Tου Ιωάννη Παπαδόπουλου, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών
Οι προειδοποιητικές βολές από την βαριά βιομηχανία ξεκίνησαν στις τελευταίες ημέρες του Ιουνίου. Στις 20 Ιουνίου, ο διευθυντής της Siemens UK Jürgen Maier αναρωτιόταν ποιο θα είναι το τελωνειακό καθεστώς των ανταλλακτικών και μηχανολογικών εξοπλισμών για σταθμούς παραγωγής ενέργειας, τρένα και βιομηχανίες στο τέλος Μαρτίου 2019, οπότε και θα επέλθει η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ) από την ΕΕ. Στις 21 Ιουνίου, η Airbus εξέδωσε μια ανακοίνωση με την οποία προειδοποιούσε ότι η μεταβατική περίοδος για το οριστικό Brexit στα τέλη Δεκεμβρίου του 2020 είναι πολύ σύντομη για να αναπροσαρμόσει την προμηθευτική της αλυσίδα η εταιρεία, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν χιλιάδες θέσεις εργασίας στο ΗΒ. Τέλος, η μεγαλύτερη αυτοκινητοβιομηχανία του Νησιού Jaguar Land Rover ανακοίνωσε στις 4 Ιουλίου ότι ένα «σκληρό Brexit», δηλαδή μία πλήρης έξοδος του ΗΒ χωρίς διεθνή συμφωνία με την ΕΕ, θα της κόστιζε 1,36 δις ευρώ το χρόνο και θα διακύβευε 40.000 θέσεις εργασίας.
Η Πρωθυπουργός Theresa May δεν άντεξε μπροστά σ’ αυτήν την αυξανόμενη πίεση από την βιομηχανία. Δύο ολόκληρα χρόνια είχαν περάσει από την ημέρα του βρετανικού δημοψηφίσματος χωρίς να έχει αποφασίσει τελειωτικά η διχασμένη και αδύναμη βρετανική κυβέρνηση τη στάση που θα κρατήσει έναντι της ΕΕ, με αποτέλεσμα να αυξάνεται μέρα με τη μέρα η απροσδιοριστία και η ανασφάλεια των επιχειρήσεων, των επενδυτών και των εργαζομένων. Έτσι, η Βρετανίδα Πρωθυπουργός ετοίμασε μια «ενδιάμεση πρόταση» προς το Υπουργικό της Συμβούλιο στην εξοχική κατοικία Chequers προκειμένου και να διευκολύνει το εμπόριο από τις δύο πλευρές της Μάγχης και να δώσει μεγαλύτερη ελευθερία στη βρετανική κυβέρνηση να θέτει δασμούς μετά το Brexit. Βέβαια, για τους Brexiters υπουργούς της σκληρής εθνικιστικής Δεξιάς, όπως ο Υπουργός Εξωτερικών Boris Johnson και ο Υπουργός Εξόδου από την ΕΕ David Davis, οποιαδήποτε υποψία διασύνδεσης με την Τελωνειακή Ένωση ισοδυναμεί με εθνική προδοσία και παράδοση της εθνικής κυριαρχίας. Από την άλλη πλευρά, τόσο οι βρετανικές επιχειρήσεις στο σύνολό τους όσο και τα συνδικάτα και σύσσωμη η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση, καλούν για ένα «ήπιο Brexit», δηλαδή για μια ονομαστική μεν έξοδο από την ΕΕ, χωρίς όμως έξοδο από την Τελωνειακή Ένωση.
Σφηνωμένη ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, η May έκανε οριστικά την επιλογή της υπέρ ενός «ήπιου Brexit» και την επέβαλε παρά την θέληση των Johnson και Davis, που εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση, καθιστώντας πια την κυβέρνηση όμηρο μιας ψήφου δυσπιστίας στη Βουλή των Κοινοτήτων. Σύμφωνα με το σχέδιο «facilitated customs arrangement» («συμφωνία τελωνειακής διευκόλυνσης»), το ΗΒ θα εφαρμόζει το τελωνειακό καθεστώς (δασμούς και εμπορικές πολιτικές) του ΗΒ για αγαθά που προορίζονται για το ΗΒ και το τελωνειακό καθεστώς της ΕΕ για τα αγαθά που προορίζονται για κράτη μέλη της ΕΕ. Αυτή η ευρηματική συμφωνία «διττής τελωνειακής επικρατείας» εξουδετερώνει την ανάγκη τελωνειακών ελέγχων μεταξύ του ΗΒ και της ΕΕ και βέβαια, ανοίγει το δρόμο, μετά το 2020, για διμερείς εμπορικές συμφωνίες μεταξύ του ΗΒ και τρίτων κρατών εκτός ΕΕ. Ίδια αμφισημία – υποκρισία, σύμφωνα με τις κακές γλώσσες – και στο καθεστώς μετακίνησης ανθρώπων: ναι μεν το ΗΒ θα τερματίσει θεωρητικά την ελεύθερη είσοδο ανθρώπων από την ΕΕ (η οποία ούτως ή άλλως δεν ίσχυε ποτέ, καθώς το ΗΒ ουδέποτε
εντάχθηκε στη Ζώνη Σένγκεν), πλην όμως η πρόταση May προβλέπει να μπορούν τόσο οι Βρετανοί όσο και οι Ευρωπαίοι πολίτες να ταξιδεύουν και να εγκαθίστανται στην ΕΕ και στο ΗΒ αντίστοιχα για σπουδές και εργασία. Όσο για τις υπηρεσίες, το ΗΒ θα διατηρήσει «ρυθμιστική ευελιξία» εκεί όπου κρίνει ότι οι δυνητικές ευκαιρίες εμπορίου εκτός της ΕΕ είναι μεγαλύτερες, σε αντάλλαγμα περιορισμένης πρόσβασης βρετανικών υπηρεσιών στην Ενιαία Αγορά της ΕΕ. Αυτό που καίει το City, βέβαια, είναι το λεγόμενο «EU passport», δηλαδή η δυνατότητα να πουλά χρηματοοικονομικές, νομικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες στην ΕΕ χωρίς καμία επιπλέον επιβάρυνση των πελατών. Η πρόταση May αποδέχεται το τέλος του «EU passport», πλην όμως το υποκαθιστά με «συμφωνίες που διατηρούν τα αμοιβαία οφέλη ολοκληρωμένων αγορών και προστατεύουν τη χρηματοοικονομική σταθερότητα».
Είναι η βρετανική διαπραγματευτική στάση απαύγασμα διπλωματικού ιησουιτισμού; Ασφαλώς. Το μάθημα που αποκομίζουν όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες είναι πως ακόμα και το ΗΒ, το οποίο είχε φροντίσει να αυτοεξαιρεθεί από κρίσιμες κοινές πολιτικές (ενιαίο νόμισμα, ζώνη ελεύθερων μετακινήσεων, χώρο δικαιοσύνης, εσωτερικών και ασφάλειας, χάρτη κοινωνικών δικαιωμάτων), τελικά αδυνατεί να φύγει πραγματικά από την ΕΕ. Χρειάστηκαν δύο ολόκληρα χρόνια στείρων διαπραγματεύσεων και ένα κείμενο-μνημείο «δημιουργικής ασάφειας» για να επισημοποιηθεί αυτό που οι σοβαροί αναλυτές έλεγαν εξ αρχής.
