Είναι μία από τις γνωστότερες σειρές έργων του Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Στα ηλιοτρόπια του 1888 που, αυτήν την περίοδο εκτίθενται στην Εθνική Πινακοθήκη στο Λονδίνο, πολλά από τα λουλούδια απεικονίζονται χωρίς το μεγάλο μαύρο «πυρήνα» τους, αλλά κυρίως με πλούσια χρυσά πέταλα. Επιστήμονες αποκαλύπτουν τώρα ότι αυτό δεν έγνε... καλλιτεχνική αδεία, αλλά πως πρόκειται για πιστή απεικόνιση μιας μεταλλαγμένης ποικιλίας ηλιοτρόπιου.

Ερευνητές από το αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια υποστηρίζουν σε έκθεσή τους, που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση PLoS Genetics, ότι εντόπισαν το γονίδιο που ευθύνεται για τη μετάλλαξη των «διπλών ανθέων», όπως είναι γνωστά, και το οποίο θα μπορούσε να ρίξει φως στην εξέλιξη της χλωριδικής ποικιλότητας.

«Εκτός του ότι είναι ενδιαφέρον από ιστορικής άποψης, αυτό το εύρημα μας δίνει μια εικόνα για τη μοριακή βάση ενός οικονομικά σημαντικού χαρακτηριστικού» των λουλουδιών, λέει ο καθηγητής βιολογίας των φυτών Τζον Μπιουρκ, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας. «Συχνά βλέπει κανείς διακοσμητικές ποικιλίες παρόμοιες με αυτές που ζωγράφιζε ο Βαν Γκογκ, να ανθίζουν στους κήπους σπιτιών ή να κόβονται για να πωλούνται – υπάρχει μεγάλη αγορά για τα ηλιοτρόπια.»

Το άγριο ηλιοτρόπιο δεν είναι ακριβώς ένα άνθος, αλλά μια σύνθεση μικροσκοπικών ανθυλλίων. Τα χρυσά ανθύλλια που βρίσκονται στα άκρα του ηλιοτροπίου μοιάζουν με μακριά πετάλια, είναι συμμετρικά και δεν παράγουν γύρη. Αυτό το έργο αναλαμβάνουν τα ανθύλλια που βρίσκονται στο σκούρο πυρήνα του λουλουδιού. Ο συνδυασμός των δύο ανθυλλίων δημιουργεί την εντύπωση ενός μεγάλου άνθους, το οποίο αποτελεί ελκυστικό προορισμό για έντομα.

«Η επιτυχία της οικογένειας καθορίζεται από τη στρατηγική των λουλουδιών», λέει ο Μπιουρκ προσθέτοντας ότι οι αλλαγές στη συμμετρία του άνθους επηρεάζει το πώς αλληλεπιδρά με τα έντομα που το επικονιάζουν, άρα και την ανάπτυξή του. Αυτός ήταν και ο λόγος που τα ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ προκάλεσαν την περιέργειά του. Ο ίδιος εξηγεί ότι η ποικιλία χαρακτηριστικών σε πολλά είδη, συμπεριλαμβανομένου του άγριου ηλιοτροπίου, οφείλεται στα γονίδια της τάξης CYC, τα οποία ελέγχουν τη μεταγραφή του DNA και επηρεάζουν τη μορφολογία των ανθέων. «Έχει διατυπωθεί η θεωρία ότι αυτά τα γονίδια θα μπορούσαν να ευθύνονται για την εξέλιξη της ποικιλότητας των λουλουδιών.»

Ο Μπιουρκ και οι συνάδελφοί του μελέτησαν τα κοινά ηλιοτρόπια, αλλά και ποικιλίες διπλών ανθέων. Διασταυρώνοντας τη μία ποικιλία με την άλλη, αλλά και τα βλαστάρια μεταξύ τους, ανακάλυψαν ότι οι διπλές ποικιλίες, όπως αυτές που απεικονίζονται στα έργα του Βαν Γκογκ έχουν μεταλλαγμένες μορφές του γονιδίου HaCYC2c. Αυτό είναι συνήθως ενεργοποιημένο μόνο στα εξωτερικά, χρυσά πέταλα των ηλιοτροπίων. Οι επιστήμονες είδαν όμως ότι στην προκειμένη περίπτωση επηρεάζει και το σκουρόχρωμο κέντρο του λουλουδιού, μετατρέποντάς το ολόκληρο σε μια εντυπωσιακή χρυσή «φούντα».

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι πρώτες μεταλλάξεις προέκυψαν τυχαία και πως κάποιοι εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία προσφέροντας στους πελάτες τους, ανάμεσά τους και στον Ολλανδό ζωγράφο, αυτό το νέο τύπο ηλιοτροπίου.