Ένας πολυσήμαντος πολιτισμός, που παρήγαγε αριστουργήματα σε όλα τα πεδία του πνεύματος και της τέχνης και ενέπνευσε σπουδαίους καλλιτέχνες νεότερων και σύγχρονων εποχών να δημιουργήσουν με τα έργα τους γέφυρες υπέρβασης  στην τέχνη, ζωντανεύει στην όμορφη Άνδρο.

Με το ανεξίτηλο στίγμα του βυζαντινού πολιτισμού, ο οποίος έχει σημαδέψει την αδιάκοπη προσπάθεια του ανθρώπου να διηγηθεί με εικόνες την ιστορία, το εικαστικό αφιέρωμα, με τίτλο «Ιστορώντας την υπέρβαση - Από την παράδοση του Βυζαντίου στη σύγχρονη τέχνη», παρουσιάζεται στο Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή της Άνδρου.

Νίκος Εγγονόπουλος Ο προφητάναξ ∆αβίδ 1984, Λάδι σε καµβά, 55 x 45 εκ. Ιδιωτική συλλογή, Αθήνα

Σε επιμέλεια του Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκου Ζία, η έκθεση - που συνοδεύεται από κατάλογο - έκδοση αναφοράς, με κείμενα 13 επιστημόνων - περιλαμβάνει περισσότερα από 130 έργα σπουδαίων ελλήνων καλλιτεχνών, οι οποίοι, παράλληλα με την κοσμική ζωγραφική, ζωγράφισαν και έργα με θρησκευτική θεματολογία, συμβάλλοντας έτσι στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη βυζαντινή τέχνη.

Με προέκταση και νοήματα υπερφυσικά

Το Βυζάντιο, συμβάλλοντας ιστορικά στη διάπλαση της πολιτιστικής μας ταυτότητας και παραμένοντας επί μακρόν ένας κόσμος κλειστός, δέχθηκε την τέχνη ως αισθητικό αποτέλεσμα με προέκταση και νοήματα υπερφυσικά. Μέσα σε έναν λιτό, απέριττο και αποψιλωμένο από οτιδήποτε περιττό χώρο υποδοχής, οι ασκητικές μορφές ζωγραφίζονται μετωπικά, με έκφραση πνευματικής πληρότητας και με τρόπο που να δίνεται έμφαση στο βλέμμα, την πραότητα, την προσήνεια και τη μειλιχιότητα του αγιογραφούμενου προσώπου.

Η βυζαντινή τέχνη, σε όλες της τις εκφάνσεις, είναι δεδομένο ότι επηρέασε τη νεότερη και σύγχρονη εικονογραφική ιστοριογραφία, με πολλά εικονιστικά και τεχνοτροπικά στοιχεία, με τον τρόπο που και η εκκλησιαστική ποίηση και υμνολογία τροφοδότησε τη νεότερη λογοτεχνική έκφραση και η ψαλτική βυζαντινή μουσική τα νεότερα μουσικά ακούσματα, ιδιαίτερα της Ανατολής.

Γιάννης Τσαρούχης «Η Βάπτισις του Υιού του Ανθρώπου» 1954, Ακουαρέλα σε χαρτί, 21 x 24,5 εκ. Ιδιωτική συλλογή, Αθήνα

Στη νεότερη και σύγχρονη περίοδο, πολλοί διακεκριμένοι ζωγράφοι έστρεψαν το βλέμμα τους στον εικονογραφικό κόσμο αυτής της μεγάλης τέχνης, αναζητώντας εικονιστικά πρότυπα και επιρροές, όχι για να επαναλάβουν γνωστά στερεότυπα, αλλά για να τα εμβολιάσουν συμπρακτικά με το πνεύμα και τα τεχνοτροπικά δεδομένα των νεότερων κινημάτων, τα οποία γνώρισε η τέχνη τον περασμένο αιώνα.

Σκοπός αυτού του αφιερώματος, λοιπόν, είναι να αναζητήσει αυτές τις  ιστορικές, αισθητικές και τεχνοτροπικές επιρροές και να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο οι νεοέλληνες ζωγράφοι τις ενέταξαν στους εικαστικούς τους προβληματισμούς, προκαλώντας τον ενδιαφέρον γι’ αυτόν τον μακρόχρονο, αλλά υποτιμημένο ως έργο αισθητικής, εικονογραφικό πολιτισμό.

Χωρίς δεσμεύσεις και δόγματα

Κωνσταντίνος Παρθένης Ο Ευαγγελισµός  1910-1911, Λάδι και στοιχεία φύλλου χρυσού σε καµβά επικολληµένο σε ξύλο 43,2 x 41,8 εκ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου Κληροδότηµα Αριστοβούλης Β. Λοπρέστη

Σε καιρούς διαψεύσεων, αρνήσεων, αμφισβητήσεων και ανατροπών, αναδρομές και αναφορές αυτού του είδους, όσο και αν θεωρηθούν παράκαιρες και παράταιρες με το πνεύμα αποϊεροποίησης των αξιών, είναι βέβαιο ότι ενισχύουν τον συνεκτικό μας ιστό, αυτόν που μας ενώνει με τους μύθους και τα περί του Θείου πιστεύω μας και στηρίζουν τη συγκίνηση, ώστε να αναζητήσει την υψηλή της ισοτιμία με τον νου και να αποτελέσουν εφαλτήρια προς εναργέστερες περί τέχνης αντιλήψεις και αναζητήσεις, που συμβάλλουν στην σφαιρικότερη θεώρηση των εικόνων του κόσμου που μας περιβάλλει.

Το αφιέρωμα αυτό απευθύνεται σε όλους, ανεξάρτητα από ιδεολογικά πιστεύω, από δεσμεύσεις δογματικές και ομολογιακές κατατάξεις. Ο αφηγητής του Θείου βάζει δεσμεύσεις δογματικές στον ίδιο. Δεν δεσμεύει, όμως, την ελευθερία της πρόσληψης από τον παραλήπτη, ο οποίος είναι ελεύθερος να αξιολογήσει το προτεινόμενο με κριτήρια δικά του.

Τα έργα και οι καλλιτέχνες

Τα έργα προέρχονται από κρατικά και εκκλησιαστικά Μουσεία, Ιδρύματα, Ιερούς Ναούς  και ιδιωτικές συλλογές και έχουν φιλοτεχνηθεί από τους ζωγράφους: Κωνσταντίνο Παρθένη, Φώτη Κόντογλου, Νίκο Εγγονόπουλο, Γιάννη Τσαρούχη, Σπύρο Παπαλουκά, Σπύρο Βασιλείου, Νίκο Νικολάου, Πολύκλειτο Ρέγκο, Κωνσταντίνο Αρτέμη, Δημήτριο Πελεκάση, Αγήνωρα Αστεριάδη, Πολυχρόνη Λεμπέση, Δημήτρη Μπισκίνη, Στέφανο Αλμαλιώτη, Αναστάσιο Λουκίδη, Ράλλη Κοψίδη, Κωνσταντίνο Φανέλλη, Χριστόφορο Αναστασάκη, Παντολέωνα και Νικόλαο Γ. Ζωγράφο και τους χαράκτες:  Δημήτριο Γαλάνη, Λυκούργο Κογεβίνα, Ευθύμιο Παπαδημητρίου, Αλεβίζο Αναστάσιο (Τάσσο), Γιώργο Σικελιώτη, Γιώργο Βελισσαρίδη και Βάσω Κατράκη.

Πληροφορίες

Φώτης Κόντογλου Ο άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης 1947-1948, Ακουαρέλα και µελάνη σε χαρτί 34 x 13,5 εκ. Ιδιωτική συλλογή, Αθήνα

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]