Από την έντυπη έκδοση
Του Στέλιου Παπαπέτρου
[email protected]
Στον σχεδιασμό ενός νέου ασφαλιστικού χάρτη της χώρας οδηγούν οι αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο έκρινε ως αντισυνταγματικές ορισμένες από τις πλέον κομβικές διατάξεις του νόμου 4387/16, σχεδόν 40 μήνες από την έναρξη της ισχύος του, δηλαδή από τις 12 Μαΐου του 2016. Το Ανώτατο Δικαστήριο με μία σειρά αποφάσεων που εξέδωσε αποκαθηλώνει, μεταξύ άλλων ρυθμίσεων, ακόμη και τον «σκληρό πυρήνα» αυτού του νόμου, που αφορά τον τρόπο υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών των αυτοαπασχολουμένων και τον τρόπο υπολογισμού των ποσοστών με τα οποία υπολογίζεται η ανταποδοτική σύνταξη όλων των ασφαλισμένων. Δηλαδή, το μέρος της σύνταξης που συνδέεται με τα χρόνια ασφάλισης και με το συνολικό ποσό των εισφορών που καταβλήθηκαν.
Συγκεκριμένα, το ΣτΕ με τις αποφάσεις του «ξηλώνει» τέσσερις βασικές διατάξεις του λεγόμενου νόμου Κατρούγκαλου, οι οποίες αφορούν τον τρόπο υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών 1,5 εκατ. αυτοαπασχολουμένων (ασφαλισμένων σε ΟΑΕΕ, ΕΤΑΑ και ΟΓΑ), το ποσό των 1.300 που είχε τεθεί ως πλαφόν (άθροισμα) στις κύριες και επικουρικές συντάξεις, τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων που υπολογίζονται με βάση τον νόμο 4387/16 και τον τρόπο με τον οποίο έγινε ο υπολογισμός των επικουρικών συντάξεων. Ωστόσο, το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα η ίδρυση του ΕΦΚΑ. Ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Γιάννης Βρούτσης, με δήλωσή του τονίζει: «Ως πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εργασίας, με υπευθυνότητα και σύνεση, προετοιμαζόμαστε μεθοδικά, ώστε να οικοδομήσουμε πάνω στις αποφάσεις της Δικαιοσύνης ένα δίκαιο, βιώσιμο και ανταποδοτικό ασφαλιστικό σύστημα».
Ποιες διατάξεις κρίθηκαν αντισυνταγματικές
1 Ποσοστά αναπλήρωσης κύριων συντάξεων
Με την απόφαση 1891/2019, το ΣτΕ κρίνει ως αντισυνταγματικό τον τρόπο υπολογισμού της αναπλήρωσης κύριων συντάξεων, καθώς θεωρεί ότι τα ποσοστά που αναπληρώνουν τη σύνταξη είναι εξαιρετικά χαμηλά, κυρίως για όσους εργαζόμενους έχουν πολλά χρόνια ασφάλισης -πάνω από 30 έτη- και κατέβαλλαν πολύ υψηλές εισφορές. Υπό τα δεδομένα αυτά, τα συγκεκριμένα ποσοστά αναπλήρωσης παραβιάζουν την αρχή της ανταποδοτικότητας, η οποία αποτελεί έκφανση της αρχής της αναλογικότητας, υπό την έννοια της υπέρβασης του ανεκτού ορίου μέχρι του οποίου είναι επιτρεπτή, κατά το Σύνταγμα, η έλλειψη ανταποδοτικότητας εισφορών - παροχών. Επισημαίνεται ότι με βάση τον νόμο Κατρούγκαλου (άρθρο 8, ν.4387/16) τα ποσοστά αναπλήρωσης επί του συντάξιμου μισθού είναι:
* για 25 χρόνια ασφάλισης στο 20,68%
* για 30 χρόνια ασφάλισης στο 26,37%
* για 35 χρόνια ασφάλισης στο 33,81%
* για 40 χρόνια ασφάλισης στο 42,80%
* για 42 χρόνια ασφάλισης στο 46,80%
Στο ζήτημα αυτό το ΣτΕ επισημαίνει ότι «η χορηγηθείσα σύνταξη, προκειμένου για τους ήδη συνταξιούχους, οδηγεί στη χορήγηση ανταποδοτικής συνταξιοδοτικής παροχής, η οποία τελεί σε προφανή δυσαναλογία προς τις ανωτέρω αποδοχές, εν όψει του ότι το υψηλότερο ποσοστό αναπληρώσεως των εν λόγω αποδοχών είναι κατώτερο του 50%, και προς τις καταβληθείσες με βάση τις αποδοχές αυτές εισφορές».
2 Εισφορές αυτοαπασχολουμένων
Με την απόφαση 1882/2019, το ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματικό τον τρόπο υπολογισμού των εισφορών για τους αυτοαπασχολούμενους που είναι ασφαλισμένοι σε πρώην ΟΑΕΕ, ΕΤΑΑ, καθώς αντίκειται στην αρχή της ισότητας. Εκτός συντάγματος θεωρεί το δικαστήριο το όριο του 20% για κύρια σύνταξη που προέβλεπε ο νόμος Κατρούγκαλου, ενώ αντίστοιχα το ανάλογο ποσοστό για μισθωτούς είναι 6% διότι το υπόλοιπο είναι από τον εργοδότη. Σημειώνεται πως το ποσοστό του 20% με νεότερη νομοθετική ρύθμιση έχει μειωθεί. Το αντίστοιχο ποσοστό για κύρια σύνταξη των μισθωτών είναι 6,67% σε βάρος των ασφαλισμένων και κατά 13,33% σε βάρος των εργοδοτών (σύνολο και των δύο μερών 20%).
3 Αντισυνταγματικό το πλαφόν των 1.300 ευρώ
Το ΣτΕ έκρινε ως αντισυνταγματικό το πλαφόν των 1.300 ευρώ που είχε τεθεί στις κύριες και επικουρικές συντάξεις. Έκρινε δηλαδή πως είναι αντισυνταγματική η περικοπή των επικουρικών αν το άθροισμα και των δύο συντάξεων είναι άνω των 1.300 ευρώ (μικτά) γιατί αντίκειται στην αρχή ισότητας, αναλογικότητας και ανταποδοτικότητας.
4 Επανυπολογισμός επικουρικών συντάξεων - χωρίς αναδρομικά
Το ΣτΕ, ενώ έκρινε ότι είναι συνταγματικές οι διατάξεις του νόμου Κατρούγκαλου για τις κύριες συντάξεις, επειδή είχε προηγηθεί σύνταξη αναλογιστικής μελέτης, καθώς και η έκθεση από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας που πιστοποιούσε την επάρκειά της, ωστόσο για τις επικουρικές συντάξεις δεν υπήρχε καμία αναλογιστική μελέτη και έτσι οι σχετικές διατάξεις κρίθηκαν αντισυνταγματικές. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης θα πρέπει να νομοθετήσει εκ νέου στη βάση μιας αναλογιστικής μελέτης.
Και στην περίπτωση αυτή η Ολομέλεια του ΣτΕ, συνεκτιμώντας «τον μεγάλο αριθμό των ήδη καταβαλλόμενων επικουρικών συντάξεων που θα τεθούν εν αμφιβόλω με την αναδρομική ακύρωση της προσβαλλομένης αποφάσεως και των εκκρεμοτήτων που θα ανακύψουν, έκρινε, κατά πλειοψηφία, ότι συντρέχουν λόγοι δημοσίου συμφέροντος που επιβάλλουν, κατ' εφαρμογή του άρθρου 50 παρ. 3β του π.δ. 18/1989, τα αποτελέσματα της ακυρώσεως να επέλθουν από τη δημοσίευση της 1889/2019 αποφάσεως».
Συμβατή με το σύνταγμα η ίδρυση του ΕΦΚΑ
Το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι είναι συνταγματική η ίδρυση του ΕΦΚΑ, επειδή, όπως αναφέρει στην απόφασή του, είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα και την αρχή της ισότητας και αναλογικότητας η δημιουργία ενός φορέα για όλους, ανεξαρτήτως ιδιότητας, καθώς αντιμετωπίζουν, όλοι, τους ίδιους ασφαλιστικούς κινδύνους (γήρας, ασθένειες, θάνατος).
Επίσης, κρίθηκε ως συνταγματική η διάταξη του νόμου Κατρούγκαλου που ορίζει βάση για τον επανυπολογισμό των συντάξεων την ημερομηνία 31/12/2014.
Τέλος, το δικαστήριο έκρινε πως το κράτος, εφόσον υπάρξει πρόβλημα χρηματοδότησης των συντάξεων, οφείλει να εγγυάται την καταβολή τους.
ΟΕΕ
Ημέρα δικαίωσης όλων των ελεύθερων επαγγελματιών χαρακτηρίζει την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, που έκρινε αντισυνταγματικό το νόμο Κατρούγκαλου για τον τρόπο υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών, ο πρόεδρος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος Κωνσταντίνος Κόλλιας.
«Η απόφαση του ΣτΕ αποτελεί την πιο τρανή δικαίωση για το ΟΕΕ» τονίζει ο κ. Κόλλιας, προσθέτοντας ότι «από την πρώτη στιγμή της ανακοίνωσης του τρόπου υπολογισμού των εισφορών με βάση τον νόμο Κατρούγκαλου, είχαμε επισημάνει και αναδείξει το πόσο δημευτικός, άδικος, αντισυνταγματικός, και -πάνω απ' όλα- αναποτελεσματικός είναι».
Βρούτσης: «Δίκαιη η κριτική μας»
Σε δήλωσή του σχετικά με τις αποφάσεις του ΣτΕ για τα θέματα του ασφαλιστικού, ο υπουργός Εργασίας, Γιάννης Βρούτσης, προέβη στην ακόλουθη δήλωση:
«Εξετάζουμε με ιδιαίτερη προσοχή τα αποσπάσματα των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας, αναμένοντας τη δημοσίευση των τελικών κειμένων. Από τα κείμενα που δόθηκαν στη δημοσιότητα είναι προφανής η προχειρότητα και η ιδεοληπτική προσέγγιση με τις οποίες νομοθέτησε η προηγούμενη πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εργασίας και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Οι δικαστικές αποφάσεις επιβεβαιώνουν τη δίκαιη κριτική μας για την έλλειψη ανταποδοτικότητας και την προφανή δυσαναλογία εισφορών-παροχών του ασφαλιστικού νόμου ν.4387/16, για την απουσία της απαραίτητης αναλογιστικής μελέτης για την επικουρική ασφάλιση καθώς επίσης και για το ύψος και τον προβληματικό τρόπο υπολογισμού των εισφορών των ελεύθερων επαγγελματιών, των αυτοαπασχολούμενων και των αγροτών».
Χωρίς αναδρομική ισχύ
Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, νομικό αλλά και δημοσιονομικό, να επισημανθεί ότι στις αποφάσεις που εξέδωσε το Συμβούλιο της Επικρατείας αναφέρεται ρητά ότι «η ισχύς αυτών των αποφάσεων του ξεκινά από την ημέρα της δημοσίευσής τους».
Αυτή η απόφαση του ΣτΕ σημαίνει πως όταν θα νομοθετήσει εκ νέου η πολιτεία με βάση τις αποφάσεις του ΣτΕ δεν θα είναι αντιμέτωπη με την καταβολή αναδρομικών ποσών σε συνταξιούχους.
Είναι χαρακτηριστικό, για παράδειγμα, ότι η απόφαση που αφορά τα ποσοστά αναπλήρωσης της ανταποδοτικής σύνταξης αναφέρει ρητά ότι η ολομέλεια του ΣτΕ «έκρινε κατά πλειοψηφία ότι εν προκειμένω συντρέχουν λόγοι δημοσίου συμφέροντος που επιβάλλουν, κατ' εφαρμογή του άρθρου 50 παρ. 3β του π.δ. 18/1989, τα αποτελέσματα της ακυρώσεως να επέλθουν από τη δημοσίευση της 1891/ 2019 αποφάσεως».
Μάλιστα, όπως αναφέρεται στη συγκεκριμένη απόφαση του ΣτΕ, εξαιτίας του επιτακτικού δημοσίου συμφέροντος να υφίσταται νόμιμο καθεστώς κοινωνικής ασφάλισης, «οι συνέπειες της αντισυνταγματικότητας των διατάξεων του ν. 4387/2016 πρέπει να επέλθουν έξι μήνες μετά τη δημοσίευση της 1891/2019 αποφάσεως, προκειμένου να παρασχεθεί η δυνατότητα στον νομοθέτη, αφού λάβει γνώση του σκεπτικού της ακυρωτικής απόφασης, να προβεί σε νέα, σύμφωνη με το Σύνταγμα, ρύθμιση του ζητήματος που αφορούν οι κριθείσες ως αντισυνταγματικές διατάξεις».
