνον προς χρηματοδοτικούς φορείς, Δημόσιο ή Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, εφόσον το οφειλόμενο ποσό προς τους χρηματοδοτικούς φορείς υπερβαίνει το ποσό των 10.000 ευρώ. Κατ’ εξαίρεση μπορούν να ρυθμιστούν και εξυπηρετούμενες ή ενήμερες οφειλές, εφόσον ο αιτών αποδεικνύει ότι η οικονομική του κατάσταση έχει επιδεινωθεί κατά ποσοστό τουλάχιστον 20% (μείωση εισοδημάτων κατά 20% ή διατήρηση εισοδήματος σταθερού και αύξηση δαπανών κατά 20%). Σε αντίθεση, λοιπόν, με τον ν. 4469/2017, με τον νέο εξωδικαστικό μηχανισμό δεν μπορούν να ρυθμιστούν οφειλές προς άλλα πρόσωπα, π.χ. προς προμηθευτές της επιχείρησης.
4. Πώς μπορεί να εκκινήσει η διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης των οφειλών;
Η διαδικασία του εξωδικαστικού μπορεί να εκκινήσει με πρωτοβουλία είτε του οφειλέτη είτε των πιστωτών. Στην τελευταία περίπτωση, οι χρηματοδοτικοί φορείς, το Δημόσιο ή οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης μπορούν να κοινοποιήσουν πρόσκληση στον οφειλέτη για υποβολή αίτησης εντός προθεσμίας 45 ημερών. Εάν ο οφειλέτης, παρά την ως άνω πρόσκληση, δεν υποβάλει αίτηση υπαγωγής, το γεγονός αυτό αξιολογείται αρνητικά σε περίπτωση επιγενόμενης υποβολής αίτησης από τον οφειλέτη.
5. Πώς υποβάλλεται και τι πληροφορίες περιέχει η αίτηση του οφειλέτη για ένταξη στον εξωδικαστικό μηχανισμό;
Η αίτηση του οφειλέτη για υπαγωγή στον εξωδικαστικό μηχανισμό υποβάλλεται μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους (ΕΓΔΙΧ) και περιέχει τουλάχιστον τα ακόλουθα στοιχεία:
* Πλήρη στοιχεία του οφειλέτη με αναφορά στον κύκλο εργασιών (για νομικά πρόσωπα) ή στο εισόδημα (για φυσικά πρόσωπα) του τελευταίου οικονομικού έτους.
* Κατάλογο όλων των πιστωτών του οφειλέτη με αναφορά στο ποσό της απαίτησης κάθε πιστωτή.
* Κατάλογο των κινητών και ακίνητων περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη με αναφορά της εκτίμησης της εμπορικής αξίας όσον αφορά τα κινητά. Η αξία των ακινήτων προκύπτει από την πρόσφατη δήλωση ΕΝΦΙΑ.
* Πλήρη περιγραφή των βαρών και λοιπών εξασφαλίσεων που έχουν εγγραφεί επί των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη.
* Δήλωση του οφειλέτη για κάθε μεταβίβαση ή επιβάρυνση περιουσιακού του στοιχείου που έγινε εντός των τελευταίων πέντε ετών πριν από την υποβολή της αίτησης.
6. Με την υποβολή της αίτησης σε ποια οικονομικά στοιχεία του οφειλέτη αποκτούν πρόσβαση οι πιστωτές;
Η υποβολή της αίτησης υπαγωγής στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών έχει ως συνέπεια την άρση του τραπεζικού και φορολογικού απορρήτου του οφειλέτη. Παράλληλα, παρέχεται στους πιστωτές πρόσβαση στα οικονομικά στοιχεία του ιδίου, καθώς και του συζύγου, συμβίου και των εξαρτώμενων μελών του.
7. Πώς επηρεάζει η υποβολή της αίτησης υπαγωγής στον εξωδικαστικό μηχανισμό τη διαδικασία επίλυσης καθυστερήσεων του Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών;
Όπως προβλέπεται ρητά στο άρθρο 13 του ν. 4738/2020, η υποβολή αίτησης υπαγωγής στη διαδικασία του εξωδικαστικού αναστέλλει τη διαδικασία του Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών. Σε περίπτωση που ο εξωδικαστικός μηχανισμός δεν τελεσφορήσει, τότε η διαδικασία του Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών συνεχίζεται κατόπιν αίτησης του οφειλέτη ή πιστωτή από το σημείο στο οποίο είχε σταματήσει.
8. Τι συνέπειες επιφέρει η υποβολή της αίτησης υπαγωγής στον εξωδικαστικό μηχανισμό;
Η υποβολή από τον οφειλέτη αίτησης υπαγωγής στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού συνεπάγεται αναστολή της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης κατά του οφειλέτη, καθώς και της δίωξής του για τα αδικήματα της μη καταβολής χρεών προς το Δημόσιο και της μη καταβολής ασφαλιστικών εισφορών.
Ωστόσο, η εν λόγω αναστολή δεν καταλαμβάνει τη διενέργεια τυχόν πλειστηριασμού που έχει προγραμματισθεί εντός τριών μηνών από την υποβολή της αίτησης ή προπαρασκευαστικές ενέργειες του πλειστηριασμού, όπως λ.χ. η επιβολή κατάσχεσης, από πιστωτή που έχει εμπράγματη ασφάλεια (υποθήκη, προσημείωση υποθήκης, ενέχυρο). Τελικώς, δηλαδή, η αναστολή καταλαμβάνει μόνον προπαρασκευαστικές ενέργειες του πλειστηριασμού που διενεργούνται από πιστωτές του οφειλέτη που δεν έχουν εμπράγματη ασφάλεια.
9. Πώς κινείται η διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού μετά την υποβολή αίτησης από τον οφειλέτη;
Μετά την υποβολή αίτησης από τον οφειλέτη, οι χρηματοδοτικοί φορείς μπορούν -χωρίς ωστόσο να έχουν υποχρέωση προς τούτο- να υποβάλουν πρόταση ρύθμισης προς τον οφειλέτη. Οι χρηματοδοτικοί φορείς έχουν διακριτική ευχέρεια τόσο ως προς την υποβολή ή μη πρότασης, όσο και ως προς το περιεχόμενο της τυχόν υποβαλλόμενης πρότασης. Εάν η πρόταση συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία, δηλαδή 60% του συνόλου των απαιτήσεων των χρηματοδοτικών φορέων στις οποίες περιλαμβάνεται και το 40% των απαιτήσεων των χρηματοδοτικών φορέων που έχουν εμπράγματη ασφάλεια, υπογράφεται σύμβαση αναδιάρθρωσης οφειλών. Συνεπώς, πλέον στον νέο εξωδικαστικό τόσο η απαρτία όσο και η πλειοψηφία στην ψηφοφορία της πρότασης καθορίζεται μόνον από τους χρηματοδοτικούς φορείς και όχι από το Δημόσιο ή τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης.
10. Με ποιους όρους μπορεί να συναφθεί συμφωνία ρύθμισης των οφειλών;
Βασική προϋπόθεση για την υπογραφή συμφωνίας ρύθμισης των οφειλών είναι να πληρούται η αρχή της μη χειροτέρευσης της θέσης των πιστωτών, ήτοι με απλά λόγια κανένας από τους πιστωτές δεν πρέπει βάσει της ρύθμισης να λάβει λιγότερα από όσα θα λάμβανε σε περίπτωση που κινούσε κατά του οφειλέτη διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης. Αναμένεται, μάλιστα, η έκδοση σχετικής υπουργικής απόφασης που θα θεσπίσει υπολογιστικό εργαλείο το οποίο θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι πιστωτές και θα προσδιορίζει τους όρους της σύμβασης αναδιάρθρωσης. Θα πρόκειται στην ουσία για έναν αλγόριθμο, ο οποίος, βάσει των στοιχείων κάθε περίπτωσης (π.χ. αξία περιουσιακών στοιχείων οφειλέτη, ύψος απαιτήσεων δανειστών, ασφάλειες που έχει κάθε δανειστής, ταμειακές ροές οφειλέτη κ.λπ.) θα υπολογίζει τι ποσά και μέσα σε ποιο διάστημα μπορεί να λάβει κάθε πιστωτής.
11. Με ποιους όρους το Δημόσιο και οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης αποδέχονται τη σύμβαση αναδιάρθρωσης των οφειλών;
Το Δημόσιο και οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης αποδέχονται τη σύμβαση αναδιάρθρωσης οφειλών υπό τους ακόλουθους όρους:
Α) Η σύμβαση έχει εγκριθεί από την απαιτούμενη πλειοψηφία των χρηματοδοτικών φορέων.
Β) Οι απαιτήσεις του Δημοσίου και των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης δεν υπερβαίνουν το ποσό του 1.500.000 ευρώ.
Γ) Το σύνολο των απαιτήσεων των χρηματοδοτικών φορέων κατά του οφειλέτη υπερβαίνει σε αξία το σύνολο των απαιτήσεων του Δημοσίου και των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης.
Δ) Το Δημόσιο ή οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης δεν πρέπει να λάβουν με τη σύμβαση ποσά μικρότερα από εκείνα που θα ελάμβαναν σε περίπτωση που κινούσαν διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης κατά του οφειλέτη.
Ε) Η αποπληρωμή των ποσών προς το Δημόσιο ή τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης μπορεί να γίνει έως και με 240 μηνιαίες δόσεις (αντί των 120 μηνιαίων δόσεων που προβλέπονταν στον προηγούμενο εξωδικαστικό μηχανισμό) σε χρήμα ποσού εκάστης τουλάχιστον 50 ευρώ, ενώ απαγορεύεται και η παροχή περιόδου χάριτος.
Υπό τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις, το Δημόσιο ή οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης μπορούν να προβούν σε διμερή ρύθμιση με τον οφειλέτη, ακόμη και αν δεν συναινεί η απαιτούμενη πλειοψηφία των χρηματοδοτικών φορέων.
12. Μπορεί να γίνει διαγραφή οφειλής προς το Δημόσιο ή τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης;
Όπως και στον προηγούμενο εξωδικαστικό μηχανισμό, μπορούν να διαγραφούν απαιτήσεις του Δημοσίου και των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης από τόκους, προσαυξήσεις και πρόστιμα. Παράλληλα μπορεί να διαγραφεί ακόμη και βασική οφειλή προς το Δημόσιο, ωστόσο δεν μπορεί να διαγραφεί βασική οφειλή από παρακρατούμενους (π.χ. φόρος από μισθωτή εργασία, από αμοιβές επιχειρηματικής δραστηριότητας, από τόκους ή μερίσματα) ή επιρριπτόμενους φόρους (π.χ. ΦΠΑ) ούτε και οφειλές από ασφαλιστικές εισφορές.
13. Πώς επηρεάζει η σύμβαση αναδιάρθρωσης τους τυχόν συνοφειλέτες ή εγγυητές;
Η σύμβαση αναδιάρθρωσης των οφειλών που καταρτίζεται μεταξύ πιστωτών και οφειλέτη δεν επηρεάζει καταρχήν τους τυχόν συνοφειλέτες ή εγγυητές, οι οποίοι εξακολουθούν να ευθύνονται με τους ίδιους όρους. Ακόμη δηλαδή και στην περίπτωση που η σύμβαση αναδιάρθρωσης οφειλών προβλέπει μερική διαγραφή της οφειλής, ο εγγυητής εξακολουθεί να ευθύνεται για το συνολικό ποσό της οφειλής ως είχε διαμορφωθεί χωρίς τη διαγραφή. Συνεπώς, θα πρέπει παράλληλα να υποβάλλεται αίτηση και από αυτούς, προκειμένου να ρυθμιστούν και οι δικές τους οφειλές.
14. Ποια είναι η συνέπεια σε περίπτωση αθέτησης των όρων της σύμβασης αναδιάρθρωσης των οφειλών;
Σε περίπτωση υπερημερίας του οφειλέτη ως προς τις καταβολές που προβλέπει η σύμβαση αναδιάρθρωσης οφειλών, με αποτέλεσμα το συνολικό ποσό που δεν έχει καταβληθεί να υπερβαίνει σε αξία το ποσό τριών δόσεων ή το 3% του συνολικά οφειλόμενου ποσού, κάθε πιστωτής μπορεί να καταγγείλει τη σύμβαση, με αποτέλεσμα την απώλεια της ρύθμισης ως προς τον συγκεκριμένο πιστωτή. Η σύμβαση αναδιάρθρωσης των οφειλών εξακολουθεί να ισχύει και να δεσμεύει τους πιστωτές που δεν έχουν καταγγείλει.
15. Μέσα σε πόσο χρονικό διάστημα πρέπει να ολοκληρωθεί η διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού;
Σύμφωνα με το άρθρο 16 του νόμου, αν δεν υπογραφεί σύμβαση μεταξύ οφειλέτη και πιστωτών μέσα σε δύο μήνες από την υποβολή της αίτησης του οφειλέτη, η διαδικασία θεωρείται περατωθείσα ως άκαρπη. Η διαδικασία μπορεί να περατωθεί και νωρίτερα, εφόσον οι πιστωτές απορρίψουν την αίτηση του οφειλέτη ή αρνηθούν την υποβολή πρότασης προς αυτόν. Ο νόμος, ωστόσο, προβλέπει τη δυνατότητα έκδοσης Υπουργικής Απόφασης που θα προβλέπει δυνατότητα παράτασης της προθεσμίας, όταν η μη τήρησή της δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα του μέρους που τη ζητά.
16. Τι είναι το πρόγραμμα επιδότησης καταβολής δόσεων;
Οφειλέτες που είτε έχουν ρυθμίσει τις οφειλές τους είτε δεν έχουν καθυστερήσει την αποπληρωμή τους για χρονικό διάστημα που υπερβαίνει τις 90 ημέρες, μπορούν να λάβουν, υπό προϋποθέσεις, επιδότηση για την εξόφληση δανείων που εξασφαλίζονται με προσημείωση υποθήκης ή υποθήκη επί της κύριας κατοικίας τους. Η επιδότηση αυτή παρέχεται για πέντε έτη και το ποσό της κυμαίνεται από 70 έως 210 ευρώ, ανάλογα και με την οικογενειακή κατάσταση του οφειλέτη. Βασικότερες προϋποθέσεις για τη χορήγηση του επιδόματος είναι οι εξής:
* Το υπόλοιπο της οφειλής του από το δάνειο δεν υπερβαίνει το ποσό των 135.000 ευρώ, προσαυξανόμενο κατά 20.000 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος της οικογένειάς του και μέχρι το ποσό των 215.000 ευρώ.
* Το δάνειο δεν έχει καταγγελθεί ή δεν έχει παρέλθει έτος από την καταγγελία.
* Έχει επέλθει μείωση του οικογενειακού εισοδήματος κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στον νόμο και ο οφειλέτης πληροί τις προϋποθέσεις καταβολής του επιδόματος στέγασης, οι οποίες σχετίζονται με το ύψος του μηνιαίου εισοδήματός του, της ακίνητης περιουσίας του και των τραπεζικών του καταθέσεων.
Β. Αντί επιλόγου
Η φυσιογνωμία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών άλλαξε σε σημαντικό βαθμό με τον ν. 4738/2020. Ο εξωδικαστικός αποτελεί πλέον, παράλληλα με την ατομική διαδικασία του Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών, το πρώτο εργαλείο που μπορεί να αξιοποιήσει ο βιώσιμος οφειλέτης που επιθυμεί μία ρύθμιση της οφειλής του. Η αξία προσφυγής σε αυτόν μπορεί να είναι μεγάλη. Η σύντομη αυτή διαδικασία μπορεί πράγματι να οδηγήσει τελικώς στην εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης, ενώ σε περίπτωση άρνησης των πιστωτών να υποβάλουν πρόταση ή σε περίπτωση υποβολής από μέρους τους όλως ανεδαφικών προτάσεων, το γεγονός αυτό θα συνεκτιμηθεί από το δικαστήριο σε τυχόν επιγενόμενη αντιδικία του οφειλέτη με έναν ή περισσότερους από τους πιστωτές.
Ο κ. Γιώργος Κεφαλάς, ΜΔΕ (mult), M.Sc., δικηγόρος Αθηνών, εταίρος στη Δικηγορική Εταιρεία «Ψαράκης & Κεφαλάς» (www.psarakislegal.com).
