Στις 23 Ιανουαρίου του 2012 οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης αποφάσισαν την ίδρυση ενός μόνιμου μηχανισμού διάσωσης που τελικά «βαφτίστηκε» Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM). Με αρχικά κεφάλαια 700 δισ. ευρώ ανέλαβε μέσω της παροχής δανείων και εγγυήσεων τη διάσωση υπερχρεωμένων χωρών από τη χρεοκοπία. Ο ESM είχε έρθει για να αντικαταστήσει τον προσωρινό μηχανισμό σταθερότητας EFSF, ο οποίος είχε δημιουργηθεί στο πρώτο απόγειο της ελληνικής κρίσης.
Η τότε απόφαση είχε προκαλέσει τη μεγαλύτερη συνταγματική προσφυγή στην ιστορία της μεταπολεμικής Γερμανίας. Περισσότεροι από 37.000 πολίτες είχαν απευθυνθεί στο ανώτατο δικαστήριο κατά του ESM, με βασικό επιχείρημα ότι με τον μόνιμο αυτόν μηχανισμό διάσωσης η νομισματική ένωση μετατρέπεται σε μια ένωση χρέους, όπου η μια χώρα αναλαμβάνει τις ευθύνες για την οικονομική κακοδιαχείριση μιας άλλης.
Ο ESM ξεκίνησε τελικά τη λειτουργία του τον Σεπτέμβριο του 2012, αφού προηγουμένως το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο είχε δώσει το πράσινο φως υπό την αίρεση να διατηρηθεί το πλαφόν των γερμανικών εγγυήσεων στα 190 δισ. ευρώ. Χρήση του μηχανισμού έχουν κάνει μέχρι σήμερα Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Κύπρος και Ελλάδα με αντάλλαγμα, ως γνωστόν, προγράμματα περικοπών και μεταρρυθμίσεων.
Σε έναν καταρχήν θετικό απολογισμό της δράσης του ESM προχωρά ο Φέρντιναντ Φίχτνερ, από το Γερμανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών DIW: «Οι περισσότερες χώρες βρίσκονται σε καλύτερη θέση απ΄ ό,τι πριν από πέντε χρόνια», λέει στη Deutsche Welle, προσθέτοντας ότι «αν δεν είχαν δημιουργηθεί ο ESM και ο προκάτοχός του για να σταθεροποιήσουν τις χρηματαγορές, τότε είναι βέβαιο ότι η Ευρωζώνη δεν θα υπήρχε στη σημερινή της σύνθεση».
Άλλοι οικονομολόγοι βέβαια, όπως ο πρώην επικεφαλής του ινστιτούτου Ifo Χανς Βέρνερ Ζιν, εκτιμούν ότι αυτό ήταν καλύτερη η προσωρινή επιστροφή προβληματικών χωρών στα εθνικά νομίσματα προκειμένου να ενισχύσουν μέσω της υποτίμησης την ανταγωνιστικότητά τους.
Εντούτοις η Ευρωζώνη επέλεξε τελικά έναν διαφορετικό δρόμο. Επικεφαλής των προσπαθειών διάσωσης έχει τεθεί ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι, ο οποίος με την περίφημη ομιλία του τον Ιούλιο του 2012 ότι θα κάνει «ό,τι χρειαστεί» για να σώσει το ευρώ, έβαλε τέλος στις εικοτολογίες περί διάλυσης της νομισματικής ένωσης. Ουσιαστικά λοιπόν ο ESM είναι περιττός, συμπεραίνει ο οικονομολόγος Γιοάχιμ Σταρμπάτι, ένας εκ των εναγόντων στην υπόθεση ESM. Και αυτό «διότι η ΕΚΤ αγοράζει ήδη ομόλογα, στέλνοντας στις αγορές το μήνυμα ότι ‘στηρίζουμε κάθε χώρα. Και όσο μια χώρα θέλει να παραμείνει μέλος της νομισματικής ένωσης, θα συνεχίσουμε να αγοράζουμε ομόλογα’».
Ο οικονομολόγος αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς στο διαφιλονικούμενο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωτράπεζας. Πλέον η ΕΚΤ έχει στο χαρτοφυλάκιό της και ομόλογα τα οποία εξέδωσαν χώρες της κρίσης με τη βοήθεια του ESM. Στην πραγματικότητα αυτό σημαίνει ότι τα δάνεια αυτά χρηματοδοτήθηκαν μέσω της έκδοσης χρήματος, ισχυρίζεται ο Χανς Βέρνερ Ζιν. «Ο ESΜ είναι ουσιαστικά μια εικονική επιχείρηση που αποπροσανατολίζει από το γεγονός ότι στην πραγματικότητα από πίσω του κρύβεται η ΕΚΤ».
Ο Φέρντιναντ Φίχτνερ εκτιμά ότι μεταξύ των δυο θεσμών υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά: «Η ΕΚΤ είναι η 'πυροσβεστική', η οποία σε περίπτωση ανάγκης μπορεί να παρέμβει και μέσα στη νύχτα. Ο ESM έχει περισσότερο μακροπρόθεσμο προσανατολισμό και για να διαθέσει οικονομικούς πόρους, θέτει στις κυβερνήσεις όρους».
Όσο η ΕΚΤ κρατά τα ηνία, ο ESM δεν πρόκειται να απασχολήσει την Ευρωζώνη. Εκτός κι αν ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας πάρει το ερχόμενο διάστημα όντως τη θέση του ΔΝΤ στο πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας, όπως προεξοφλεί ήδη μερίδα αναλυτών.
