Από την έντυπη έκδοση
Της Σοφίας Εμμανουήλ
[email protected]
Ποσοστό άνω του 15% των εργαζομένων στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας, βρίσκεται στα όρια υψηλού κινδύνου, σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας με την εφαρμογή του εργαλείου PRIWA (Psychosocial Risks & Impacts in the Workplace Assessment), σε δείγμα μεγαλύτερο των 2.600 εργαζομένων σε ελληνικές επιχειρήσεις του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, κατά το διάστημα από το 2012 έως το 2017.
Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την ανάγκη λήψης μέτρων από τις επιχειρήσεις, την οποία έχει επισημάνει η Ε.Ε. στο πλαίσιο έρευνας του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, σε συνεργασία με το Eurofound, όπου διαπιστώνεται ότι η Ελλάδα είναι από τις χώρες στις οποίες αναφέρεται αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων εργασιακής πίεσης, η οποία σχετίζεται με τις αλλαγές που επέφερε η οικονομική κρίση στον χώρο εργασίας.
Είναι επίσης ενδεικτικό ότι το 25% των εργαζομένων στην Ευρώπη αναφέρει ότι υποφέρει από εργασιακό άγχος καθ’ όλη τη διάρκεια ή κατά το μεγαλύτερο μέρος του ωραρίου εργασίας, ενώ ανάλογο ποσοστό αναφέρει ότι η εργασία συνεπάγεται αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία του. Οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι συμβάλλουν στη μεγέθυνση των αρνητικών αυτών επιπτώσεων στον χώρο εργασίας.
Η υψηλή ένταση εργασίας συνδέεται με αρνητικές συνέπειες για την υγεία και την ευεξία, ιδίως με το εργασιακό άγχος.
Οι αναφορές κρουσμάτων βίας και παρενόχλησης παρουσιάζουν φθίνουσα τάση, όμως έχουν ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις όσον αφορά την ευεξία στην εργασία. Άλλες συνθήκες εργασίας, όπως η καλή ισορροπία μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής και η κοινωνική υποστήριξη, έχουν θετικό αντίκτυπο. Η συχνότητα εμφάνισης ορισμένων παραγόντων ψυχοκοινωνικών κινδύνων μειώνεται τα τελευταία χρόνια στις ευρωπαϊκές χώρες, όπως οι αναφορές περί παρατεταμένων ωραρίων εργασίας και έλλειψης κοινωνικής υποστήριξης. Ωστόσο, η εργασιακή ανασφάλεια έχει αυξηθεί, ενώ το ένα πέμπτο των εργαζομένων εξακολουθεί να εργάζεται υπερωριακά ή βάσει μη τακτικών προγραμμάτων εργασίας.
Οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι απειλούν την πλειονότητα των επιχειρήσεων, σύμφωνα με την Ε.Ε., με ποσοστό σχεδόν 80% των ανώτερων διευθυντικών στελεχών στην Ευρώπη να εκφράζει ανησυχίες σχετικά με το εργασιακό άγχος, ενώ σχεδόν ένας στους πέντε θεωρεί ότι η βία και η παρενόχληση αποτελούν σημαντικό παράγοντα ανησυχίας. Όσον αφορά τους μεμονωμένους κινδύνους, οι μεγαλύτερες ανησυχίες των διευθυντικών στελεχών σχετίζονται με την πίεση χρόνου και τον χειρισμό δύσκολων πελατών, ασθενών και μαθητευόμενων. Παρά τις ανησυχίες αυτές, λιγότερο από το ένα τρίτο των επιχειρήσεων εφαρμόζει διαδικασίες για την αντιμετώπιση των εν λόγω κινδύνων.
Οι μετρήσεις των κινδύνων
Όπως εξηγούν στη «N» στελέχη της εταιρείας Hellas EAP, η οποία σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει αναπτύξει το PRIWA, ένα ελληνικό εργαλείο μέτρησης των ψυχοκοινωνικών κινδύνων και των επιπτώσεών τους στον εργασιακό χώρο, οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι αναφέρονται σε παράγοντες οι οποίοι μπορούν δυνητικά να προκαλέσουν ψυχολογική ή σωματική βλάβη στους εργαζόμενους. Τέτοιοι παράγοντες μπορεί να αφορούν σε πτυχές της διαδικασίας σχεδιασμού, οργάνωσης και διαχείρισης της εργασίας, σε έλλειψη υποστηρικτικών σχέσεων, σε εργασιακή ανασφάλεια ή ακόμη και στην κουλτούρα μιας επιχείρησης.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ των ψυχολογικών (χαρακτηριστικά, ικανότητες και ανάγκες του εργαζόμενου) και οργανωσιακών παραγόντων (οργάνωση εργασιακού χώρου, περιβαλλοντικές και οργανωσιακές συνθήκες, περιεχόμενο εργασίας) είναι που οδηγεί στους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους. Επίσης η έκθεση των εργαζομένων στους συγκεκριμένους παράγοντες συνήθως οδηγεί σε αυξανόμενα επίπεδα εργασιακού στρες, το οποίο επηρεάζει αρνητικά τις δεξιότητες και την αποτελεσματικότητά τους στα εργασιακά τους καθήκοντα, οδηγώντας συχνά στην εμφάνιση σωματικών/ψυχικών ασθενειών σε λάθη ή ακόμη και σε ατυχήματα.
«Γραπτή Εκτίμηση Κινδύνου» (Ν. 3850/2010)
Οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι αναγνωρίζονται διεθνώς ως μία από τις σημαντικότερες σύγχρονες προκλήσεις για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία. Η εκτίμηση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία και τις ευρωπαϊκές οδηγίες, οφείλει να εντάσσεται στη μελέτη «Γραπτή Εκτίμηση Επαγγελματικού Κινδύνου» που υποχρεούται να έχει στη διάθεσή του ο κάθε εργοδότης (Ν. 3850/2010).
Η έρευνα της Hellas EAP αποκάλυψε ότι μεγάλη μερίδα εργαζομένων (15% και άνω), ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικιακής ομάδας, βρίσκονται στα όρια του υψηλού κινδύνου στους παράγοντες της οργανωσιακής κουλτούρας (59,5%), των εργασιακών απαιτήσεων (59,2%) και της εργασιακής ανασφάλειας (57,4%). Η καλύτερη (χαμηλότερη) τιμή συναντάται στον παράγοντα που αφορά τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές (28,9%). Επίσης οι άνδρες εμφανίζουν υψηλότερες μέσες τιμές από τις γυναίκες στους παράγοντες της οργανωσιακής κουλτούρας, των δυσλειτουργικών συμπεριφορών, της ικανοποίησης και της δέσμευσης στην εργασία και του παρουσιασμού.
Αντιθέτως, οι γυναίκες έχουν υψηλότερες μέσες τιμές από τους άνδρες στους παράγοντες της ευεξίας και της επαγγελματικής ανασφάλειας. Οι μέσες τιμές των εργαζομένων σε δημόσιους φορείς ήταν σημαντικά υψηλότεροι στους παράγοντες της οργανωσιακής κουλτούρας, της υγείας και ευεξίας και των δυσλειτουργικών συμπεριφορών από αυτές των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα.
Σημαντικά υψηλότερες μέσες τιμές στους παράγοντες της οργανωσιακής κουλτούρας, της υγείας και ευεξίας και των δυσλειτουργικών συμπεριφορών είχαν οι εργαζόμενοι που έχουν παιδιά σε σχέση με αυτούς που δεν έχουν.
Οι εργαζόμενοι που δήλωσαν ότι το αντικείμενο των σπουδών τους δεν έχει σχέση με την εργασία τους είχαν σημαντικά υψηλότερες τιμές σε όλους τους παράγοντες (εκτός από τον παράγοντα των εργασιακών απαιτήσεων) σε σχέση με αυτούς των οποίων οι σπουδές και η εργασία είναι σχετικές.
Στις χειρότερες θέσεις των «28» η Ελλάδα
Σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Ε., ο μέσος όρος εργασίας μειώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες κάτω από τις 40 ώρες εβδομαδιαίως, αλλά διαπιστώνονται μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών, με τον χαμηλότερο μ.ο., κοντά στις 30 ώρες εβδομαδιαίως, να συναντάται στην Ολλανδία και τον υψηλότερο, πάνω από 45, στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με ευρωπαϊκή οδηγία (2003/88 / ΕΚ), τα κράτη-μέλη πρέπει να λάβουν μέτρα ώστε ο χρόνος εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των υπερωριών, να μην ξεπερνά τις 48 ώρες σε διάστημα επτά ημερών, προκειμένου να προστατεύεται η ασφάλεια και η υγεία των εργαζομένων. Παρ’ όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι στην Ευρώπη το 21% των εργαζομένων εργάζεται περισσότερο από 48 ώρες κατά μέσο όρο την εβδομάδα. Μάλιστα, η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό εργαζομένων σε αυτή την κατάσταση, ενώ η Φινλανδία έχει το χαμηλότερο.
Οι παράγοντες που μετράει το PRIWA
Τα ευρήματα της έρευνας παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τον καθηγητή του τμήματος ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Πέτρο Ρούσσο, στο 5ο ΕΑΡ Forum με θέμα «EAP & ROI: Proven Workplace Outcomes», που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα (17/5) στην Αθήνα.
Το PRIWA έχει στόχο την έγκαιρη αναγνώριση, την πρόληψη αλλά και τον σχεδιασμό και την υλοποίηση εξειδικευμένων δράσεων για την περαιτέρω ενίσχυση της υγείας και ευεξίας των εργαζομένων και μετράει τους εξής παράγοντες:
1. Οργανωσιακή κουλτούρα (σαφήνεια ρόλου, σχέσεις μεταξύ συναδέλφων, υποστήριξη από προϊσταμένους, διαφάνεια και αναγνώριση)
2. Υγεία & ευεξία (σωματικά συμπτώματα, συμπτώματα άγχους/στρες, συμπτώματα κατάθλιψης)
3. Δυσλειτουργικές συμπεριφορές στον χώρο εργασίας (χρήση ουσιών και αλκοόλ, βία και κακοποίηση στον χώρο εργασίας)
4. Ικανοποίηση και δέσμευση στην εργασία (ικανοποίηση από την εργασία, επαγγελματική εξουθένωση, κίνητρα για εργασία, δέσμευση και ηθικό του εργαζόμενου)
5. Εργασιακές απαιτήσεις (φόρτος εργασίας και δυνατότητα εξισορρόπησης των εργασιακών απαιτήσεων με αυτές της προσωπικής και της οικογενειακής ζωής)
6. Εργασιακή ασφάλεια
7. Παρουσιασμό (τυπική παρουσία στην εργασία).
Ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι στην εργασία, όπως είναι το εργασιακό άγχος, η εργασιακή εξουθένωση (burn-out) ή η διαφόρων ειδών παρενόχληση (bullying, mobbing) απασχολούν τους ερευνητές παγκοσμίως ολοένα και περισσότερο, ενώ και στη χώρα μας υπάρχουν φορείς που ευαισθητοποιούνται. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι πριν από λίγες ημέρες το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Δήμου Κηφισιάς σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κοινωνικής Δυναμικής διοργάνωσαν ημερίδα με επίκεντρο τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους στο ελληνικό εργασιακό περιβάλλον.
