Μετά από τρία χρόνια πολύ χαμηλών επιδόσεων για τον ελληνικό τουρισμό (κυρίως όσον αφορά το Ολυμπιακό έτος 2004), οι πρώτες ενδείξεις για το 2005 συγκλίνουν στην πρόβλεψη ότι ο τουρισμός ανακάμπτει, όπως διαπιστώνει σε ανάλυσή της η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος:
«Η άνοδος του τουριστικού τομέα διεθνώς δίνει ισχυρή ώθηση στην ανάπτυξη του τρέχοντος έτους, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα, που η οικονομία τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το συγκεκριμένο κλάδο. Σε αυτό το θετικό περιβάλλον, ο ελληνικός τουρισμός αναμένουμε να εισέλθει πάλι σε τροχιά ανόδου το 2005, καθώς και οι εγχώριες συνθήκες λειτουργούν ενισχυτικά.
Αναλυτικότερα, η πολύτιμη “παρακαταθήκη” των Ολυμπιακών Αγώνων σε όρους υποδομής και προβολής, καθώς και η αναβάθμιση των τουριστικών υπηρεσιών, συνδυάζεται φέτος και με μια επιθετική πολιτική προώθησης του ελληνικού τουρισμού στο εξωτερικό. Ωστόσο, για να διατηρηθεί ανοδική η πορεία του ελληνικού τουρισμού απαιτείται βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς του σε όρους τιμών - η επιδείνωση της οποίας στην παρούσα φάση αντισταθμίζει σε κάποιο βαθμό την αναβάθμιση όσον αφορά την υποδομή και την προβολή.
Η σημασία του τουριστικού τομέα για την ελληνική οικονομία αποτυπώνεται στο γεγονός ότι αποτελεί το 16% του ΑΕΠ και το 18% της συνολικής απασχόλησης. Η Ελλάδα κατέχει την 15η θέση στην παγκόσμια κατάταξη των τουριστικών αφίξεων, καθώς δέχτηκε 13 εκατομμύρια επισκέπτες το 2004, εκ των οποίων το 90% προήλθαν από Ευρωπαϊκές χώρες.
Σε αυτό το πλαίσιο, η επιβράδυνση του κρίσιμου αυτού τομέα της οικονομίας τα τελευταία χρόνια κρίνεται ιδιαίτερα ανησυχητική. Συγκεκριμένα, μετά από την εντυπωσιακή άνοδο την περίοδο 1995-2001 της τάξης του 30%, οι αφίξεις τουριστών στην Ελλάδα μειώθηκαν κατά 3,3% σωρευτικά, κατά την προηγούμενη τριετία. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι οι τουριστικές αφίξεις στις γειτονικές-ανταγωνίστριες χώρες κατά την ίδια περίοδο αυξήθηκαν με εξαιρετικά υψηλούς ρυθμούς (62% στην Τουρκία, 75% στην Αίγυπτο και 20% στην Κροατία).
Επιπλέον σημειώνεται ότι η κατά κεφαλήν τουριστική δαπάνη (σε σταθερές τιμές) στην Ελλάδα μειώνεται τα τελευταία χρόνια από €780 το 2000 σε €648 το 2003, ενώ ακολουθεί ανοδική πορεία στις κύριες ανταγωνίστριες χώρες (κατά 12,3% στην Ισπανία και 16,2% στην Τουρκία για την ίδια χρονική περίοδο).
Το κρίσιμο ερώτημα είναι, εάν η μειωμένη δαπάνη αντανακλά χαμηλότερη ποιότητα, και άρα ανταγωνιστικότητα, του ελληνικού τουρισμού – εξέλιξη που θα έχει ως αποτέλεσμα το σταδιακό περιορισμό του μεριδίου αγοράς που κατέχει στην παγκόσμια αγορά.
Μια βασική παράμετρος όσον αφορά την πορεία του ελληνικού τουρισμού τα τελευταία χρόνια είναι η στασιμότητα της διεθνούς τουριστικής ζήτησης. Ωστόσο, η παγκόσμια αγορά επανέκαμψε το 2004 (έχοντας ως κινητήρια δύναμη την ισχυρότερη ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ των τελευταίων δεκαετιών), καθώς οι αφίξεις τουριστών διεθνώς αυξήθηκαν κατά 10% - ρυθμός αύξησης υψηλότερος τα τελευταία 20 έτη. Καθώς η πορεία του τουρισμού στην Ευρώπη ήταν επίσης ανοδική το 2004, η μείωση των αφίξεων στην Ελλάδα ενδέχεται να αντανακλά – τουλάχιστον μερικώς - την τάση αποφυγής των τουριστών εξαιτίας του συνωστισμού και των υψηλότερων τιμών που συνεπάγονται οι Ολυμπιακοί Αγώνες.
Όσον αφορά τους εγχώριους παράγοντες που επηρεάζουν τον ελληνικό τουρισμό, οι χαμηλές επιδόσεις του τα τελευταία χρόνια φανερώνουν τις προκλήσεις που οφείλει να αντιμετωπίσει για να κερδίσει μερίδιο αγοράς. Πρώτον, ο ανταγωνισμός εντείνεται – κυρίως από άλλες Μεσογειακές και Βαλκανικές χώρες, όπου η τουριστική υποδομή και η διαθεσιμότητα δωματίων διευρύνεται αλματωδώς – σε μια περίοδο που η ανταγωνιστικότητα του ελληνικού τουρισμού σε όρους τιμών επιδεινώνεται (λόγω της ανατίμησης του ευρώ αλλά και λόγω των αυξήσεων στις τιμές τουριστικών υπηρεσιών, καθώς οι τιμές στα ξενοδοχεία έχουν αυξηθεί την τελευταία πενταετία κατά 29% έναντι 19% κατά μέσο όρο στην ΕΕ, ενώ στις μεταφορές κατά 33% έναντι 18%, αντίστοιχα).
Μια δεύτερη πρόκληση για τον ελληνικό τουρισμό είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι πλέον “ώριμος” προορισμός, με περιορισμένη δυναμική επιπλέον ανάπτυξης. Το περιθώριο περαιτέρω επέκτασης περιορίζεται κυρίως από την υψηλή εποχικότητα, καθώς το 65% των τουριστών επισκέπτεται την Ελλάδα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (έναντι 45% για τις υπόλοιπες Μεσογειακές χώρες).
Τρίτον, η «παρακαταθήκη» των Ολυμπιακών Αγώνων προσφέρει την ευκαιρία στην Ελλάδα να προάγει το τουριστικό της προϊόν από απλό θέρετρο καλοκαιρινών διακοπών σε πολιτισμικό τουριστικό κέντρο, καθώς και τόπο για συνέδρια, αθλήματα (κυρίως γκολφ) και ψυχαγωγία (spa).
Για να αντιμετωπισθούν οι προαναφερθείσες προκλήσεις και να εκμεταλλευτεί η Ελλάδα την “παρακαταθήκη” των Ολυμπιακών Αγώνων, προϋπόθεση αναγκαία - αλλά όχι επαρκή - αποτελεί η ανάπτυξη στρατηγικών προώθησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ως τουριστικού προορισμού σε διεθνές επίπεδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη η κυβέρνηση έχει τετραπλασιάσει τον προϋπολογισμό προώθησης του τουρισμού το 2005 στα €30 εκατ. από €7,5 εκατ. το 2004 (το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 20 ετών), ωστόσο οι εν λόγω δαπάνες παραμένουν χαμηλότερες από τις αντίστοιχες στις κύριες ανταγωνίστριες χώρες, όπως στην Τουρκία (€117 εκατ. το 2004) και την Ισπανία (€176 εκατ. το 2004). Παράλληλα, οι διαφημιστικές δαπάνες των ξενοδοχείων έχουν προσεγγίσει τα €14,4 εκατ. το 2003 (σημειώνοντας αύξηση 200% την προηγούμενη τετραετία).
Όσον αφορά το 2005, οι εκτιμήσεις μας συγκλίνουν στο ότι οι αφίξεις τουριστών στην Ελλάδα θα αυξηθούν κατά 7,5%, υπερβαίνοντας τα 13,5 εκατομμύρια (και τα 14 εκατ. το 2006). Κύριοι παράγοντες ενίσχυσης είναι η ανανεωμένη διαφημιστική εκστρατεία καθώς και η “παρακαταθήκη” των Αγώνων (η οποία εκτιμούμε ότι θα προσελκύσει 1,4 εκατ. επιπλέον τουρίστες), οι οποίοι αντισταθμίζουν τη μειωμένη ανταγωνιστικότητα σε όρους τιμών. Προβλέπουμε ότι η επίδραση του τουριστικού τομέα στην ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας, θα προσεγγίσει το 0,9% το 2005, από 0,5% το 2004 και –1,1% το 2003.
Όσον αφορά τις τιμές των τουριστικών υπηρεσιών, οι χαμηλότερες από τη μακροχρόνια τάση αφίξεις (κατά 0,7% στο τέλος του 2004) εκτιμάμε ότι θα οδηγήσουν σε πιέσεις για χαμηλότερες τιμές στα ξενοδοχεία. Συνεπώς, οι τουριστικές εισπράξεις αναμένουμε να αυξηθούν λιγότερο σε σχέση με τις αφίξεις το 2005.
Συνοψίζοντας, καταλήγουμε ότι η επιτυχημένη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, σε συνδυασμό με τα έργα υποδομής, έχει βελτιώσει σημαντικά την ελκυστικότητα της Ελλάδας ως τουριστικού προορισμού. Η αναβάθμιση αυτή είναι αναγκαία αλλά όχι και επαρκής για να διατηρηθεί ανοδική η πορεία του ελληνικού τουρισμού. Η συνεχής καλυτέρευση της ποιότητας των τουριστικών υπηρεσιών, σε συνδυασμό με τις νέες στρατηγικές προώθησής τους, πρέπει να συνοδεύονται και από βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους σε όρους τιμών, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού μακροχρόνια».
