Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Στον βαθμό που, προσωρινά, η Ευρώπη έχει ξεφύγει από τους νεκροθάφτες του λαϊκισμού, οι ηγέτες της θα πρέπει να ασχοληθούν και με το πνεύμα της. Το Διαδίκτυο είναι ο χώρος ταχείας και υπερταξικής διάδοσης απίθανων ψευδών και απίστευτων θεωριών συνωμοσίας, που έχουν πάντως τεράστια απήχηση.
Από την άλλη πλευρά, στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση κατοικούν περί τα 50 εκατομμύρια μη Ευρωπαίοι οι οποίοι περί το 2040 θα πλησιάζουν τα 90 εκατομμύρια. Επίσης, στις μέρες μας έχουν ξαναρχίσει ενδοευρωπαϊκές αντιπαραθέσεις οι οποίες, όχι λίγες φορές, προσλαμβάνουν και ρατσιστικό χαρακτήρα.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ότι η ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι είδος εν ανεπαρκεία και ίσως αυτή η διάσταση του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι να είναι πολύ πιο σοβαρή από τις τεχνοκρατικές περιπέτειες της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ). Διότι, στο μέτρο που η συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης γίνεται με τεχνοκρατικά κριτήρια και ερήμην των πνευματικών προϋποθέσεων για περαιτέρω ένωση του σημερινού μορφώματος, ο λαϊκισμός θα έχει μεγάλους χώρους στη διάθεσή του για να ψευδολογεί και να κατεδαφίζει ό,τι μπορεί.
«Οι μεγάλες ιδέες», έγραφε παλαιότερα ο Γάλλος φιλόσοφος Σαρλ Πεγκί, «γεννώνται στο πεδίο της θρησκευτικής εμπειρίας και πεθαίνουν στον στίβο της πολιτικής». Τα αναπεπταμένα λάβαρα των ηρώων του Μάαστριχτ και η χλιδή των επιχειρημάτων για την Ε.Ε. χαρίζουν μία απρόσμενη δικαίωση στη μάλλον μελαγχολική διαπίστωση του Γάλλου φιλοσόφου.
Διότι, βεβαίως, το αίτημα για την ένωση της Ευρώπης ετέθη εδώ και αιώνες αλλά, ενώ σήμερα πολιτικοί, πλήθος ειδικών και δημοσιογράφοι συζητούν τη μεθόδευση της ένωσης, οι δε πιο ανήσυχοι από αυτούς και την τελική μορφή της, όσοι έθεσαν προ αιώνων το θέμα είχαν στον νου τους κάτι πολύ πιο θεμελιώδες. Είχαν στον νου τους την αποστολή της Ευρώπης. Στο σημείο αυτό τα πράγματα περιπλέκονται, διότι κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα μόνον, η Ευρώπη γνώρισε τα πιο βίαια αλλά και τα πιο γόνιμα γεγονότα της Ιστορίας της.
Στα πρώτα 50 χρόνια του περασμένου αιώνα γνωρίσαμε την κάθοδο στην κόλαση. Στη συνέχεια, η βαριά πληγωμένη Ευρώπη άρχισε να ανεβαίνει, ψάχνοντας να βρει τη θέση της ανάμεσα σε δύο υπερδυνάμεις.
Σήμερα, πριν απ’ όλα, η Ευρώπη, στην πιο ευρεία μορφή της μετά την πτώση του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού, είναι η νοσταλγία μιας χαμένης παγκόσμιας αίγλης και η μελαγχολία των κληρονόμων μιας πολύ πλούσιας ιστορίας και μιας απίστευτης περιουσίας που δεν μπορεί να αξιοποιηθεί. Επίσης, είναι ο φόβος μπροστά σε έναν κόσμο πολύπλοκο, αλλά και η έμμονη ιδέα ότι βρισκόμαστε σε παρακμή.
Εν τούτοις, η Ευρώπη διαθέτει μεγάλα ατού για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του παρόντος και τα διακυβεύματα του μέλλοντος.
Μετά τους κατακλυσμούς, η Ευρώπη απέδειξε ότι μπορεί να διαχειρίζεται την ειρήνη και την ευημερία της. Απέδειξε ότι διαθέτει τεράστια αποθέματα τεχνογνωσίας και πνευματικών δυνάμεων. Έτσι, εκείνο που πριν απ’ όλα χρειάζεται η Ευρώπη σήμερα είναι μία πνευματική ενότητα, ένα πνευματικό Μάαστριχτ δηλαδή, το οποίο θα αδιαφορεί για τις όποιες συγκρούσεις θα συνέβαιναν στην ήπειρό μας για λόγους συμφέροντος και ιδιοτέλειας.
Τι ακριβώς σημαίνει αυτό, το νιώθουμε χωρίς να το προσδιορίζουμε. Το νιώθουμε από το απλό γεγονός ότι όλοι αισθανόμαστε Ευρωπαίοι με έναν τρόπο που δεν μπορούν να νιώσουν οι κάτοικοι της Ασίας ή της Αφρικής - αφού γι’ αυτούς το Ασιάτης ή το Αφρικανός είναι απλώς και μόνον γεωγραφικός προσδιορισμός.
Εμείς, παρά τις πολιτικές, οικονομικές ή και θρησκευτικές ακόμα διαφορές μας, αισθανόμαστε όλοι τον Σαίξπηρ δικό μας, τον Γκαίτε δικό μας. Ο Ουγκό δεν είναι μεγάλος μόνον για τους Γάλλους ούτε ο Δάντης μόνον για τους Ιταλούς. Ο Μπαχ, ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Έγελος, είναι μεγάλοι για όλους μας. Είναι δημιουργοί του κόσμου μας.
Ακόμα, η Ευρώπη είναι η ελληνική φιλοσοφία. Ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Σωκράτης, ο Ηράκλειτος και άλλοι πολλοί αποτελούν σημαντικό μέρος της μεγάλης ευρωπαϊκής κληρονομιάς, που σίγουρα είναι και μοναδική στον κόσμο. Και αυτή η κληρονομιά είναι που συνδέει πνευματικά τους Ευρωπαίους - έστω κι αν κάποιοι ανιστόρητοι και, κυρίως, συμπλεγματικοί «διανοούμενοι» προσπαθούν να μας πείσουν ότι δεν είμαστε Ευρωπαίοι. Εις πείσμα τους, είναι αποδεδειγμένο ότι τα παιδιά όλης της Ευρώπης γαλουχούνται με τα παραμύθια του Άντερσεν, χωρίς να νιώθουν ότι αυτός που τους μιλάει εκφράζει κάποιον ξένο σε αυτά κόσμο.
Είναι, λοιπόν, σαφές ότι η Ευρώπη είναι, πριν απ’ όλα, μία κολοσσιαία πνευματική παρουσία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Είναι η πηγή της σκέψης και της γνώσης. Με θεμέλιά της την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, η Ευρώπη, στη σημερινή εποχή της οικουμενικότητας, αποτελεί κορυφαίο πνευματικό γεγονός που φωτίζει τον ιστορικό ορίζοντα και αποπνέει μία αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου πραγματικότητα.
Υπό αυτή την έννοια μπορούμε να πούμε ότι ο ευρωπαϊσμός, όπως παλαιότερα ο Ελληνισμός, είναι ένα οικουμενικό φαινόμενο με τεράστιες θετικές και αρνητικές επιπτώσεις «στη ζωή της μητέρας-Γης», όπως θα έλεγε και ο φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν. Και αυτό θα πρέπει να γίνει κτήμα όσο περισσότερων Ευρωπαίων είναι δυνατόν.
