Η απεξάρτηση από τον λιγνίτη και η στροφή σε καθαρές μορφές ενέργειας, αποτελεί επιτακτική ανάγκη καθώς η κλιματική κρίση εντείνεται. Όμως η μετάβαση των κοινωνιών που εξαρτώνται από τον λιγνίτη πρέπει να γίνει δίκαια και με σωστό σχεδιασμό. Η νέα μελέτη του WWF Ελλάς έρχεται να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση, αναλύοντας τις επιπτώσεις της διαδικασίας και προτείνοντας στοχευμένες παρεμβάσεις, ώστε να διασφαλιστούν οι θέσεις εργασίας και να μην μείνει κανένας πίσω.
Η ανακοίνωση του πρωθυπουργού τον περασμένο Σεπτέμβριο (2019) για το κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί μία γενναία πρωτοβουλία, που όμως απαιτείται να σχεδιαστεί σωστά προκειμένου να αποτελέσει μοχλό ενός νέου βιώσιμου αναπτυξιακού μοντέλου των λιγνιτικών περιοχών. Η επόμενη μέρα πρέπει να σχεδιαστεί με στόχο τη δίκαιη μετάβαση των τοπικών κοινωνιών που επί δεκαετίες υπήρξαν οι βασικοί πυλώνες της ηλεκτροδότησης της χώρας.
Σε αυτό το πλαίσιο, το WWF Ελλάς παρουσιάζει σήμερα τη μελέτη με τίτλο «Δίκαιη Μετάβαση και Απασχόληση στην Ελλάδα», η οποία εξετάζει τις επιπτώσεις (άμεσες και μεσο-μακροπρόθεσμες) για τους εργαζόμενους, αλλά και τις περιοχές που επηρεάζονται από τη διαδικασία απολιγνιτοποίησης στη Δυτική Μακεδονία και τη Μεγαλόπολη. Η μελέτη εντάσσεται στον συνεχή αγώνα για μία πραγματικά δίκαιη μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών σε μια βιώσιμη οικονομία μηδενικών εκπομπών, με ορίζοντα το 2050 το αργότερο.
Οι υφιστάμενες μελέτες και τα σχέδια που εκπονούνται δεν έχουν ακόμα εντοπίσει τις επιπτώσεις σε ένα μέρος του εργατικού δυναμικού που θα πληγεί άμεσα από τη διαδικασία κλεισίματος των λιγνιτικών μονάδων. Το WWF Ελλάς φέρνει στο φως στοιχεία που αποδεικνύουν ότι περίπου 2.200 εργαζόμενοι βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο απώλειας εργασίας και εισοδήματος στις δύο υπόψη περιοχές (1.833 στη Δ. Μακεδονία και 375 στη Μεγαλόπολη). Εφόσον δεν ληφθεί μέριμνα για το σύνολο αυτών, υπάρχει κίνδυνος να τεθούν σε επισφάλεια επιπλέον περίπου 6.000 θέσεις εργασίας, ως προκαλούμενη επίπτωση λόγω της απώλειας εισοδήματος στις εν λόγω περιοχές (cascade effect).
Με συναίσθηση της ευθύνης όλων μας απέναντι στις τοπικές κοινωνίες που επί δεκαετίες προσφέρουν στη χώρα ηλεκτρισμό, με μεγάλο κόστος στην υγεία και το περιβάλλον των λιγνιτικών περιοχών, το WWF Ελλάς επισημαίνει την ανάγκη για ένα ειδικό και άμεσης εφαρμογής πρόγραμμα εργασιακής μετάβασης των πιο ευάλωτων στην ανεργία ομάδων. Άμεσος στόχος είναι η συγκράτηση των επιπτώσεων και η δημιουργία ενός δικτύου ασφαλείας (safety net).
Σύμφωνα με τη μελέτη, οι ομάδες που επηρεάζονται πιο έντονα στο διάστημα 2021-2023 είναι οι υπεργολάβοι της ΔΕΗ στις κατηγορίες των οδηγών, μηχανοδηγών και χειριστών, οι τεχνίτες κατασκευών, οι τεχνικοί και οι ανειδίκευτοι εργάτες. Επίσης, οι εποχικής απασχόλησης εργαζόμενοι στους κλάδους των χειριστών μηχανημάτων τεχνικών έργων, οι ηλεκτροτεχνικοί και μηχανοτεχνικοί εγκαταστάσεων και εξοπλισμού, οι ηλεκτρονικοί, καθώς επίσης οι οδηγοί, μηχανοδηγοί και ανειδίκευτοι εργάτες. Κάποια ευρήματα της μελέτης που αποτυπώνουν την κατάσταση είναι τα εξής:
- Δεν θα επηρεαστούν το ίδιο όλες οι ηλικιακές ομάδες. Υπάρχει σημαντικός κίνδυνος εκροής στις ηλικίες κάτω των 35 ετών και μακροχρόνιας ανεργίας στους άνω των 45.
- Από τα στοιχεία προκύπτει πως η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης είναι η πλέον επηρεαζόμενη.
- Στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, σε επίπεδο εισοδήματος παρατηρείται απώλεια 3,1€ στην τοπική οικονομία για κάθε 1€ που αφαιρείται από τη λιγνιτική δραστηριότητα.
- Αντίστοιχα, στην ΠΕ Αρκαδίας παρατηρείται απώλεια 1,7 € στην τοπική οικονομία για κάθε 1€ που αφαιρείται από τη λιγνιτική δραστηριότητα.
Η μελέτη που ανακοινώνεται σήμερα καταδεικνύει κενά δεξιοτήτων του σήμερα απασχολούμενου σε συναφείς με τον λιγνίτη δραστηριότητες εργατικού δυναμικού, σε σχέση με την απαιτούμενη κατάρτιση για τις επενδύσεις που σχεδιάζονται στις περιοχές αυτές. Οι παρεμβάσεις που απαιτούνται χρειάζεται να είναι στοχευμένες, καθώς δεν θα επηρεαστούν όλες οι περιοχές ή όλοι οι εργαζόμενοι με τον ίδιο τρόπο. Η προσέγγιση στήριξης και προώθησης στην απασχόληση πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την ηλικιακή διαστρωμάτωση και τις δυνατότητες επανακατάρτισης σε όμορα επαγγέλματα. Ειδικότερα, όσον αφορά στο ανθρώπινο δυναμικό, τα μέτρα στήριξης θα πρέπει να στοχεύουν στο μεταβατικό στάδιο (2021-2023), ενώ ταυτόχρονα είναι σημαντικό να ενισχυθεί η νέα επιχειρηματικότητα και ο μετασχηματισμός των επιχειρήσεων μέσω στοχευμένων προγραμμάτων. Προτείνεται η δημιουργία συνεργατικού σχήματος διακυβέρνησης για τη διάγνωση αναγκών σε δεξιότητες και τον σχεδιασμό παρεμβάσεων.
Από τους κλάδους που προκρίνονται προς ανάπτυξη για τη μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή, εκείνοι που έχουν τη μεγαλύτερη ένταση εργασίας και εμφανίζουν τη μεγαλύτερη συνάφεια με το επίπεδο κατάρτισης των εργαζομένων που επηρεάζονται από τη μείωση της λιγνιτικής δραστηριότητας είναι οι εργασίες αποκατάστασης γαιών, οι εργασίες παροπλισμού και αποξήλωσης των μονάδων λιγνίτη, η ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, οι επενδύσεις σε ΑΠΕ και η κυκλική οικονομία. Ο ρόλος της ΔΕΗ είναι κομβικός για τη μεταβατική περίοδο, ενώ τα έργα παροπλισμού των λιγνιτικών μονάδων και αποκατάστασης εδαφών μπορούν να υποστηρίξουν μια ομαλότερη μετάβαση, συγκρατώντας την απομείωση των άμεσων και έμμεσων θέσεων εργασίας.
Ο παρακάτω πίνακας αποτυπώνει τη συνάφεια με το επηρεαζόμενο εργατικό δυναμικό εκείνων των κλάδων που πρέπει να αναπτυχθούν στο άμεσο διάστημα και προσφέρει τη δυνατότητα σχεδιασμού προκειμένου να υπάρξει συγκράτηση των απωλειών σε επίπεδο θέσεων εργασίας και επομένως και εισοδήματος. Εκτιμάται ότι η διαχείριση των άμεσα επηρεαζόμενων θέσεων εργασίας με ειδικό πλαίσιο και βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, θα έχει θετική επίδραση και στις έμμεσα επηρεαζόμενες θέσεις εργασίας.
Το WWF Ελλάς επισημαίνει την επείγουσα ανάγκη για ανάπτυξη ενός προγράμματος που θα γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της μακροπρόθεσμης διαφοροποίησης των τοπικών οικονομιών από τον λιγνίτη και της άμεσης προστασίας και μετάβασης των επηρεαζόμενων εργαζομένων σε κλάδους που παρουσιάζουν συνάφεια αντικειμένου και δεξιοτήτων, ενώ ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η απαραίτητη βιωσιμότητα της διαδικασίας. Αναλυτικά όλα τα συμπεράσματα και οι προτάσεις του WWF Ελλάς μπορούν να βρεθούν στη μελέτη.
Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις πρώτες χώρες που εκπονούν ένα Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ). Με βάση τη μελέτη που ανακοινώνεται σήμερα, το WWF Ελλάς υπέβαλε σχόλια και προτάσεις στη διαβούλευση για το ΣΔΑΜ, η οποία λήγει σήμερα.
«Όραμά μας είναι μία επόμενη ημέρα με θετική επίδραση για τους εργαζόμενους και τις οικονομίες. Χωρίς να μείνει κανείς πίσω. Μία επόμενη μέρα που θα πρέπει να σχεδιαστεί από κοινού, μαζί με τις τοπικές κοινωνίες. Το οποιοδήποτε σχέδιο μετάβασης που απαιτεί κολοσσιαίων παρεμβάσεων μετασχηματισμούς, θα πρέπει να απολαμβάνει της ισχυρής στήριξης και συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών, αλλά και τη μεγιστοποίηση του οφέλους για αυτές σε βιώσιμη κατεύθυνση και με το βλέμμα στο μέλλον. Πρέπει και μπορούμε να τα καταφέρουμε», δήλωσε ο Υπεύθυνος Ενεργειακής Πολιτικής του WWF Ελλάς, Δημήτρης Τσέκερης.
