Του Βασίλη Κωστούλα
[email protected]
@VasKostoulas
Το χαμηλό επίπεδο κομματικής υποστήριξης σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πολιτικού συστήματος, σε συνδυασμό με τη διάψευση των προσδοκιών που αρχικά καλλιεργήθηκαν για έναν μεγάλο αριθμό ψηφόρων από τον ΣΥΡΙΖΑ, καθιστά ρευστό το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα, η οποία αποτελεί μοναδική εξαίρεση ως προς τη διάρκεια της κρίσης. Πολιτικοί επιστήμονες οι οποίοι συμμετείχαν σε ημερίδα του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο τόνισαν ότι «βρισκόμαστε ακόμη στη μέση του ποταμού» ως προς τις πολιτικές διεργασίες που σηματοδότησαν αρχικά ο «εκλογικός σεισμός» του 2012 και έπειτα η «διπλή ανατροπή» του 2015.
«Η ανατροπή της ανατροπής. Ο ΣΥΡΙΖΑ ανέτρεψε το παλιό σκηνικό και έγινε το νέο κόμμα εξουσίας. Το έκανε ως "αντιμνημονιακός" για να γίνει "μνημονιακός". Διενήργησε δημοψήφισμα ζητώντας "όχι" για να το κάνει "ναι"».
Η τέλεια καταιγίδα; Μέσα από τις εργασίες της ημερίδας έγινε ευδιάκριτο ένα μωσαϊκό αστάθειας το οποίο συνθέτει, δυο μήνες μετά τις τελευταίες εκλογές, ένας συνδυασμός παραγόντων. Ο καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Γιάννης Βούλγαρης τους συμπύκνωσε ως εξής:
• διάχυτη κρίση εμπιστοσύνης
• άγνωστη πολιτική αντοχή «μνημονιακού» ΣΥΡΙΖΑ
• φάση διεργασιών στη ΝΔ
• ασάφεια αξόνων ανταγωνισμού
• επανεπεξεργασία αντιμνημονιακών ταυτοτήτων
• επιπτώσεις μεταναστευτικού - προσφυγικού
• ευμετάβλητο διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον
Το αποτύπωμα του Σεπτεμβρίου
Διερευνώντας κανείς τη μεταβολή η οποία σημειώθηκε από τις εκλογές του Ιανουαρίου στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, ξεχωρίζει χαρακτηριστικά όπως η διαμόρφωση ενός μικρού δικομματισμού, η περιθωριοποίηση των κομμάτων της δραχμής, η συγκράτηση της Χρυσής Αυγής και η καθιέρωση του «μνημονίου» ως κοινής κυβερνητικής ατζέντας, κατ’ επέκταση και η εξασθένηση του άξονα «μνημόνιο – αντιμνημόνιο».
«Μετά το 2012, τι; Ακόμη βρισκόμαστε στη μέση του ποταμού. Μόνο όταν βγούμε από την κρίση θα μπορέσουμε να αναλύσουμε με ασφάλεια τις πολιτικές διεργασίες, μέρος των οποίων είναι οι εκλογικές αναμετρήσεις του 2012-2015».
«Ούτε New Deal, ούτε Βαϊμάρη» Σύμφωνα με τις εισαγωγικές παρατηρήσεις της επιστημονικής ημερίδας, η διάρκεια της κρίσης στην Ελλάδα αποτελεί διεθνή εξαίρεση. Οι πολιτικές συνέπειες της παγκόσμιας κρίσης του 2008 στο επίπεδο των μαζικών αντιλήψεων υπήρξαν περιορισμένες (Bermeo-Bartles 2014, Kahler-Lake 2013). «Μάλλον επιτάχυναν ή ανέδειξαν προϋπάρχουσες τάσεις, παρά επέδρασαν πρωτογενώς και αυτοτελώς. Ούτε New Deal, ούτε Βαϊμάρη», ανέφερε χαρακτηριστικά ο καθηγητής Βούλγαρης.
Σε κάθε περίπτωση, έγινε σαφές ότι θα χρειαστεί ακόμη χρόνος έως ότου εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα κατά πόσο οι εξελίξεις του 2015 μετέβαλαν ριζικά τη δομή και τη λειτουργία του κοµµατικού συστήματος ή αντιθέτως αναπαρήγαγαν το προϋπάρχον με μικρές διαφορές στις ταμπέλες και τις πρακτικές.
Χαρτογραφώντας την αποχή
Περίπου 1 εκατ. ψηφοφόροι είχαν ψηφίσει τον Ιανουάριο και δεν ψήφισαν τον Σεπτέμβριο του 2015. Η αύξηση αυτή της αποχής από τη ψηφοφορία δεν ήταν ουδέτερη. Είχε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία μάλλον δείχνουν και τον δρόμο για το πολιτικό σύστημα.
«Ήταν κυρίως γυναίκες, κυρίως στις δυναμικές ηλικίες και κυρίως στις ενεργές επαγγελματικές κατηγορίες: μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα αλλά και άνεργοι. Η αποχή ήταν κυρίως αριστερόστροφη και κατά μεγάλο μέρος προήλθε από ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο. Ήταν σχεδόν διπλάσια στην Αττική από την υπόλοιπη Ελλάδα», εξηγεί ο καθηγητής στο ΕΚΠΑ Θοδωρής Λιβάνιος.
ΕΚΠΑ/ΘΟΔΩΡΉΣ ΛΙΒΆΝΙΟΣ
«Μια δεύτερη ευκαιρία» Το ερώτημα «από την ελπίδα στην ανοχή;» έθεσε ο καθηγητής στο ΕΚΠΑ Πάνος Σταθόπουλος, αναλύοντας τη διπλή εκλογική επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ το 2015. Ο ίδιος χαρακτήρισε τη ψήφο στο κυβερνών κόμμα «περισσότερο ευκαιριακή και συγκυριακή», μεταξύ άλλων, κινούμενη στη λογική «λίγο έμειναν ‘‘πάνω’’, ας τους δώσω μια ευκαιρία». Ο ίδιος υπογράμμισε ότι μέσα από την ανάλυση των τελευταίων εκλογικών αποτελεσμάτων προκύπτει ιδιαίτερα χαμηλή κομματική ταύτιση των ψηφοφόρων.
Ευρωπαϊκός προσανατολισμός
«Μη αμφισβητήσιμο στοιχείο» στην πολιτική ανάλυση χαρακτήρισε η καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ Βέρνυ Σουζάνα τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της κοινής γνώμης στην Ελλάδα, μεταξύ άλλων, επικαλούμενη το γεγονός ότι το 60% των Ελλήνων απαντά αρνητικά στο ερώτημα του ευρωβαρόμετρου αν το μέλλον ενός κράτους είναι καλύτερο εκτός ΕΕ. Δεδομένη, παρ’ όλα αυτά, είναι η απώλεια της εμπιστοσύνης στους ευρωπαικούς θεσμούς, η οποία ακολουθεί την ίδια πορεία με την απώλεια της εμπιστοσύνης στους εθνικούς θεσμούς.
Σημειωτέον, η ελληνική κοινή γνώμη, όπως συμβαίνει και στις υπόλοιπες χώρες του Ευρώ, δίνει μεγαλύτερη έμφαση στη συμμετοχή στην Ευρωζώνη παρά στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
«Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα έτρεφε μεγάλη δυσαρέσκεια, την οποία ενίσχυε η αίσθηση της εθνικής ταπείνωσης που συνόδευε τη δράση της τρόικας στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, με τον ΣΥΡΙΖΑ της δόθηκε η ευκαιρία να εκφράσει αυτήν τη δυσαρέσκεια», εκτίμησε η Βέρνυ Σουζάνα.
2015: Έτος - σταθμός
ΕΚΠΑ/ΠΆΝΟΣ ΣΤΑΘΌΠΟΥΛΟΣ
«Το 2015 ήταν ίσως η πιο πυκνή χρονιά στην περίοδο της μεταπολίτευσης, ως προς τις ανατροπές και την κοινωνική αναδιάρθρωση της εκλογικής επιρροής», επισήμανε ο καθηγητής στο ΕΚΠΑ Ηλίας Νικολακόπουλος, χαρακτηρίζοντας «ευρωπαϊκή ιδιαιτερότητα» την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, δηλαδή το «πρώτη φορά αριστερά». Ο ίδιος επισήμανε την αλλαγή του πολιτικού προσωπικού στο παραδοσιακό κομματικό σύστημα, η οποία ξεκίνησε με το ΠΑΣΟΚ και ολοκληρώνεται αυτήν την περίοδο με τη ΝΔ.
«Πολιτική μεταρρύθμιση»
«Δεν είναι η οικονομική κρίση που προκαλεί την πολιτική κρίση, αλλά αντιθέτως η πολιτική κρίση προϋπάρχει της οικονομικής κρίσης», παρατήρησε ο πολιτικός αναλυτής Στράτος Φαναράς. Ο ίδιος μίλησε για αρχική ανάκαμψη της πολιτικής εμπιστοσύνης μέσω της εκλογής του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο, η οποία εξανεμίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2015. «Η έξοδος από την κρίση δεν μπορεί και δεν θα είναι μια τεχνική διευθέτηση. Προυποθέτει μια αλλαγή στη λειτουργία της δημοκρατίας μας. Χρειάζεται μια συνολική μεγάλη πολιτική μεταρρύθμιση της χώρας», υποστήριξε, σημειώνοντας ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση κατάταξης ως προς την πολιτική εμπιστοσύνη.
