Από την έντυπη έκδοση
Της Σοφίας Εμμανουήλ
[email protected]
Πολλαπλά οφέλη -άμεσα και έμμεσα- θα έχει για την Ελλάδα, τη χώρα προέλευσης των κλασικών σπουδών, η επένδυση σε δεξιότητες ρητορικής, όπως ανέδειξε ο θεσμός των Αγώνων Επιχειρηματολογίας - Αντιλογίας, που κορυφώθηκε στην Παλαιά Βουλή, με τη συμμετοχή 98 σχολικών μονάδων και 39 καθηγητών απ’ όλη τη χώρα.
Η κριτική και δημιουργική σκέψη, η αυτοπεποίθηση, ακόμη και η ακούραστη διάθεση για μάθηση και έρευνα, αλλά και η κλασική ρητορική του Αριστοτέλη είναι ορισμένα στοιχεία που αναδείχτηκαν μέσα από την αντιπαράθεση επιχειρημάτων από τις συμμετέχουσες ομάδες μαθητών Λυκείου, ηλικίας 15 έως 18 ετών, που συμμετείχαν στη διαγωνιστική διαδικασία. Αυτοί οι νέοι, αναπτύσσοντας αντιλογίες -όχι με την έννοια της αντιλογίας ως ανούσιας ανταλλαγής λεκτικών διαξιφισμών με εριστικότητα και αυθάδεια, αλλά με την έννοια της συγκροτημένης και ευπρεπούς ανταλλαγής απόψεων και αντιπαράθεσης επιχειρημάτων υπέρ και κατά μιας δεδομένης θέσης- έδωσαν ένα καλό παράδειγμα διαλόγου μακριά από στείρες προκαταλήψεις και φανατισμούς. Σε αυτό το πλαίσιο τοποθετήθηκε και η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, που τίμησε την εκδήλωση του τελικού.
Το γεγονός δε ότι ο θεσμός κορυφώθηκε στο μέγαρο της Παλαιάς Βουλής ευνόησε τη σύγκριση με τις πολιτικές συζητήσεις που διεξάγονται συχνά στη σημερινή Βουλή, αναδεικνύοντας έναν σημαντικό συμβολισμό.
Επίσης αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι οι ικανότητες που καλλιεργούνται στους νέους μέσω της ρητορικής συσχετίζονται με προσωπικές δεξιότητες που γίνονται διαβατήριο καριέρας στη σύγχρονη εποχή, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι οι Αγώνες Επιχειρηματολογίας - Αντιλογίας είναι μια καλή πρακτική που θα πρέπει να στηριχθεί και να αναπτυχθεί περαιτέρω.
Ο θεσμός
Ο Σωκράτης, «ο της πόλεως οίστρος», η «αλογόμυγα» δηλαδή που δεν άφηνε τους Αθηναίους συμπολίτες του να εφησυχάσουν, αλλά τους παρωθούσε διαρκώς προς τη συζήτηση και την κριτική θεώρηση των ζητημάτων, αποτέλεσε πρότυπο και σύμβολο γόνιμου πνεύματος αντιλογίας. Διαφορετικές μορφές αντιλογικής σκέψης υπάρχουν στα έργα των Ευριπίδη και Θουκυδίδη.
Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι η χώρα του Αριστοτέλη και του Σωκράτη θα επενδύει συστηματικά και διαχρονικά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας και ρητορικής στην εκπαίδευση. Αντ’ αυτού άλλες χώρες, με ανταγωνιστικά συστήματα σχολικής εκπαίδευσης (βλ. περιζήτητα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική) πρωτοπορούν, έχοντας καταστήσει τη ρητορική αναπόσπαστο τμήμα των εγκυκλίων σπουδών. Η Ελλάδα υστερούσε για χρόνια, με κάποιους ομίλους ρητορικής να αναπτύσσουν δράση κυρίως σε ιδιωτικά σχολεία και Πανεπιστήμια. Το γεγονός ότι οι εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί στα δημόσια σχολεία είναι μια μικρή μόνο μειοψηφία προβαλλόταν ως αντικίνητρο για την ανάπτυξη παρόμοιων πρωτοβουλιών σε μεγαλύτερο εύρος.
Ωστόσο ο θεσμός των Αγώνων Επιχειρηματολογίας - Αντιλογίας, που αγκαλιάστηκε τόσο από μαθητές όσο και από καθηγητές, μας βοηθά να προσεγγίσουμε διαφορετικά το θέμα. Το στοιχείο δε που καλλιεργεί μεγάλη αισιοδοξία είναι η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού εκπαιδευτικού τομέα.
Το ιστορικό
Ας σημειωθεί ότι ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 όταν θεσπίστηκαν από το υπουργείο Παιδείας και το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (ΕΠΚΕΔ) Πανελλήνιοι Αγώνες Επιχειρηματολογίας - Αντιλογίας, οι οποίοι τελούσαν υπό την Αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων και είχαν καθολική συμμετοχή μέχρι το 2013. Τα τελευταία χρόνια συμμετείχαν περισσότερα από 100 σχολεία και 700 μαθητές.
Όμως η μη σταθερή χρηματοδότηση των αγώνων είχε ως αποτέλεσμα την αναστολή των αγώνων τα έτη 2013-2014 και 2014-2015. Ας σημειωθεί εδώ ότι οι αγώνες γίνονται σε τρεις φάσεις: α) προκριματικοί (σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Αλεξανδρούπολη, Άμφισσα), β) προημιτελικοί (με τα σχολεία που προκρίθηκαν από τις διάφορες περιοχές) στην Αθήνα και γ) ημιτελικοί και τελικοί (με 4 σχολεία) στην Αθήνα, στο κτήριο της Παλαιάς Βουλής.
Τα έξοδα που απαιτούνται για μετακίνηση και φιλοξενία των κριτών και των προκριθέντων σχολείων στην τελική φάση υπολογίζονται σε περίπου 50.000 ευρώ, ποσό που εξασφαλιζόταν μέχρι το 2013 από τη χορηγία του ΟΠΑΠ. Από το 2013-2014 οι αγώνες ανεστάλησαν διότι δεν εξασφαλίστηκε καμία χορηγία. Η διακοπή όμως κινητοποίησε τον ιδιωτικό τομέα που διοργάνωσε για πρώτη φορά το 2015 Φιλικούς Αγώνες Επιχειρηματολογίας - Αντιλογίας με την πρωτοβουλία των σχολείων: Γερμανική Σχολή Αθηνών, Εκπαιδευτήρια Πολύτροπη Αρμονία, 1ο ΓΕΛ Παπάγου και Ελληνογαλλική Σχολή Jeanne d’Arc.
Ο θεσμός είναι γνωστός πλέον ως «Αντιλογίες» και συνεχίζεται παράλληλα με τους αγώνες άλλων φορέων (Εκπαιδευτήρια Αυγουλέα-Λιναρδάτου, Ελληνική Ένωση για την προώθηση της ρητορικής στην εκπαίδευση) ενώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι το Παιδαγωγικό Τμήμα του ΕΚΠΑ προσφέρει πλέον το μεταπτυχιακό «Ρητορική: Θεωρία και Πράξη».
Ο τελικός των αγώνων
Οι αγώνες Επιχειρηματολογίας - Αντιλογίας 2017-2018 (που πραγματοποιήθηκαν με τη χορηγία της Εθνικής Τράπεζας) ολοκληρώθηκαν χθες, με την ομάδα της Γερμανικής Σχολής Αθηνών να υπερισχύει στον τελικό έναντι του 1ου ΓΕΛ Γιαννιτσών κερδίζοντας την πρώτη θέση της κατάταξης.
Η αξία του θεσμού
Η Αναστασία Σιατραβάνη, κοινωνιολόγος, καθηγήτρια και υπεύθυνη ομίλου Επιχειρημα-τολογίας στην Ελληνογαλλική Σχολή Jeanne d’Arc, εξηγεί στη «N» ότι η αξία αυτού του θεσμού είναι αναμφισβήτητη, γιατί συμβάλλει στην όξυνση των διανοητικών ικανοτήτων των μαθητών, στον εμπλουτισμό των γνώσεών τους, αλλά και στην απόκτηση ευχέρειας και ετοιμότητας στον προφορικό λόγο, ιδιαίτερα ενώπιον ακροατηρίου. «Με λίγα λόγια, η Επιχειρηματολογία - Αντιλογία είναι ένα αγώνισμα ψυχής, ηθικής, ομαδικότητας, δομημένης σκέψης, αγάπης για τη γλώσσα» καταλήγει.
Θεμελιώδες συστατικό του πολιτισμού μας
Η Αναστασία Πασχαλίδου, τμηματάρχης του Α’ Τμήματος της Διεύθυνσης Σπουδών Προγραμμάτων και Οργάνωσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, αναφέρει χαρακτηριστικά στη «N»: «Είναι πραγματικά μοναδικό να γίνεσαι μέρος μιας διαδικασίας και να βλέπεις τους μαθητές των Λυκείων με συγκροτημένη και ευπρεπή ανταλλαγή επιχειρημάτων υπέρ ή εναντίον μιας δεδομένης θέσης να αναβιώνουν την παράδοση του γόνιμου πνεύματος αντιλογίας των Αρχαίων Ελλήνων. Αυτό το παιχνίδι ανταλλαγής απόψεων που αποτελεί παράδοση και θεμελιώδες συστατικό του πολιτισμού μας, οδηγεί τους συνδιαλεγόμενους σε κοινούς χώρους επικοινωνίας μακριά από στείρες προκαταλήψεις και φανατισμούς και ανοίγει στους μαθητές μας νέους δρόμους σκέψης αλλά και συμπεριφοράς στην καθημερινότητά τους. Αναπτύσσεται η δυναμική της σκέψης τους, τονώνεται η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, μαθαίνουν να σέβονται και να κατανοούν κριτικά τη θέση του αντιπάλου και διαμορφώνουν πολύτιμες κοινωνικές σχέσεις με τους συμμαθητές τους και με τους καθηγητές τους. Η Διεύθυνση Σπουδών Προγραμμάτων και Οργάνωσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων προκειμένου να υλοποιήσει το πρόγραμμα βρίσκεται σε άμεση συνεργασία με τους διευθυντές και τους καθηγητές - προπονητές των σχολείων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα και στηρίζει τις προσπάθειές τους.
Δεξιότητες μέσα από συναγωνισμό
Όλες οι ομάδες αξίζουν συγχαρητήρια. Όπως αναφέρει στη «N» η Μαίρη Πλέσσα, φιλόλογος-ιστορικός, καθηγήτρια στο 1ο ΓΕΛ Κερατσινίου, η ομάδα της, που έχασε μόνο από το φαβορί, τη Γερμανική Σχολή Αθηνών, αποτελεί ανερχόμενη δύναμη. Αν και το σχολείο της δεν διαθέτει τα μέσα μεγάλων ιδιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων αξιοποιεί κάθε κίνητρο για να καλλιεργήσει δεξιότητες στους μαθητές, ενώ -όπως τονίζει- ο ενθουσιασμός των παιδιών αποτελεί οδηγό γι’ αυτή την πολιτική - αφού παρά το γεγονός ότι ο χρόνος που αφιερώνεται είναι εκτός σχολικού προγράμματος επιδεικνύουν συνέπεια και αφιερώνουν χρόνο για να προετοιμαστούν. «Είναι στοίχημα για το σχολείο, στο απομακρυσμένο Κερατσίνι, να αναδείξει τις δεξιότητες των μαθητών του μέσα από τον συναγωνισμό με άλλα σχολεία…» προσθέτει.
