Συνέντευξη στη Σοφία Εμμανουήλ
[email protected]
Τον κρίσιμο ρόλο της επαγγελματικής εκπαίδευσης για την ενίσχυση των δεξιοτήτων και την ανάπτυξη βιώσιμων προϊόντων και υπηρεσιών αναλύει ο Δρ Π. Βλάχος, Αναπληρωτής Καθηγητής Μαρκετινγκ, Alba Graduate Business School, The American College of Greece, που παραχωρεί συνέντευξη στο naftemporiki.gr ενόψει της εισήγησής του στο Θερινό Σχολείο Εταιρικής Υπευθυνότητας και Βιωσιμότητας (sustainabilityschool.eu) που διοργανώνει το CSR Hellas μεταξύ 23 - 28 Σεπτεμβρίου 2019 στην Αθήνα. ΕΡ: Πώς αντιλαμβάνεστε το ρόλο της ιδιωτικής εκπαίδευσης και ειδικότερα των Business Schools στην προετοιμασία των στελεχών για την υποστήριξη των προτεραιοτήτων των επιχειρήσεων στα θέματα βιώσιμης ανάπτυξης;
ΑΠ: Η βασική συνεισφορά των business schools στην κοινωνία είναι να προετοιμάσουν στελέχη τα οποία θα αναγνωρίζουν ότι κάθε τους απόφαση, τακτικής ή/και στρατηγικής φύσεως, φέρει «ηθικό φορτίο». Κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο, αφού τα στελέχη δεν εστιάζουν σε θέματα ηθικής. Πιέζονται να φέρουν πωλήσεις και κέρδη και ο εύκολος τρόπος είναι με αποφάσεις αμφίβολης ηθικής, στην καλύτερη περίπτωση. Επίσης οι περισσότεροι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης (τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα) έρχονται σε σύγκρουση με στόχους πωλήσεων και κερδοφορίας. Πρόσφατη έρευνα στην οποία συμμετέχω βρίσκει ότι η εταιρική κοινωνική και περιβαλλοντολογική επίδοση (δείγμα: χιλιάδες επιχειρήσεις που μελετήθηκαν για μια δεκαετία) φέρνει πωλήσεις, αρκεί να κάνεις πολλά και να λες λιγότερα. Συνολικά, αυτό το οποίο προσπαθούμε να κάνουμε μέσω της εκπαίδευσης είναι ουσιαστικά να «βάλουμε φρένο» στον εξελικτικά έμφυτο εγωϊσμό του ατόμου και την ανάγκη για αποτελέσματα «τώρα» και όχι στο μέλλον. Ιστορικά τα business schools εδίδασκαν ότι πάνω απ’ όλα (παρεξηγώντας τα γραπτά του Adam Smith) είναι το κέρδος του μετόχου. Ασφαλώς και είναι σπουδαίο, και ασφαλώς θα πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στο κέρδος του μετόχου (shareholder primacy) αλλά γιατί αυτό πρέπει να επιδιώκεται στα κέρδη τριμήνου (βραχυπρόθεσμη οπτική); Η έρευνα δείχνει ότι οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης δεν επιτυγχάνονται γιατί οι άνθρωποι (ως στελέχη, καταναλωτές, γονείς κτλ.) έχουμε ως έμφυτη, εξελικτική ανάγκη το να δίνουμε προτεραιότητα στον εαυτό μας και τον άμεσο περίγυρο μας (kinship), σε αποτελέσματα που μπορούμε απτά/χειροπιαστά να επιτύχουμε, και όλα αυτά στο «σήμερα» - άμεσα. Η βιώσιμη ανάπτυξη, από την άλλη αφορά σε όλους, έμμεσα στο εαυτό, και τα αποτελέσματα της δεν είναι άμεσα ορατά και απτά. Μολαταύτα, είμαι (σχετικά) αισιόδοξος. Στα business schools η λογική του shareholder primacy μεταβάλλεται και «βάζει νερό στο κρασί της». H λογική της βιώσιμης ανάπτυξης διαπερνά πια όλα τα μαθήματα και δεν εξαντλείται σε ένα μονάχα μάθημα επιχειρηματικής ηθικής. Κάθε χρόνο, για παράδειγμα, και για τα τελευταία 3 χρόνια στο Alba υποδεχόμαστε τους MBA φοιτητές μας (teambuilding event) με δραστηριότητες που από κοινού σχεδιάζονται με φορείς όπως οι «Γιατροί Χωρίς Σύνορα» και η ΑctionAid (π.χ., οι φοιτητές μας παίζουν το “poverty game”). Επίσης στο Alba μέσα από μελέτες περίπτωσης (π.χ., στο Summer School θα συζητήσουμε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η Danone στην προσπάθεια της να υιοθετήσει Integrated Reporting), δράμα και υποκριτική, ψυχαναλυτική των οργανισμών, αλλά και personal coaching μετά από διαγνωστικά τεστ προσωπικότητας προσπαθούμε να βγάλουμε τα τωρινά και μελλοντικά στελέχη από την λογική του ότι πάνω απ’ όλα το βραχυπρόθεσμο κέρδος. Το κέρδος είναι σπουδαίο αλλά θέλουμε την Αριστοτελική μεσότητα εδώ, όχι υπερβολή και σίγουρα όχι έλλειψη. Αυτό απαιτεί πρώτα να μάθεις καλύτερα τον εαυτό σου.
ΕΡ: Έχετε δει στην πράξη τη διαφορά που κάνει αυτό που λέμε “ποιοτική εκπαίδευση” στην αγορά;
ΑΠ: Τα exit surveys που τρέχουμε με τους αποφοίτους μας, δείχνουν ότι η ποιοτική εκπαίδευση αποδίδει. Οι απόφοιτοί μας κατέχουν σημαντικές ηγετικές θέσεις στην αγορά, σε όλους σχεδόν του κλάδους, και οι ίδιοι θεωρούν ότι η εκπαιδευτική εμπειρία μαζί μας άλλαξε ριζικά τον τρόπο που σκέφτονται και δρούν. Αναφορικά με την βιώσιμη ανάπτυξη, βρισκόμαστε στην αρχή της διαδικασίας και θα χρειαστεί χρόνος για να δούμε απτά αποτελέσματα, αλλά τα μηνύματα που παίρνουμε είναι ενθαρρυντικά. Τα στελέχη μας αν μη τι άλλο μπορούν ευκολότερα να δούν τα ηθικά ζητήματα που πάντοτε (θα) εγείρει μια απόφαση στο χώρο εργασίας.
ΕΡ: Πιστεύετε ότι η εταιρική κοινωνική απόδοση αναγνωρίζεται από την πλειοψηφία των στελεχών ως μια πολυδιάστατη έννοια που συνδέεται με την οικονομική απόδοση;
ΑΠ: Δυστυχώς και εδώ βρισκόμαστε σε πρώιμο στάδιο. Θα συμφωνήσω, αλλά όχι στον όρο «πλειοψηφία». Έχουμε δρόμο ακόμα. Η έρευνα έχει σημαντικό ρόλο εδώ. Πράγματι η εταιρική κοινωνική απόδοση, συνδέεται με οικονομικά αποτελέσματα, αλλά υπό προϋποθέσεις. Τα στελέχη θα πρέπει να «μελετούν» την βιβλιογραφία και να εκπαιδεύονται αλλά δυστυχώς δεν το κάνουν, τουλάχιστον επαρκώς. Αναζητούν το business case της βιώσιμης ανάπτυξης αλλά αυτό απαιτεί σχεδιασμό, στρατηγική, και γνώση των επιστημονικών ευρημάτων. Σημαντικό ρόλο έχει να παίξει εδώ η υποστήριξη της ανώτατης ηγεσίας της επιχείρησης αλλά και τα business schools, τα οποία θα πρέπει να «εκλαϊκεύσουν» τα επιστημονικά ευρήματα.
ΕΡ: Υπάρχουν επαρκή εργαλεία για τη μέτρηση αυτής της απόδοσης και σε τι βαθμό υιοθετούνται από τις ελληνικές επιχειρήσεις;
ΑΠ: Τα εργαλεία πλέον υπάρχουν, αν και πλέον είναι τόσα πολλά που δημιουργούν σχετική σύγχυση στα στελέχη. Υπάρχει ανάγκη για τυποποίηση. Γίνoνται προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση από τους οργανισμούς SASB (Sustainability Accounting Standards Board) και GRI (Global Reporting Initiative). Δυστυχώς ο βαθμός υιοθέτησης από τις ελληνικές επιχειρήσεις είναι μικρός αν και το CSR Hellas κάνει σημαντικές προσπάθειες.
ΕΡ: Μπορούμε να πούμε ότι η χάραξη νέων προσεγγίσεων στις προκλήσεις της εποχής προϋποθέτει κατάλληλα εκπαιδευμένα στελέχη στις θέσεις αποφάσεων;
ΑΠ: Ασυζητητί. Παράδειγμα: Οι αγορές χρήματος και κεφαλαίου (όσο περίεργο και αν φαίνεται) απαιτούν (αργά αλλά σταθερά) πλέον από τα στελέχη, πλάνα για το πως η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τις λειτουργίες και τα αποτελέσματα τους και ασφαλώς τρόπους αντίδρασης. Τα πλάνα αυτά απαιτούν στρατηγική σκέψη αλλά και εργαλεία, που με τη σειρά τους απαιτούν συνεχή εκπαίδευση και αναζήτηση από κοινού (συζήτηση). Δεν μπορώ να φανταστώ καλύτερο μέρος για συζήτηση από τα αμφιθέατρα.
ΕΡ: Στο μέλλον το περιβάλλον του ανταγωνισμού θα οξυνθεί κατά τη γνώμη σας;
ΑΠ: O ανταγωνισμός είναι ήδη εντονότατος, αλλά η 4η βιομηχανική επανάσταση θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά. Οι ευκαιρίες όμως θα πολλαπλασιαστούν επίσης. Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί, δυνητικά, παράγοντα ανταγωνιστικής διαφοροποίησης αλλά και πάλι αυτό απαιτεί στρατηγική, υπομονή, επιμονή και επενδύσεις.
ΕΡ: Πώς αναδεικνύετε και πώς κινητροδοτείτε το ταλέντο ώστε να προετοιμάσετε στελέχη που θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών που θα δώσουν λύσεις σε παγκόσμιες προκλήσεις και τοπικά προβλήματα με τρόπο υπεύθυνο;
ΑΠ: Με το να εκπαιδεύουμε τα ίδια τα στελέχη για τον ρόλο τους στους στόχους και την διαδικασία της βιώσιμης ανάπτυξης! Αν τα ίδια τα στελέχη (κυρίως η ανώτατη ηγεσία και τα στελέχη ανθρώπινου δυναμικού) αντιληφθούν τον κοινωνικό τους ρόλο, ο οποίος δεν περιορίζεται στο άμεσα χρονικά κέρδος, θα δημιουργήσουν αντίστοιχα συστήματα επίδοσης. Τώρα, σαν business school, οι υποψήφιοι φοιτητές μας περνούν από μια «σκληρή» διαδικασία αξιολόγησης, στα κριτήρια της οποίας, στοιχεία όπως ο εθελοντισμός, η νοοτροπία συζήτησης και συνεργασίας, αλλά και η εστίαση σε ηθικά ζητήματα (π.χ., μέσα από τα essays που πρέπει να συμπληρώσουν οι υποψήφιοι φοιτητές), φέρουν σημαντικό βάρος. Προσμετρώνται σημαντικά, πλέον, στις σημαντικές υποτροφίες που δίνουμε.
ΕΡ: Στο επικείμενο summer school που διοργανώνει το CSR Hellas σε συνεργασία με διακεκριμένα πανεπιστήμια, συμμετέχει το ALBA Graduate Business School, The American College of Greece. Μάλιστα έχουμε συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού πανεπιστημίου στην πρωτοβουλία. Ποια είναι η εμπειρία σας σε τέτοιου τύπου συμπράξεις και ποια είναι η σημασία που τους αποδίδετε;
ΑΠ: Εξαιρετική πρωτοβουλία και ο μόνος δρόμος: συνεργασία μεταξύ φορέων, που αν μου επιτρέπεται στην προκειμένη περίπτωση είναι και οι δύο δημόσιοι οργανισμοί. Ως απόφοιτος δημόσιου, κρατικού πανεπιστήμιου (Ο.Π.Α, E.M.Π.) και εργαζόμενος στο παρελθόν σε αυτό (π.χ., Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο), και πλέον σε δημόσιο, ιδιωτικό φορέα (Alba, The American College of Greece) είμαι ιδιαιτέρως ευτυχής. Το ιδιωτικό και το κρατικό δημόσιο πανεπιστήμιο, το καθένα με τις δυνάμεις και τους περιορισμούς του ασφαλώς, μπορούν και πρέπει να αλληλοσυμπληρωθούν. Το θέμα δεν είναι ποια είναι η νομική μορφή ή τα στερεότυπα που ακολουθούν δυο διαφορετικούς οργανισμούς. Το θέμα είναι η από κοινού εργασία, σκέψη και αναζήτηση, γιατί οι προκλήσεις είναι πολλές και οι επιχειρήσεις μη ανταγωνιστικές και ανέτοιμες για τις προκλήσεις βιωσιμότητας που θα πολλαπλασιαστούν από την 4η βιομηχανική επανάσταση. Παράδειγμα: πλέον υπάρχουν εργαλεία που συνδυάζουν τεχνητή νοημοσύνη και «σκοράρουν» επιχειρήσεις αυτόματα και καθημερινά αναφορικά με την κοινωνική και περιβαλλοντική τους επίδοση. Σημαντική καινοτομία που φέρει προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες. Πόσα από τα στελέχη μας αλληλεπιδρούν ή ακόμα και εξελίσσουν τέτοιες καινοτομίες;
