Από την έντυπη έκδοση
Των Σάββα Γ. Ρομπόλη- ομότιμου καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου
και Βασίλειου Γ. Μπέτση- υποψήφιου διδάκτορα Παντείου Πανεπιστημίου
Η αναγκαιότητα σχεδιασμού ενός νέου κοινωνικο-οικονομικού και παραγωγικού υποδείγματος, «το οποίο θα οδηγεί σε δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου λόγω της αύξησης της παραγωγικότητας εξαιτίας της χρήσης των νέων τεχνολογιών», σε συνδυασμό με την προετοιμασία μετάβασης της διεθνούς οικονομίας στη ρομποτική εποχή είναι οι δύο βασικές προκλήσεις της παγκόσμιας οικονομίας για το άμεσο μέλλον, σύμφωνα με το άρθρο των ερευνητών κ.κ. Σάββα Ρομπόλη και Βασίλη Μπέτση.
Όπως επισημαίνουν με το άρθρο τους στη «Ναυτεμπορική», η επέκταση της ρομποτικής, των υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης διευρύνει στην παραγωγική διαδικασία την αυτοματοποίηση και αυξάνει ως εκ τούτου το επίπεδο της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα η ίδια ποσότητα των προϊόντων, που εμπεριέχει και τη βελτίωση της ποιότητάς τους, να παράγεται με λιγότερους εργαζόμενους. Παράλληλα, θεωρούν ότι η δημογραφική γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση της μερικής απασχόλησης και η «επέλαση» της ρομποτικής διαμορφώνουν σε παγκόσμιο επίπεδο τις βασικότερες προκλήσεις της διεθνούς οικονομίας οι οποίες εάν δεν αντιμετωπιστούν, προδιαγράφουν τις βασικές αιτίες της επόμενης οικονομική κρίσης την οποία χαρακτηρίζουν «ως σοβαρότερη από τη χρηματοπιστωτική» του 2008.
Η διεθνής οικονομική κρίση ξεκίνησε (2007) ως κρίση ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου (χρηματοπιστωτική), μετεξελίχθηκε σε κρίση της πραγματικής οικονομίας (οικονομική κρίση και ύφεση) και εξελίσσεται σήμερα σε κρίση συνδυασμού του χαμηλού πληθωρισμού, της στασιμότητας ή της ποσοστιαίας πτωτικής τάσης της ανεργίας καθώς και της απασχόλησης, με τη διεύρυνση όλων των μορφών (απασχόληση, χρόνος εργασίας, αμοιβές, κοινωνική ασφάλιση, καταβολή μισθών, κ.λπ.) ευελιξίας. Πράγματι, όπως αναφέρεται σε πρόσφατες δημοσιεύσεις της διεθνούς βιβλιογραφίας, συντελείται κατά το τελευταίο διάστημα, με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο, το φαινόμενο της μη επιβεβαίωσης της καμπύλης Φίλιπς, με την έννοια ότι η ποσοστιαία μείωση του επιπέδου της ανεργίας, π.χ. σε ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν συνοδεύεται από την αύξηση των μισθών, την αύξηση της κατανάλωσης, της ζήτησης και του πληθωρισμού.
Οι κεντρικές τράπεζες (π.χ. FED και ΕΚΤ), που εκ του ρόλου τους έχουν ως κύριο μέλημα τη σταθεροποίηση της διεθνούς οικονομίας και τη ρύθμιση του πληθωρισμού γύρω από το 2%, εφαρμόζουν οικονομικές και νομισματικές πολιτικές οι οποίες δεν επιτυγχάνουν αυτό τον στόχο. Ως εκ τούτου, το τελευταίο διάστημα προβληματίζονται για τη διακοπή αυτών των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης. Κι αυτό γιατί τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης, τα οποία έχουν ως στόχο την τόνωση της οικονομίας και την αύξηση του πληθωρισμού στα επίπεδα του 2%, έχουν συμβάλει στην αύξηση, σε μεγάλο βαθμό, των ισολογισμών των κεντρικών τραπεζών, αλλά το επίπεδο του πληθωρισμού παραμένει πολύ χαμηλότερο (1,2%-1,3%) από τον στόχο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο προβληματισμός που αναπτύσσεται στη βιβλιογραφία και στις συναντήσεις των κεντρικών τραπεζών περιλαμβάνει διαφορετικές αντιλήψεις και απόψεις, όπως για παράδειγμα ότι: α) ο πληθωρισμός σταδιακά θα αυξηθεί, β) η σύνδεση της ανεργίας με τον πληθωρισμό δεν είναι ορθή, αλλά ποια άλλη οικονομική θεώρηση σήμερα θα αντικαταστήσει αυτή τη σχέση και γ) επέρχεται το τέλος της νομισματικής πολιτικής που ασκείται από τον 17ο αιώνα, με την έννοια ότι μέχρι σήμερα η εφαρμογή χαλαρής νομισματικής πολιτικής συνδεόταν με συνθήκες αύξησης του πληθωρισμού.
Οι επιπτώσεις της ρομποτικής και του αυτοματισμού στη διεθνή οικονομία
Από την άποψη αυτή, το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: ποιοι είναι οι λόγοι οι οποίοι διαμορφώνουν το φαινόμενο της μη σύνδεσης της ανεργίας με τον πληθωρισμό, παρά το γεγονός ότι οι κεντρικές τράπεζες αν και προβαίνουν στην αύξηση του ισολογισμού τους [π.χ. η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) δαπάνησε δύο τρισ. ευρώ σε αγορά κρατικών ομολόγων] αποτυγχάνουν στην επίτευξη του στόχου αύξησης του πληθωρισμού! Η επεξεργασία και ανάλυση του φαινομένου ακύρωσης της καμπύλης Φίλιπς, π.χ. σε ΗΠΑ, Ε.Ε., συνηγορεί με το γεγονός ότι οι λόγοι που το διαμορφώνουν, μεταξύ των άλλων, είναι, κατά βάση, η εξέλιξη και η παραγωγική χρήση των νέων τεχνολογιών της ρομποτικής, του αυτοματισμού και της τεχνητής νοημοσύνης, η διευρυμένη αύξηση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης και η αύξηση της γήρανσης του πληθυσμού στη διεθνή οικονομία.
Πράγματι, οι τεχνολογικές εξελίξεις επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργία της οικονομίας αφού επιδρούν σημαντικά στην παραγωγική διαδικασία, στην απασχόληση και τη διάρθρωσή της, στα εισοδήματα και στην καταναλωτική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα, όπως προκύπτει από τα δεδομένα των τεχνολογικών, παραγωγικών, εργασιακών και δημογραφικών εξελίξεων, να ανατρέπονται παραδοσιακές υποθέσεις εργασίας και να απαιτούνται νέες υποθέσεις εργασίας και νέα οικονομικά υποδείγματα, τα οποία θα λαμβάνουν υπ’ όψιν τις νέες διαρθρωτικές αλλαγές. Και αυτό γιατί η τεχνολογική έκρηξη του αυτοματισμού, της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης έχει επηρεάσει, σε μεγάλο βαθμό, την αγορά εργασίας, αντικαθιστώντας τις σταθερές και μόνιμες θέσεις εργασίας από τις ευέλικτες και ανασφαλείς μορφές απασχόλησης.
Έτσι, ενώ αυξάνεται η παραγωγικότητα και η ανεργία μειώνεται ποσοστιαία, οι νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται είναι σε μεγαλύτερο βαθμό ευέλικτες και χαμηλού μισθολογικού κόστους εργασίας (gig economy). Με άλλα λόγια, η νέα τεχνολογία της ρομποτικής, των υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης διευρύνει στην παραγωγική διαδικασία την αυτοματοποίηση και αυξάνει, ως εκ τούτου, το επίπεδο της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα η ίδια ποσότητα των προϊόντων, που εμπεριέχει και τη βελτίωση της ποιότητάς τους, να παράγεται με λιγότερους εργαζόμενους. Από την άποψη αυτή, η σημαντική αύξηση κατά 30% του επιπέδου παραγωγικότητας των επιχειρήσεων και η μείωση του κόστους εργασίας κατά 18%-33% στη μεταποίηση, οδήγησε, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ρομποτικής, στην αύξηση του συνολικού αριθμού των βιομηχανικών ρομπότ κατά 11% το 2015 (1,6 εκατ. ρομπότ) σε σχέση με το 2014, με προοπτική μέχρι το τέλος του 2019 ο συνολικός αριθμός ρομπότ στη διεθνή οικονομία να φθάσει στα 2,6 εκατ. και μέχρι το 2030 θα αντικαταστήσουν το 38% των θέσεων εργασίας, με αποτέλεσμα να απολεσθούν μισθοί της τάξης των 15 τρισ. ευρώ.
Έτσι, στις συνθήκες αυτές, αντί να παρατηρείται αύξηση του πληθωρισμού, λόγω της θεωρητικής «αύξησης» των μισθών που προκαλείται από την ποσοστιαία μείωση της ανεργίας, η διευρυμένη ευελιξία της απασχόλησης συμβάλλει στη μείωση των μισθών και στη μείωση της ζήτησης, με αποτέλεσμα ο πληθωρισμός να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα (1,2%). Παράλληλα, το φαινόμενο αυτό προκαλεί αύξηση της κερδοφορίας και της ανισοκατανομής του εισοδήματος, τη στιγμή που το ποσοστό εισοδήματος του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια, σε τέτοιο βαθμό που αντιστοιχεί με το επίπεδο εισοδήματος εκατό ετών πριν.
Από την άποψη αυτή, αξίζει να σημειωθούν τα συμπεράσματα της πρόσφατης (2016) έκθεσης της Bundesbank, σύμφωνα με τα οποία το πλουσιότερο 10% των Γερμανών κατέχει το 60% του πλούτου της χώρας και το φτωχότερο 50% του γερμανικού πληθυσμού καρπούται μόλις το 2,5% του συνολικού πλούτου της χώρας. Επίσης, μία σοβαρή διαρθρωτική αιτία που προκαλεί, μεταξύ των άλλων, το φαινόμενο του χαμηλού πληθωρισμού είναι και η αυξημένη γήρανση του πληθυσμού. Η σημαντική ανατροπή της δημογραφικής πυραμίδας και της ηλικιακής δομής του πληθυσμού, σε συνδυασμό με τη μείωση του εισοδήματος των συνταξιούχων οδηγεί σε δομικές αλλαγές τόσο τη ζήτηση όσο και το καταναλωτικό τους πρότυπο.
Οι βασικές προκλήσεις της διεθνούς οικονομίας
Οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν για τη διεθνή οικονομία την άμεση αναγκαιότητα σχεδιασμού ενός νέου κοινωνικο-οικονομικού και παραγωγικού υποδείγματος, το οποίο θα οδηγεί σε δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου λόγω της αύξησης της παραγωγικότητας εξαιτίας της χρήσης των νέων τεχνολογιών (μείωση του χρόνου εργασίας χωρίς μείωση των αποδοχών), παράλληλα με την αποτελεσματική αντιμετώπιση των διαρθρωτικών ανακατατάξεων της απασχόλησης (εκτιμάται ότι το 85% των θέσεων εργασίας για το 2030 δεν έχει ακόμη επινοηθεί).
Σε διαφορετική περίπτωση όπου η διεθνής οικονομία θα αρνηθεί ή θα καθυστερήσει την προετοιμασία μετάβασής της στη ρομποτική εποχή, τότε εκτιμάται ότι θα αντιμετωπίσει την επόμενη κρίση (σοβαρότερη από τη χρηματοπιστωτική) σε συνθήκες όξυνσης μίας θεμελιώδους αντίφασης στον πυρήνα της πραγματικής οικονομίας: αυτή της απασχόλησης και της διάρθρωσής της, της ανεργίας, της ανισοκατανομής του εισοδήματος και της χαμηλής ζήτησης που θα επιφέρουν αποεπένδυση και παράλληλα σοβαρή συρρίκνωση της παραγωγής, της προσφοράς και της κατανάλωσης.
