Ο Βασίλης Παπαβασιλείου ξετυλίγει επί σκηνής την ιστορία του τυχοδιωκτισμού από το 1835 μέχρι το 2021, χρησιμοποιώντας ως οδηγό το έργο του Μιχαήλ Χουρμούζη «Ο τυχοδιώκτης». Το θεατρικό αυτό ταξίδι από το παρελθόν στο μέλλον, έχει αιχμηρές αναφορές στο παρόν. Η παράσταση «Ο Τυχοδιώκτης…βασισμένος στον Χουρμούζη» θα παρουσιαστεί στις 11, 12, 13, 14 και 15 Ιουλίου, στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Ο Βασίλης Παπαβασιλείου εξηγεί στο naftemporiki.gr γιατί μπορεί να μας ενδιαφέρει μια κωμωδία που γράφτηκε το 1835.

Ποια είναι η ιδιαιτερότητα του έργου «Ο τυχοδιώκτης» του Χουρμούζη;

Πρόκειται για ένα ιστορικό κείμενο και η σημασία του είναι κυρίως πολιτική και δευτερευόντως θεατρική. Δεν γράφτηκε για να παιχτεί αλλά για να εκφράσει τον θυμό ενός βαθύτατα πληγωμένου αγωνιστή που είχε λάβει μέρος στην επανάσταση του Ά21. Ο Μιχαήλ Χουρμούζης βρέθηκε αντιμέτωπος με τις εξελίξεις που πήραν τη μορφή της Βαυαροκρατίας γύρω στο 1830 και έζησε τα δεινά που- κατά τη γνώμη του- επισώρευσε στην ελληνική κοινωνία αυτό το καθεστώς. Εξέφρασε την αγανάκτησή του με τα έργα του «Ο τυχοδιώκτης», «ο Υπάλληλος», « Ο Λεπρέντης» και ως συγγραφέας αποτελεί σημείο αναφοράς για την ιστορία της πρώτης περιόδου του νεοελληνικού κράτους. Ο ίδιος αναμείχθηκε με την πολιτική, διατέλεσε βουλευτής Λαμίας και αργότερα εγκατέλειψε την Ελλάδα για να επιστρέψει στον τόπο καταγωγής του, την Κωνσταντινούπολη.

Ποιο ήταν το κριτήριό σας για την επιλογή του συγκεκριμένου έργου;

Ένα είναι το κριτήριο: το ενδιαφέρον που έχει κανείς για τα κείμενα και για τη σημασία τους στην σημερινή πραγματικότητα. Ωστόσο πιστεύω ότι τα έργα που νομίζουμε ότι τα διαλέγουμε, στην πραγματικότητα μας διαλέγουν αυτά. Είκοσι μέρες πριν ξεκινήσουμε τις πρόβες για την παράσταση μάθαμε από τα πλέον υπεύθυνα χείλη ότι η χώρα μας έχασε την εθνική της κυριαρχία. Σκεφτήκαμε μήπως δεν ήταν σωστό να συνεχίσουμε. Τι νόημα έχει ο Χουρμούζης μετά από τόσα χρόνια, ο οποίος μιλούσε για την πρώτη Βαυαροκρατία, όταν ξαφνικά έρχεται μια δεύτερη; Μας απασχολούσε όμως το τι θα γίνει με αυτόν τον ιδιαίτερο συγγραφέα. Θα έχει και η δική του φωνή την τύχη των μετέωρων φωνών, όπως του Παπαδιαμάντη ή του Σολωμού; Μην ξεχνάμε ότι ο Παπαδιαμάντης είχε πει το περίφημο «η Ελλάς απέκτησε την ανεξαρτησία της ίνα αποδείξει ότι είναι ανίκανος να αυτοκυβερνηθεί». Ο Σολωμός με τη σειρά του υποστήριζε ότι είκοσι χρόνια μετά την έναρξη της επανάστασης του Ά21 η διαφθορά ήταν τόσο βαθιά ώστε στην ουσία είχε ανατρέψει και ακυρώσει το νόημα του ξεσηκωμού των Ελλήνων.

Με ποιο τρόπο η συγκυρία του Δ.Ν.Τ. επηρέασε την οπτική σας για το κείμενο του Χουρμούζη;

Είπαμε ότι από τη στιγμή που είμαστε κυριαρχούμενοι, όπως όλοι οι Έλληνες , κάτι πρέπει να κάνουμε. Δεν μπορείς όμως να αντέξεις να μπεις στο παιχνίδι του θεάτρου από τη θέση του κυριαρχούμενου, γιΆ αυτό κάναμε μια δραματουργική επιλογή: τοποθετήσαμε την παράσταση το 2021, όταν δηλαδή θα συμπληρώνονται 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση. ¶λλωστε θέλει κανείς να ζει στο παρόν στην σημερινή Ελλάδα; Νομίζω ότι ανταποκρινόμαστε σε ένα λανθάνον αίτημα όλων των Ελλήνων για μια φυγή προς το μέλλον. Στην παράσταση δεν συμπληρώνονται απλώς 200 χρόνια από την επανάσταση του Ά21 αλλά και δέκα χρόνια από την ολοκλήρωση του εγχειρήματος της οικονομικής επιδιόρθωσης της Ελλάδος που ξεκίνησε πρόσφατα με την παρουσία της περίφημης «τρόικας». Θα έλεγα μάλιστα ότι οι υπεύθυνοι του Δ.Ν.Τ είναι το ανάλογο μιας παλαιότερης τρόικας, δηλ. της αντιβασιλείας του Όθωνα πριν 180 χρόνια.

Ποια θα είναι η δραστηριότητα των «κυρίαρχων» όπως τους αποκαλείτε, στη σκηνή του θεάτρου;

Υποτίθεται ότι θα έχει ολοκληρωθεί η αποστολή τους και ότι θα κάνουν μια τιμητική τελετή-αναδρομή στους γενάρχες τους. Ο τυχοδιώκτης είναι ο πρόδρομος της σημερινής τρόικας και το επάγγελμά του είναι σωτήρας της Ελλάδος. Η νεότερη Ελλάδα, όπως γνωρίζετε, ανακυκλώνει σταθερά την ανάγκη της για σωτηρία. Μέσα σε αυτή τη θεατρική συνθήκη δημιουργούνται οι προϋποθέσεις και για άλλους ρόλους εκτός του κειμένου του Χουρμούζη. Έναν τέτοιο ρόλο υποδύομαι κι εγώ. Είναι το ανάποδο από αυτό που έκανε ο Αισχύλος με τους Πέρσες. Εκείνος έκανε την αναπαράσταση από την πλευρά των ηττημένων, ενώ εγώ από την πλευρά των κυρίαρχων-φυσικά δεν τίθεται θέμα σύγκρισης μεταξύ εμού και του Αισχύλου, κάτι τέτοιο θα ήταν βλασφημία. Ως κυριαρχούμενος παραλύεις, λες πού κουράγιο να κάνω θέατρο. Κάνεις λοιπόν ένα άλμα που σου το επιτρέπει η ίδια σου η δουλειά και όλα αλλάζουν.

Είστε σκηνοθέτης και ηθοποιός, ωστόσο τώρα γνωρίζουμε μια νέα ιδιότητά σας, αυτή του συγγραφέα. Ποια είναι η συμβολή σας στο κείμενο της παράστασης;

Το κείμενο της παράστασης θα είναι Χουρμούζης και ολίγον η αφεντιά μου. Ο Πέτρος Μάρκαρης ήταν βασικός συνεργάτης όσον αφορά στη δραματουργική προσέγγιση του κειμένου και από αυτή την άποψη, η συμβολή του υπήρξε καθοριστική. Ουσιαστικά δημιουργούμε μια θεατρική συνθήκη, ένα φίλτρο μέσα από το οποίο διαθλάται το κείμενο του Χουρμούζη. Εκεί ακριβώς έγκειται και η δική μου συμβολή και ευθύνη.

Ο Χουρμούζης φαίνεται να έχει την τιμητική του, καθώς κι άλλο ένα έργο του «Ο υπάλληλος» έχει παρουσιαστεί στο θέατρο πρόσφατα.

Τον «Υπάλληλο» τον έγραψε ένα χρόνο μετά τον «Τυχοδιώκτη» για λόγους δικαιοσύνης. Βλέπετε, η σάτιρα είναι μεροληπτική. Γενικότερα, η εκφραστικότητα του ανθρώπου παίρνει μπρος μέσα από μια δημιουργική μεροληψία. Όταν θέλουμε να είμαστε κάπως αντικειμενικοί δεν κάνουμε παραστάσεις αλλά γράφουμε δοκίμια ή δίνουμε διαλέξεις. Ο Χουρμούζης έγραψε τον «Υπάλληλο» για να αντισταθμίσει την κριτική που άσκησε στους ξένους. Είπε, αφού τα ψάλαμε στους ξένους ας μιλήσουμε τώρα και για τα δικά μας κατορθώματα. Προσπαθούσε μες στον θυμό του να είναι αντικειμενικός και αυτό είναι πολύ συγκινητικό.

Υπάρχουν κοινά σημεία της σύγχρονης Αθήνας με την Αθήνα του 1835;

Τα κοινά σημεία που λέτε έχουν να κάνουν ουσιαστικά με την αποτυχία των Βαυαρών στην Ελλάδα. Ο ελληνικός Φαρισαϊσμός όπως ξέρετε έχει μια ιστορία βαθιά. Όλοι όσοι έχουν δει στα χαρτιά τα εκπληκτικά σχέδια των Βαυαρών για τις λεωφόρους της Αθήνας μπορεί να σκεφτούν ότι ίσως θα ήταν καλύτερα να είχαν πετύχει. Η σημερινή Αθήνα, με την Αθήνα του 1835 έχει ενδιαφέρουσες αντιστοιχίες: τότε η Αθήνα ήταν ένα τουρκοχώρι που του επιβλήθηκε ο ρόλος της πρωτεύουσας. Τώρα είναι ένα αποικιστικό μόρφωμα στο οποίο αποτυπώθηκε η ανάγκη των Ελλήνων μετά τον εμφύλιο να μαζευτούν όλοι εδώ και να βάλουν ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους, εις βάρος του δημόσιου χώρου και της αναπνοής. Η δική μας Αθήνα βρίσκεται ακριβώς στον αντίποδα της Αθήνας του Περικλή. Ο Περικλής, δια στόματος Θουκυδίδη, υποστήριζε ότι η Αθήνα ήταν ζηλευτή από όλους γιατί οι Αθηναίοι δέχτηκαν να είναι λιγότερο ισχυροί ο καθένας ξεχωριστά προκειμένου να είναι πιο ισχυρή η πόλη, το σύνολο. Εμείς έχουμε το φαντασιακό ότι ο καθένας μας θα καταφέρει ατομικά να αντέξει τις συνθήκες ζωής που οι ίδιοι φτιάξαμε συνενοχικά.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας για την κρίση που μονοπωλεί το ενδιαφέρον όλων μας;

Η κρίση ίσως αποτελεί έκπληξη και οδυνηρή υπόθεση για όσους πίστεψαν τον κυρίαρχο τυχοδιωκτισμό που δεν συνδέεται μόνο με την με την Ελλάδα αλλά με τη δομή της παγκόσμιας οικονομίας. Η θεσμοθέτηση της αλητείας του κεφαλαίου που λέγεται παγκοσμιοποίηση έστειλε την οικονομία στους αιθέρες, να κινείται με όρους ηλεκτρονικού χρόνου. Με την κίνηση ενός πλήκτρου στο Τόκιο τινάζεται στον αέρα μια εθνική οικονομία της Βολιβίας ή της Ελλάδας. Αυτή δεν είναι η πεμπτουσία του τυχοδιωκτισμού; Όλοι μας όμως εμπλεκόμαστε σε αυτό το παιχνίδι. Μήπως η πιστωτική κάρτα ή το στεγαστικό δάνειο δεν αποτελούν τον εκδημοκρατισμό του τυχοδιωκτισμού; Η κρίση αφορά κυρίως αυτούς που πίστεψαν το τυχοδιωκτικό παιχνίδι χωρίς να έχουν τα φόντα των ισχυρών του παιχνιδιού. Το πρόβλημα είναι συνολικό και βλέπουμε τώρα κάποιες κινήσεις από τους Μέρκελ-Σαρκοζί κατά των τυχοδιωκτικών κινήσεων, των ασφαλίστρων κινδύνου κ.τ.λ. Μέσα σε αυτή τη γενικότερη διευθέτηση ίσως κάποιο μέλλον υπάρχει και για την Ελλάδα.

Πληροφορίες: «Ο τυχοδιώκτης…βασισμένος στον Χουρμούζη», 11, 12, 13, 14, 14 Ιουλίου, Πειραιώς 260, ώρα έναρξης: 21:00. Παίζουν οι Βασίλης Παπαβασιλείου, Γιώργος Γιαννακάκος, Θανάσης Δήμου, Ηλίας Ζερβός, Δημήτρης Παπανικολάου, Χρόνης Παυλίδης, Βασίλης Χαλακατεβάκης. Σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου, δραματουργική συνεργασία: Πέτρος Μάρκαρης, μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός, φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ, χορογραφία: Δημήτρης Σωτηρίου, καλλιτεχνικός συνεργάτης Σωτήρης Χαβιάρας, βοηθός σκηνοθέτη: Νικολέτα Φιλόσογλου. Τιμές εισιτηρίων: 25 ευρώ, 20 ευρώ (μειωμένο), 15 ευρώ (φοιτητικό).