Από την έντυπη έκδοση
Του Νίκου Μπέλλου
[email protected]
Στις 16 Οκτωβρίου, στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων θα γίνει πολιτική συζήτηση επί της ουσίας πλέον σε επίπεδο υπουργών, ενώ την επόμενη μέρα οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πάρουν τη «σκυτάλη» και θα δώσουν καθοδήγηση με στόχο την ολοκλήρωση της διαπραγμάτευσης.
Όπως επισήμανε ο Ευρωπαίος επίτροπος Προϋπολογισμού Γκίντερ Έτινγκερ, δεν υπάρχει πλέον χρόνος για άλλες καθυστερήσεις, η διαπραγμάτευση πρέπει να ολοκληρωθεί το αργότερο μέχρι το τέλος του έτους, διαφορετικά θα υπάρξει πρόβλημα στη χρηματοδότηση εμβληματικών προγραμμάτων της Ε.Ε., όπως το Εrasmus+ ή του τομέα της έρευνας. Ο Γερμανός επίτροπος κάλεσε τα κράτη-μέλη να αποδεχθούν την πρόταση της Κομισιόν, η οποία προβλέπει αύξηση της συνεισφοράς των κρατών-μελών, ώστε να καλυφθεί το 50% των απωλειών του Brexit, ενώ το υπόλοιπο 50% θα καλυφθεί από τη μείωση των δαπανών στη γεωργίας και τη συνοχή.
Αυτή τη στιγμή οι χώρες είναι χωρισμένες σε δύο μεγάλες ομάδες με διαμετρικά αντίθετες επιδιώξεις.
Η πρώτη, που είναι και η μεγαλύτερη, περιλαμβάνει τις φτωχότερες χώρες της συνοχής, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα. Η εν λόγω ομάδα σε γενικές γραμμές υποστηρίζει την πρόταση της Κομισιόν.
H δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει τις χώρες με καθαρή συνεισφορά, αυτές που δίνουν περισσότερα από όσα παίρνουν. Πρόκειται στην ουσία για τον Βορρά της Ε.Ε., δηλαδή τη Γερμανία, την Ολλανδία, την Αυστρία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία, τη Δανία, οι οποίες επιχειρούν να «φρενάρουν» το ύψος των πόρων επικαλούμενες το Brexit. Η Γερμανία, με τη μεγαλύτερη συνεισφορά στον κοινοτικό προϋπολογισμό, δεν έχει τη σκληρότερη θέση, θα μπορούσε να δεχθεί έναν έντιμο συμβιβασμό και να πληρώσει περισσότερα μεν, αλλά λιγότερα από αυτά που προτείνει η Επιτροπή. Αντίθετα, οι άλλες χώρες που προαναφέρθηκαν, με επικεφαλής την Ολλανδία, έχουν πολύ σκληρή στάση.
Πρόταση Κομισιόν
Η πρόταση της Κομισιόν που βρίσκεται στο «τραπέζι» και αποτελεί τη βάση των συζητήσεων καθορίζει το ύψος των δαπανών του επόμενου ΠΔΠ σε 1,134 τρισ. ευρώ (σε σταθερές τιμές 2018 ή στο 1,11% του κοινοτικού ΑΕΠ των «27»). Το ύψος του τρέχοντος ΠΔΠ (περίοδος 2014-2020) ανέρχεται σε 1,136 τρισ. ευρώ (σε σταθερές τιμές 2018 ή 1,03% του μ.ό. του ΑΕΠ της Ε.Ε. των 28).
Μπορεί το μέγεθος του επόμενου ΠΔΠ ως ποσοστό του ΑΕΠ των «27» να παρουσιάζει μικρή αύξηση σε σχέση με το σημερινό ΠΔΠ, ωστόσο η Ε.Ε. καλείται να καλύψει περισσότερες ανάγκες. Πρόκειται για νέες πολιτικές, όπως η άμυνα και η ασφάλεια, η μετανάστευση και η διαχείριση των συνόρων. Για τον λόγο αυτό προτείνεται περικοπή των πόρων της πολιτικής συνοχής και της κοινής γεωργικής πολιτικής.
Στη διάρκεια της νέας προγραμματικής περιόδου έμφαση δίνεται στους παρακάτω πέντε στόχους πολιτικής: 1) Μια εξυπνότερη Ευρώπη, 2) μια πιο «πράσινη» Ευρώπη με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, 3) μια πιο διασυνδεδεμένη Ευρώπη, 4) μια πιο κοινωνική Ευρώπη και 5) μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της.
Με βάση την πρόταση της Κομισιόν, στη χώρα μας για την Πολιτική Συνοχής αναλογούν την περίοδο 2021-2027 περίπου 19,2 δισ. ευρώ (τιμές 2018) και περίπου 16 δισ. ευρώ για τη γεωργία (προγράμματα ανάπτυξης υπαίθρου, εισοδηματικές ενισχύσεις στους παραγωγούς).
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι το ποσό που αναλογεί στη χώρα μας είναι από τα ψηλότερα κατά κεφαλήν στην Ε.Ε., υπάρχουν στην πρόταση και ορισμένα αρνητικά στοιχεία, όπως ο καθορισμός πλαφόν στις χρηματοδοτήσεις ανά περιφέρεια.
Μάλιστα, στην τελευταία συζήτηση που έγινε στο Συμβούλιο τον Σεπτέμβριο, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, αρμόδιος για ευρωπαϊκά θέματα, Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, στάθηκε στο γεγονός ότι η χώρα μας, που στη διάρκεια της κρίσης έχασε το 25% του ΑΕΠ με αποτέλεσμα όλες οι περιφέρειες να γίνουν φτωχότερες, δεν μπορεί να επωφεληθεί αυξημένων χρηματοδοτήσεων από την Ε.Ε. (στόχος 1) γιατί έχουν μπει ανώτατα όρια με την πρόταση της Κομισιόν. Η χώρα μας διεκδικεί διορθωτικές κινήσεις, ώστε να ληφθεί υπόψη η πραγματική οικονομική κατάσταση στις περιφέρειες.
Προτεραιότητες
Με βάση την πρόταση της Κομισιόν, οι κοινοτικές υπηρεσίες στο πλαίσιο της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου παρουσίασαν στην αρχή του έτους τις απόψεις τους σχετικά με τις επενδυτικές προτεραιότητες που θα πρέπει να ακολουθήσει η Ελλάδα, καθώς και για τους όρους αποτελεσματικής υλοποίησης με βάση τους πέντε στόχους της πολιτικής συνοχής 2021-2027. Είναι προφανές ότι πρόκειται για προκαταρκτικές απόψεις, οι οποίες θα συζητηθούν περαιτέρω τους επόμενους μήνες, όταν η κυβέρνηση θα υποβάλει το εθνικό πρόγραμμα.
Ειδικότερα, οι απόψεις των κοινοτικών υπηρεσιών σχετικά με τις επενδυτικές προτεραιότητες του ΠΔΠ της περιόδου 2021-2027 προβλέπουν μεταξύ άλλων μέτρα ενίσχυσης της καινοτομίας, δράσεις κατά της κλιματικής αλλαγής, έργα στα δίκτυα μεταφορών, ενίσχυση της ευρυζωνικότητας, καθώς και δράσεις υπέρ της απασχόλησης.
Στρατηγική υπέρ της καινοτομίας
Η ελληνική οικονομία, στο πλαίσιο του στόχου «Μια εξυπνότερη Ευρώπη», χαρακτηρίζεται από πολύ χαμηλές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις στην καινοτομία και χαμηλή κατάταξη στον δείκτη παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας (τελευταία στην Ε.Ε. των 28). Συγκεκριμένα, όσον αφορά τις καινοτόμες μμε, οι επιδόσεις έχουν μειωθεί από την έναρξη της κρίσης. Προσδιορίζονται επενδυτικές ανάγκες, ιδίως:
* προώθηση των επιχειρηματικών επενδύσεων στην έρευνα και ανάπτυξη και ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής έρευνας σε στοχευμένους τομείς έξυπνης εξειδίκευσης,
* διευκόλυνση της μεταφοράς επιχειρηματικής τεχνολογίας, της δικτύωσης, των συνεργατικών σχηματισμών και της ανοικτής καινοτομίας,
* στήριξη δραστηριοτήτων που επιτρέπουν στις καινοτομίες να φτάσουν στην αγορά,
* ανάπτυξη δεξιοτήτων που συνδέονται με τομείς έξυπνης εξειδίκευσης.
Επίσης, με δεδομένο ότι η Ελλάδα βρίσκεται πολύ χαμηλά στην Ε.Ε. σχετικά με την αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφοριών, η Κομισιόν προσδιορίζει μεταξύ άλλων τις εξής ανάγκες:
* να υποστηριχθεί η αύξηση της αξιοποίησης της τεχνολογίας των πληροφοριών και επικοινωνιών στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις,
* να ολοκληρωθεί το φάσμα της παροχής e-υπηρεσιών (e-διακυβέρνηση, e-δημόσιες συμβάσεις, ηλεκτρονική ένταξη, e-υγεία, e-μάθηση, e-εμπόριο).
Αναφορικά με τις μμε τονίζεται ότι η πρόσβασή τους στη χρηματοδότηση εξακολουθεί να είναι πολύ προβληματική, ενώ οι συνθήκες που διαμορφώνουν το πλαίσιο για την επιχειρηματικότητα, την καινοτομία και τις νεοφυείς επιχειρήσεις δεν είναι ευνοϊκές. Προσδιορίζονται επενδυτικές προτεραιότητες για την ενίσχυση των μικρομεσαίων, ιδίως:
* προώθηση της ανάπτυξης των νεοφυών επεκτεινόμενων επιχειρήσεων και ανάπτυξη ολοκληρωμένων συμβουλευτικών υπηρεσιών,
* ενθάρρυνση της ανάπτυξης βιομηχανικών συνεργατικών σχηματισμών και ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των μμε και των πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων.
Ιδιαίτερη έμφαση στο περιβάλλον
Σύμφωνα με την πρόταση της Κομισιόν για το ΠΔΠ και στο πλαίσιο του στόχου «Μια πιο πράσινη Ευρώπη», τουλάχιστον το 25% των πόρων της περιόδου 2021-2027 θα διατεθεί για δράσεις σε σχέση με την κλιματική αλλαγή.
Για την Ελλάδα τονίζεται ότι το κτηριακό απόθεμα είναι κατά βάση παλαιό, με πολλά δημόσια, οικιστικά και εμπορικά κτήρια που κατασκευάστηκαν πριν από το 1980 με μηδενικά ή πολύ χαμηλά επίπεδα θερμικής προστασίας. Προσδιορίζονται επενδυτικές ανάγκες υψηλής προτεραιότητας για την προώθηση μέτρων ενεργειακής απόδοσης. Στο πλαίσιο αυτό προτείνεται η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των δημόσιων κτηρίων, των ιδιωτικών κτηρίων και κατοικιών, καθώς και των χώρων και εγκαταστάσεων των μμε.
Τονίζεται επίσης ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στα ορυκτά καύσιμα και παραμένουν αναξιοποίητες μεγάλες δυνατότητες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ιδίως από τις πηγές αιολικής και ηλιακής ενέργειας. Προσδιορίζονται επενδυτικές ανάγκες υψηλής προτεραιότητας για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μέσω διαφόρων κοινοτικών προγραμμάτων, ιδίως:
* τηλεθέρμανση και τηλεψύξη που βασίζονται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μικρής κλίμακας για κτήρια/εγκαταστάσεις όπου δεν είναι δυνατή η σύνδεση με δίκτυο τηλεθέρμανσης,
* μικρής κλίμακας παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που βασίζεται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ιδίως σε μη συνδεδεμένες νησιωτικές και αγροτικές περιοχές,
* έξυπνα δίκτυα και συστήματα αποθήκευσης που σχετίζονται με τις ΑΠΕ,
* αύξηση των διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας των νησιών, με στόχο να καταργηθεί σταδιακά η δαπανηρή και ρυπογόνος τοπική παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα και να καταστεί δυνατή η αύξηση της χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.
Αναφέρεται ακόμη ότι η Ελλάδα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην υγειονομική ταφή των στερεών αποβλήτων και υστερεί όσον αφορά την ανάκτηση/ανακύκλωση και την κυκλική οικονομία. Πολλοί μικρότεροι δήμοι εξακολουθούν να μη διαθέτουν σύστημα διαχείρισης των λυμάτων ή αξιόπιστης παροχής πόσιμου νερού. Προσδιορίζονται επενδυτικές ανάγκες υψηλής προτεραιότητας για την προώθηση της βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων και τη βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων και της διαχείρισης των αποβλήτων, και ειδικότερα:
* στήριξη των υποδομών επεξεργασίας λυμάτων για οικισμούς με ισοδύναμο πληθυσμού 2.000 έως 15.000 κατοίκων,
* εκσυγχρονισμός των δικτύων υδροδότησης, βελτίωση του ελέγχου των διαρροών και προώθηση δράσεων εξοικονόμησης νερού,
* στήριξη έργων ύδρευσης μικρής κλίμακας σε περιοχές με διαρθρωτικές ή εποχιακές ελλείψεις,
* στήριξη της πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων και της ανακύκλωσής τους, των κέντρων επαναχρησιμοποίησης και των μονάδων λιπασματοποίησης,
* εκσυγχρονισμός ή αναβάθμιση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων διαλογής και ανακύκλωσης,
* υποστήριξη των σταθμών μεταφόρτωσης στερεών αποβλήτων όπου απαιτείται για τη διαλογή και την ανακύκλωση,
* ανάπτυξη στοχευμένων δράσεων για την παροχή βοήθειας προς τους μικρούς δήμους και τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας για τη βελτίωση των τεχνικών, διοικητικών και οργανωτικών ικανοτήτων τους με στόχο την υλοποίηση των προαναφερόμενων επενδύσεων, σύμφωνα με το μοντέλο τεχνικής βοήθειας για τον τομέα των λυμάτων που εφαρμόστηκε την περίοδο 2014-2020,
* στήριξη δράσεων διατήρησης/προστασίας σε εγκεκριμένες προστατευόμενες φυσικές περιοχές με εγκεκριμένα σχέδια διατήρησης και αναγνωρισμένους φορείς διαχείρισης.
Δράσεις ενίσχυσης δικτύων μεταφορών και ευρυζωνικότητας
Σύμφωνα με την Κομισιόν, σημαντικές σιδηροδρομικές υποδομές στην Ελλάδα παραμένουν ημιτελείς, γεγονός που συνιστά εμπόδιο για την πολυτροπικότητα του συστήματος μεταφορών. Πολλές συνδέσεις του συστήματος των θαλάσσιων λιμένων, ιδίως όσον αφορά τα νησιά, καθώς και οι συνδέσεις με τις αερολιμενικές εγκαταστάσεις στη Βόρεια Ελλάδα και τους μεγάλους τουριστικούς προορισμούς, εξακολουθούν να είναι ανεπαρκείς και αναξιόπιστες. Στο πλαίσιο λοιπόν του στόχου «Μια πιο διασυνδεδεμένη Ευρώπη», προσδιορίζονται επενδυτικές ανάγκες υψηλής προτεραιότητας για την ανάπτυξη βιώσιμων, ανθεκτικών στην κλιματική αλλαγή, έξυπνων και διατροπικών μεταφορών, ιδίως:
* εκσυγχρονισμός του υφιστάμενου σιδηροδρομικού δικτύου και των διασυνδέσεων των εγχώριων και διεθνών μεταφορικών συνδέσεων στη Βόρεια Ελλάδα, που είναι οικονομικά δικαιολογημένες και βιώσιμες,
* στήριξη του επανασχεδιασμού του δικτύου ακτοπλοϊκών μεταφορών με στόχο τη δημιουργία περιφερειακών κόμβων που βελτιώνουν την προσβασιμότητα των νησιών, την αποσυμφόρηση του λιμένα του Πειραιά, τη μείωση του κόστους και την αύξηση της ποιότητας των υπηρεσιών και της αποδοτικότητας του συστήματος ακτοπλοϊκών μεταφορών,
* προώθηση της πολυτροπικότητας των εμπορευματικών μεταφορών με βελτίωση των σιδηροδρομικών συνδέσεων με τους λιμένες του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών, για παράδειγμα τη Θεσσαλονίκη, τις πλατφόρμες εφοδιαστικής και τις βιομηχανικές ζώνες, όπως τα Οινόφυτα.
Οι συνδέσεις που λείπουν στο δίκτυο των αυτοκινητοδρόμων και το κύριο οδικό δίκτυο εξακολουθούν να παρεμποδίζουν την προσβασιμότητα και τη βέλτιστη χρήση των αυτοκινητοδρόμων, των θαλάσσιων λιμένων και των αεροδρομίων στην Ελλάδα. Προσδιορίζονται επενδυτικές ανάγκες υψηλής προτεραιότητας για την ανάπτυξη βιώσιμων, ανθεκτικών στην κλιματική αλλαγή, έξυπνων και διατροπικών διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών, ιδίως:
* κατασκευή του κεντρικού άξονα του αυτοκινητοδρόμου του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών στη Βόρεια Κρήτη, μαζί με τις πολυτροπικές συνδέσεις του με τους κύριους κόμβους δικτύου, τους θαλάσσιους λιμένες και τους αερολιμένες,
* ενοποίηση των περιφερειακών κύριων οδικών αξόνων Ανατολή-Δύση στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία (Ηγουμενίτσα-Βόλος) και στη Στερεά Ελλάδα (Καρπενήσι-Κύμη), ώστε να αξιοποιηθούν οι αυτοκινητόδρομοι στον άξονα Βορράς-Νότος που κατασκευάστηκαν πρόσφατα,
* στήριξη της πολυτροπικής ανάπτυξης των μεταφορών στη Δυτική Ελλάδα και την Ήπειρο σε σύνδεση με την Ιόνια οδό που ολοκληρώθηκε πρόσφατα και την Εγνατία Οδό, όπου οι συνδέσεις αυτές είναι οικονομικά δικαιολογημένες και βιώσιμες.
Η μετάβαση της Ελλάδας στα ευρυζωνικά δίκτυα υψηλής ταχύτητας είναι αργή και η κάλυψη των νοικοκυριών με πρόσβαση νέας γενιάς παραμένει χαμηλή σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι συνδέσεις πολύ υψηλής ταχύτητας για τα νοικοκυριά και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Προσδιορίζονται επενδυτικές ανάγκες υψηλής προτεραιότητας για τη στήριξη του ψηφιακού μετασχηματισμού της χώρας και την ενίσχυση της ψηφιακής της συνδεσιμότητας, ιδίως για:
* την ολοκλήρωση των επενδύσεων σε διαχρονικές ευρυζωνικές υποδομές για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων της Ε.Ε. για το 2025 με ταχύτητες καταφόρτωσης τουλάχιστον 100 Mbps, με δυνατότητα αναβάθμισης έως 1 Gbps για τα νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
Μέτρα κατά εδαφικών ανισοτήτων
Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της Ελλάδας και οι εδαφικές της ανισότητες απαιτούν την εφαρμογή πολιτικών με έντονη εδαφική διάσταση, επισημαίνεται στο πλαίσιο του στόχου «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες». Προσδιορίζονται επενδυτικές προτεραιότητες και συγκεκριμένα στις αστικές περιοχές:
* αναγέννηση των μειονεκτουσών και/ή αποβιομηχανοποιημένων ζωνών στα αστικά κέντρα Αθήνας-Πειραιά και Θεσσαλονίκης, μεταξύ άλλων μέσω της στήριξης των μμε,
* προώθηση του πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς και της κοινωνικής οικονομίας στις υποβαθμισμένες γειτονιές, μεταξύ άλλων μέσω της στήριξης των μμε,
* ενίσχυση της ικανότητας σχεδιασμού, προγραμματισμού και υλοποίησης για την ανάπτυξη υψηλής ποιότητας επενδύσεων μεγάλης κλίμακας.
Για τα μικρά απομακρυσμένα νησιά και τις ορεινές περιοχές προσδιορίζονται οι εξής επενδυτικές ανάγκες:
* ολοκληρωμένα τοπικά συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που καλύπτουν την παραγωγή, τη διανομή και την κατανάλωση με έξυπνα δίκτυα και εγκαταστάσεις αποθήκευσης ενέργειας,
* ευρυζωνική συνδεσιμότητα, καθώς και εφαρμογές της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών για e-εκπαίδευση, e-εμπόριο, e-υγεία και e-διακυβέρνηση,
* προώθηση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και των τοπικών προϊόντων, στο πλαίσιο της τουριστικής ανάπτυξης.
* δράσεις για βοήθεια προς τους μικρούς δήμους και τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας και βελτίωση των τεχνικών, διοικητικών και οργανωτικών τους ικανοτήτων.
Υγεία, εργασία και εκπαίδευση
Στην Ελλάδα υπάρχει υψηλή ανεργία, όπως ανεργία των νέων και μακροχρόνια, μεγάλος αριθμός ατόμων που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης, και χαμηλή απασχόληση των γυναικών. Ως εκ τούτου, προσδιορίζονται στο πλαίσιο του στόχου «Μια πιο κοινωνική Ευρώπη» επενδυτικές ανάγκες υψηλής προτεραιότητας ιδίως για:
* υποστήριξη ενεργητικών και προληπτικών μέτρων για την αγορά εργασίας που είναι ανοικτά σε όλους,
* προσδιορισμό ατομικών αναγκών και παροχή εξατομικευμένων υπηρεσιών και στοχευμένης και προσαρμοσμένης κατάρτισης,
* ενίσχυση των ικανοτήτων και υποστήριξη των δομών προώθησης των κοινωνικών επιχειρήσεων,
* ανάπτυξη και εφαρμογή ολοκληρωμένων στρατηγικών για τις δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και άλλων φορέων,
Η εισοδηματική ανισότητα και ο κίνδυνος φτώχειας βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα, ενώ οι ανάγκες ιατρικής περίθαλψης που δεν καλύπτονται αποτελούν πρόκληση. Ως εκ τούτου, προσδιορίζονται επενδυτικές ανάγκες με στόχο:
* την αύξηση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτές, βιώσιμες και υψηλής ποιότητας κοινωνικές υπηρεσίες,
* την προώθηση μέτρων κατά των προκαταλήψεων και των διακρίσεων σε βάρος των υπηκόων τρίτων χωρών,
* την καταπολέμηση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου στις περιθωριοποιημένες κοινότητες,
* τη στήριξη των απόρων και προώθηση της κοινωνικής ένταξης των παιδιών που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας, των ατόμων με αναπηρία, των μεταναστών και των προσφύγων,
* τα μέτρα αντιμετώπισης της φτώχειας των εργαζομένων,
* τις υπηρεσίες φροντίδας που βασίζονται στην οικογένεια και την κοινότητα, μεταξύ άλλων εγκαταστάσεων πρωτοβάθμιας φροντίδας για άστεγους ή γυναίκες που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία,
* την αύξηση της ισότιμης πρόσβασης στις υπηρεσίες e-υγείας,
* τις επενδύσεις στα συστήματα πρωτοβάθμιας περίθαλψης και την τηλεϊατρική.
