Νέα Υόρκη,
Το ευρώ υποφέρει από δομικές δυσλειτουργίες. Η Ευρωζώνη διαθέτει κεντρική τράπεζα, όχι όμως και κεντρικό υπουργείο Οικονομίας, ενώ την ευθύνη για την εποπτεία του τραπεζικού συστήματος έχουν οι εθνικές αρχές. Τα μειονεκτήματα αυτά γίνονται ολοένα και πιο αισθητά, επιδεινώνοντας τις συνθήκες εν μέσω κρίσης.
Ολα άρχισαν λίγο μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, όταν στις 12 Οκτωβρίου του 2008 οι Ευρωπαίοι υπουργοί Οικονομίας θέλησαν να διαβεβαιώσουν τους πολίτες ότι δεν θα επιτραπεί η κατάρρευση άλλου τόσο σημαντικού για το σύστημα χρηματοπιστωτικού οργανισμού. Ελλείψει ενός κεντρικού υπουργείου, το καθήκον αυτό ανέλαβαν οι εθνικές αρχές. Ο διακανονισμός αυτός δημιούργησε μία άμεση και σοβαρή χρηματοπιστωτική κρίση στα νέα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που δεν έχουν ακόμη ενταχθεί στην Ευρωζώνη και στο τέλος πυροδότησε εντάσεις και στο εσωτερικό της Ευρωζώνης.
Τα νέα κράτη μέλη έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση κυρίως από τις τράπεζες της Ευρωζώνης, με αποτέλεσμα το χρέος των νοικοκυριών να είναι σε ξένο νόμισμα. Καθώς οι τράπεζες της Ευρωζώνης αναζήτησαν προστασία μέσω του επαναπατρισμού του κεφαλαίου τους, τα νομίσματα και οι αγορές ομολόγων των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης βρέθηκαν υπό πίεση, οι οικονομίες τους δέχθηκαν πλήγμα και η ικανότητα των νοικοκυριών να εξυπηρετούν το χρέος τους περιορίστηκε. Τράπεζες με μεγάλη έκθεση στην Ανατολική Ευρώπη άρχισαν να αισθάνονται τις πιέσεις στον ισολογισμό τους.
Η δυνατότητα του κάθε κράτους - μέλους να προστατεύσει τις τράπεζές του αμφισβητήθηκε και η διαφορά στις αποδόσεις (spread) των κρατικών ομολόγων άρχισε να διευρύνεται ανησυχητικά. Επιπλέον, οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές, στην προσπάθειά τους να προστατεύσουν τις τράπεζές τους, έχουν άθελά τους ίσως καταφύγει σε πολιτικές που βαίνουν ουσιαστικά εις βάρος των γειτόνων τους. Όλα αυτά οδηγούν σε εντάσεις.
Την ίδια ώρα, η χρηματοπιστωτική κρίση αποκαλύπτει τα πλεονεκτήματα ενός κοινού νομίσματος. Χωρίς αυτό, ορισμένα κράτη - μέλη της Ευρωζώνης θα βρίσκονταν σήμερα στην ίδια δεινή θέση με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Με το ενιαίο νόμισμα σήμερα η Ελλάδα δέχεται μικρότερο πλήγμα από τη Δανία, παρόλο που τα θεμελιώδη μεγέθη της είναι σε πολύ χειρότερη κατάσταση. Το ευρώ μπορεί να βρίσκεται υπό πίεση, ήρθε όμως για να μείνει. Τα πιο αδύναμα μέλη σίγουρα δεν θα το εγκαταλείψουν. Εάν υπάρχει κίνδυνος, τότε έρχεται από το ισχυρότερο μέλος, τη Γερμανία.
Η στάση της Γερμανίας απέναντι στη χρηματοπιστωτική κρίση έρχεται σε αντίθεση με τις περισσότερες άλλες χώρες του κόσμου. Είναι εύκολο όμως να καταλάβουμε το γιατί. Φέρει ακόμη τραύματα από τις ιστορικές μνήμες της δεκαετίας του '30, όταν ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός οδήγησε στην άνοδο του Χίτλερ. Αν και ο υπόλοιπος κόσμος αναγνωρίζει ότι ο τρόπος για να αντιμετωπίσεις την κατάρρευση των πιστώσεων είναι να επεκτείνεις τη νομισματική βάση, η Γερμανία παραμένει αντίθετη σε όποια πολιτική, μπορεί να οδηγήσει σε πληθωρισμό. Επιπλέον αν και η Γερμανία υπήρξε πάντοτε υπέρμαχος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, είναι λογικό να διστάζει να λειτουργήσει ως η «βαθιά τσέπη», που θα χρηματοδοτήσει τα σχέδια διάσωσης στην Ευρωζώνη.
Οι σημερινές καταστάσεις όμως απαιτούν θεσμικές μεταρρυθμίσεις και η Γερμανία μπορεί να επωφεληθεί των μεταρρυθμίσεων όσο και οι υπόλοιπες χώρες. Η δημιουργία μίας ενιαίας αγοράς κρατικών ομολόγων της Ευρωζώνης θα είχε άμεσα οφέλη, ενώ θα διόρθωνε τις δομικές στρεβλώσεις.
Αν μη τι άλλο θα προσέδιδε αξιοπιστία στα σχέδια διάσωσης του τραπεζικού συστήματος και θα επέτρεπε πρόσθετη βοήθεια στα νέα και πιο ευάλωτα μέλη της Ε.Ε. Επιπλέον, θα λειτουργούσε ως μηχανισμός χρηματοδότησης για συντονισμένες δημοσιονομικές πολιτικές. Με προσεκτικό σχεδιασμό θα έκαμπτε μάλιστα τους φόβους της Γερμανίας ότι θα χρειαστεί να βάλει το χέρι στην τσέπη για άλλες χώρες.
Οι αγορές ομολόγων και εντόκων γραμματίων της Ευρωζώνης θα συμπλήρωναν, δεν θα αντικαθιστούσαν τις υφιστάμενες αγορές ομολόγων του κάθε κράτους. Θα ήταν δε υπό τον έλεγχο των υπουργών Οικονομίας της Ευρωζώνης. Η ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα περνούσε στα χέρια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ενώ την ευθύνη για τις εγγυήσεις ή αν χρειαστεί για τη διάσωση χρηματοπιστωτικών οργανισμών θα είχαν και πάλι οι υπουργοί Οικονομίας.
Μία τέτοια δομή θα παρήγαγε ένα ενωμένο και σωστά υποστηριζόμενο χρηματοπιστωτικό σύστημα εντός της Ευρωζώνης. Ακόμη και το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο έρχεται αντιμέτωπο με ένα υπερμέγεθες και χωρίς ισχυρή κεφαλαιακή βάση τραπεζικό σύστημα, θα έμπαινε στον πειρασμό να ενταχθεί.
Το ενιαίο ευρωομόλογο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τα νέα κράτη μέλη της Ε.Ε., που δεν έχουν ακόμη ενταχθεί στη ζώνη του κοινού νομίσματος. Θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει τις δυνατότητες δανεισμού στην Ε.Ε. και πέρα από τα όρια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης. Η Ε.Ε. θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει επενδυτικά προγράμματα, που συνδυάζουν την προσπάθεια αντιμετώπισης της ύφεσης με σημαντικούς ευρωπαϊκούς στόχους, όπως ένα δίκτυο αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαίου, ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας και δημόσια έργα, που δημιουργούν θέσεις εργασίας στην Ουκρανία.
Τέτοιες επενδύσεις θα βοηθούσαν την Ευρώπη να αποδεσμευθεί από τη Ρωσία. Εκφράζονται ενστάσεις ότι όλα αυτά θέλουν πολύ χρόνο για να φέρουν αποτελέσματα. Και η ύφεση όμως θα διαρκέσει πιθανότατα πολύ.
Δύο ακανθώδη ζητήματα, που θα πρέπει να επιλυθούν είναι το πώς θα μοιραστεί το βάρος του χρέους μεταξύ των κρατών - μελών και πώς θα σταθμιστούν οι ψήφοι των υπουργών Οικονομίας. Η Γερμανία θα θεωρούσε άδικο και απαράδεκτο το να γίνει κάτι αντίστοιχο με αυτό που ισχύει σήμερα για τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. και τη σύνθεση της ΕΚΤ.
Αν και πολλά κράτη μέλη θα διστάσουν να συμφωνήσουν σε μία λύση, που θα ανατρέπει την εσωτερική ισορροπία ισχύος της Ε.Ε., κάποιοι συμβιβασμοί θα είναι απαραίτητοι ώστε να εξασφαλιστεί η συμμετοχή της Γερμανίας. Συνήθως χρειάζεται να υπάρξει μία κρίση για να επιτευχθεί ο συμβιβασμός. Η κρίση όμως ήδη σιγοβράζει και επομένως όσο πιο γρήγορα επιτευχθεί συμφωνία τόσο το καλύτερο.
ΤΖΟΡΤΖ ΣΟΡΟΣ, πρόεδρος του Soros Fund Management. Το τελευταίο βιβλίο του τιτλοφορείται «Reflections on the Crash of 2008».
