Από την έντυπη έκδοση
Της Νατάσας Στασινού
[email protected]
Το φάντασμα της ύφεσης πλανάται και πάλι πάνω από την Ευρωζώνη, με τις αναλύσεις που προσπαθούν να εξηγήσουν τις ζοφερές οικονομικές επιδόσεις να εστιάζουν σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως το Brexit, οι εμπορικοί πόλεμοι και οι γεωπολιτικές εντάσεις. Ωστόσο, υπάρχει ένας τοπικός παράγοντας ο οποίος φέρει ίσως μεγαλύτερο μερίδιο της ευθύνης. Και αυτός δεν είναι άλλος από την τάση των νοικοκυριών να δημιουργούν ένα «μαξιλάρι ασφαλείας».
Σε έκθεσή της η Citigroup υπογραμμίζει ότι η αύξηση στα ποσοστά αποταμίευσης στη ζώνη του ευρώ, αν και έχει περάσει εν πολλοίς απαρατήρητη, είναι η μεγαλύτερη από το 2009. Οι δε ειδικοί της υπολογίζουν ότι αυτή και μόνο εξηγεί το 40% της επιβράδυνσης του ΑΕΠ από το 2017.
Η στροφή των νοικοκυριών στην αποταμίευση θεωρείται απολύτως φυσιολογική σε αυτό το στάδιο του κύκλου. Αυτό που όμως θα πρέπει να ανησυχεί είναι ότι τα νοικοκυριά δεν βάζουν στην άκρη μόνο τα έξτρα χρήματα που ενδεχομένως εξασφαλίζουν από μισθολογικές αυξήσεις, αλλά και ένα σημαντικό ποσοστό των δημοσιονομικών «δώρων» - τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Αναθεώρηση προσδοκιών
Αυτό, προειδοποιούν οι ειδικοί της Citi, σημαίνει ότι ίσως δεν θα πρέπει να συντηρούμε υπερβολικά υψηλές προσδοκίες σχετικά με τα αποτελέσματα της πιο χαλαρής δημοσιονομικής πολιτικής. Όπως ισχύει και με τη νομισματική, έτσι και η δημοσιονομική δεν είναι από μόνη της πανάκεια για την τόνωση της ανάπτυξης και του πληθωρισμού.
Το ποσοστό της αποταμίευσης στη ζώνη του ευρώ παρέμενε κοντά στο 12% από το 2012. Αυξήθηκε κατά 1,2 μονάδα από τα μέσα του 2018 έως το δεύτερο τρίμηνο του 2019, στη μεγαλύτερη αύξησή του σε διάστημα ενός έτους από την εποχή της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Αυτό είχε ως συνέπεια να επιβραδυνθεί η πραγματική κατανάλωση των νοικοκυριών από το 1,8% με 2,2% την περίοδο 2015-2018 σε μόλις 0,8% το δεύτερο τρίμηνο του 2019.
Από το 2017 ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού εισοδήματος αυξήθηκε από το 1,5% στο 2% και η επιτάχυνση αυτή -όπως φαίνεται- πήγε στην... άκρη για ώρα ανάγκης. Εάν η αποταμίευση είχε μείνει αμετάβλητη στα επίπεδα του 2017, τότε ο ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης θα ξεπερνούσε το 2%. Καθώς η κατανάλωση καλύπτει το 55% του ΑΕΠ, η επιβράδυνση των δαπανών των νοικοκυριών ευθύνεται για το 40% της επιβράδυνσης στο ΑΕΠ από το 2017.
Άπαντες πλην Ιταλών
Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσοστό της αποταμίευσης αυξήθηκε σε όλες τις μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης από το 2017 έως σήμερα, με μόνη εξαίρεση την Ιταλία. Στη Γερμανία σκαρφάλωσε στο ιστορικό υψηλό του 18,6%, ενώ στη Γαλλία είναι στο 14,8% και στην Ιταλία στο 9,9%. Στην Ισπανία παραμένει χαμηλότερο (8,7%), αλλά είναι υψηλότερο κατά 3,2 μονάδες σε σχέση με το 2017.
Διαχρονικά οι μεγάλες μεταβολές στα επίπεδα της αποταμίευσης, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, παρατηρούνται σε περιόδους ισχυρών πιέσεων στις χρηματοοικονομικές αγορές και πτώσης της αξίας των περιουσιακών στοιχείων των νοικοκυριών (όπως το 2001 και το 2008). Ωστόσο, στο διάστημα που εξετάζουμε τώρα τα χρηματοοικονομικά στοιχεία ενεργητικού συνέχισαν να ακολουθούν την ανιούσα, κινούμενα σε νέα επίπεδα ρεκόρ ή πολύ κοντά στο ζενίθ τους. Ο πλούτος των νοικοκυριών επίσης αυξάνεται σταθερά, με τις τιμές των κατοικιών να παρουσιάζουν ετήσιους ρυθμούς αύξησης 4% στη νομισματική ένωση.
Ποια είναι τα αίτια
Οι παράγοντες αβεβαιότητας που έχουν πλήξει και το επιχειρηματικό κλίμα θα μπορούσαν να είναι τελικά αυτοί που οδηγούν τα νοικοκυριά στην αποταμίευση. Ωστόσο, οι έρευνες οικονομικού κλίματος αποκαλύπτουν ότι οι εμπορικοί πόλεμοι και το Brexit δεν έχουν παρά ελάχιστα κάμψει την καταναλωτική εμπιστοσύνη τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, τους τελευταίους μήνες τα νοικοκυριά είναι περισσότερο και όχι λιγότερο αισιόδοξα για το προσωπικό τους οικονομικό μέλλον, χάρη στη μείωση του ποσοστού της ανεργίας.
Γιατί λοιπόν τα νοικοκυριά του ευρώ στρέφονται σε τέτοιο βαθμό στην αποταμίευση;
* Έρευνες από το 2014 αποκαλύπτουν ότι ακόμη και εάν τα νοικοκυριά πιστεύουν ότι δεν είναι η ιδανική λύση, αυξάνουν τις αποταμιεύσεις τους. Αυτό έχει να κάνει με τη γήρανση του πληθυσμού, σε συνδυασμό με τις ανησυχίες για το βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων, αλλά και με ένα «τραύμα» που άφησε η κρίση χρέους και το οποίο ωθεί τους πολίτες να βάζουν χρήματα στην άκρη για να μπορούν να αντιμετωπίσουν πιθανές δύσκολες ημέρες.
* Μία άλλη πιθανή εξήγηση είναι οι εξαιρετικά χαμηλές αποδόσεις των ασφαλών στοιχείων ενεργητικού, όπως είναι τα ομόλογα. «Αν αποδειχτεί ότι είναι πράγματι ένας σημαντικός λόγος για αποταμίευση, τότε θα σημαίνει ότι μία βασική πτυχή της πολιτικής της ΕΚΤ είναι αντιπαραγωγική» σχολιάζει η Citi.
Θετική η εικόνα στην Ελλάδα
Ενθαρρυντικά είναι τα τελευταία μηνύματα για την κατανάλωση των νοικοκυριών στη χώρα μας. Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η Ελληνική Στατιστική Αρχή, το διαθέσιμο εισόδημα και οι καταναλωτικές δαπάνες ανέκαμψαν το δεύτερο τρίμηνο, ενώ και η αποταμίευση πέρασε σε θετικό πρόσημο για πρώτη φορά εδώ και τέσσερα χρόνια.
Ειδικότερα, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2019, το διαθέσιμο εισόδημα του τομέα των νοικοκυριών και των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων που εξυπηρετούν νοικοκυριά (ΜΚΙΕΝ) αυξήθηκε κατά 5% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, από 30,9 δισ. ευρώ σε 32,5 δισ. ευρώ.
Την ίδια περίοδο η τελική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών και των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων που εξυπηρετούν νοικοκυριά αυξήθηκε κατά 1% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, από 32,1 δισ. ευρώ σε 32,4 δισ. ευρώ.
Το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών και των ΜΚΙΕΝ, που ορίζεται ως η ακαθάριστη αποταμίευση προς το ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα, ήταν 0,2% το διάστημα Απριλίου έναντι -3,7% έναν χρόνο νωρίτερα. Κινείται σε θετικό έδαφος για πρώτη φορά από το 2015.
