Η κορωνίδα της είδησης ενός ανασχηματισμού. Ο βασιλιάς των δημοσιογραφικών κλισέ. Επί σειρά δεκαετιών η αναφορά στον «τσάρο» δίνει χρώμα στον δημόσιο λόγο κοσμώντας τον τιμονιέρη του πιο νευραλγικού τομέα μιας χώρας.
Γ.Μπαμπινιώτης
Τσάρος: Ο απόλυτος μονάρχης της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση (1917) και ο τίτλος του: ο Μέγας Πέτρος ήταν ~ της Ρωσίας. 2. Ο ηγεμόνας της Βουλγαρίας κατά τον Μεσαίωνα 3. (μτφ) το πρόσωπο που ασκεί απόλυτη εξουσία σε έναν τομέα: ο ~ της οικονομίας.
Η χρήση του όρου κατά τη διοίκηση σε χώρες πέραν της Ρωσίας του Ιβάν του Τρομερού συναντάται πιθανότατα για πρώτη φορά στις ΗΠΑ το 1926 οπότε και το εμπορικό επιμελητήριο της Νέας Υόρκης όρισε έναν «τσάρο», σύμφωνα με τη σχετική αναφορά των New York Times, προκειμένου να εξυγιάνει τη βιομηχανία γάλακτος.
Έπειτα, στις δεκαετίες του 1930 και ιδίως του 1940 επί θητείας Ρούσβελτ, τα αμερικανικά ΜΜΕ διέδιδαν τον χαρακτηρισμό «τσάρος» για αξιωματούχους οι οποίοι τοποθετούνταν σε καίριους τομείς επιφορτισμένοι με υπερεξουσίες για την εκτέλεση δύσκολων πολιτικών και διοικητικών αποστολών.
Η παντοδυναμία με την οποία εξουσιοδοτούνταν οι συγκεκριμένοι αξιωματούχοι προκαλούσε διαχρονικά ποικίλες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες περί «εξωθεσμικών» συμπεριφορών και διαδικασιών λήψης αποφάσεων.
ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Η γελοιογραφία του Κώστα Μητρόπουλου φιλοξενείται στην εφημερίδα Το Βήμα το έτος 1985. Επτά χρόνια μετά, ο τότε «τσάρος» της οικονομίας Στέφανος Μάνος, σχολίαζε στην Ολομέλεια της Βουλής (Μάρτιος 1992): «Ενθυμούμαι ότι την εποχή εκείνη που η ΑΓΕΤ περιήλθε στον έλεγχο του Δημοσίου, ο κ. Αρσένης, που θα μιλήσει σε λίγο, ήταν ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας. Τότε που τον ονόμαζαν οι εφημερίδες ‘ο τσάρος της οικονομίας’. Ποτέ δεν το πίστεψα ότι ήταν τσάρος. Τσάρος ήταν τότε ο κ. Παπανδρέου. Ο κ. Αρσένης έπαιζε τον ρόλο του Ρασπούτιν».
Στην Ελλάδα η χρήση του όρου κρατά τη σκούφια της από τη θητεία του Γεράσιμου Αρσένη την περίοδο 1982-85, κατά ένα μέρος της οποίας ο ίδιος ήταν επικεφαλής και των δύο τότε υπουργείων Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών.
«Οι image makers της πρώτης κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου επένδυαν στο πρόσωπο του Γεράσιμου. Θεωρούσαν ότι ήταν μία πολιτική προσωπικότητα που ‘έγραφε’. Ήταν ο πρώτος υπουργός που όλο το τότε επικοινωνιακό σύστημα ονόμασε ‘τσάρος’, χαρακτηρισμός που επιδίωκε να υποδηλώσει την αίσθηση παντοδυναμίας και πειθούς γύρω από το πρόσωπο ενός υπουργού που προσδοκούσε να τα αλλάξει όλα», αναφέρει χαρακτηριστικά ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ, μεταφέροντας το κλίμα της εποχής.
Ο όρος «τσάρος» προέρχεται από την απόδοση της λατινικής λέξης «Καίσαρ» στα σλαβικά και αφορά το προσωνύμιο Ρώσων βασιλέων και αυτοκρατόρων από τον 16ο αιώνα. Ο πρώτος ηγεμόνας που υιοθέτησε επισήμως τον τίτλο ήταν ο Ιβάν Δ’ της Ρωσίας, γνωστός ως Ιβάν ο Τρομερός, ο οποίος γεννήθηκε το 1530 στη Μόσχα. Υπό την εξουσία του η χώρα σταθεροποιήθηκε επί των ρωσικών εδαφών και επεκτάθηκε προς τα ανατολικά και νοτιοανατολικά.
Πολιτικοί αναλυτές που έζησαν από κοντά εκείνη την περίοδο στέκονται στο «αργό και σταθερό ύφος αυθεντίας» με το οποίο εκφραζόταν ο πρώτος «τσάρος» της ελληνικής οικονομίας, στοιχείο που ταίριαζε στο αντίστοιχο προσωνύμιο. Όπως λένε, αρχικά ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε δώσει λευκή επιταγή στον τότε υπουργό ως προς τη διαχείριση των οικονομικών θεμάτων, γεγονός που τον εμπότιζε με την αντίστοιχη αυτοπεποίθηση.
«Στα καθ' ημάς, δυστυχώς, ο τίτλος του 'τσάρου' από τη δεκαετία του 1990 και μετά έως τη χρεοκοπία του 2009-2010 παρήγαγε όχι 'τσάρους' αλλά 'λόρδους'. Στο Λονδίνο γίνονταν και γίνονται λόρδοι στο τέλος, εδώ συνέβη το παράξενο: να έρχεται κανείς εξ αρχής ως, ή γίνεται καθ' οδόν, 'λόρδος' (με τα γνωστά αποτελέσματα). Ακόμη μένει να απαντηθεί αν από τους 'τσάρους' και τους 'λόρδους' έλειψαν τα 'good economics' ή τα 'politics', ή και τα δύο», σχολιάζει ο οικονομολόγος Χρήστος Ιωάννου, ο οποίος δίνει χωρίς να το θέλει ενδεχομένως μία πρώτη διδακτική συμβουλή στον νέο «τσάρο» της ελληνικής οικονομίας:
«Ο όρος -εκτός από ευφημισμός- ήταν και ολίγον ‘καταστροφικός’. Οι ανασχηματισμοί στα υπουργεία Οικονομίας, με ‘αποπομπές’ του επί πολυετίες υπουργού από την εκάστοτε κυβέρνηση, επιβεβαιώνουν τον ‘κανόνα’ της πολιτ(ευτ)ικής ‘κακοτυχίας’ των τεχνοκρατών που αναλαμβάνουν την πολιτική διοίκηση της ‘εθνικής’ οικονομίας. Εντέλει δεν ήταν και τόσο ‘τσάροι’. Όχι ότι οι μη τεχνοκράτες τα πήγαιναν καλύτερα. Αλλά από το σύνολο των υπουργών Οικονομίας, με τις διάφορες κατά καιρούς (μετ)ονομασίες, ελάχιστοι, μόνον ως εξαιρέσεις, ευδοκίμησαν στην πολιτ(ευτ)ική αρένα».
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ
[email protected]
@VasKostoulas
