Αναδημοσίευση από την έντυπη έκδοση
Πάντα χαμογελαστός και με σπινθηροβόλο βλέμμα, ο Γκι Σορμάν, 65 ετών, μπήκε ορμητικά στην γαλλική πολιτική και οικονομική ζωή το 1983, με το βιβλίο του «Η Συντηρητική Επανάσταση Στην Αμερική».
Το 1984 ακολούθησε το βιβλίο «Η Φιλελεύθερη Λύση» και το 1986 «Το Ελάχιστο Κράτος». Από τότε, ο Γάλλος οικονομολόγος-συγγραφέας έγραψε άλλα 15 βιβλία, με γνωστότερα τα «Οι Μεγάλοι Στοχαστές Του Καιρού Μας» (1989), «Η Πρόοδος Και Οι Εχθροί Της» (2001) και «Η Χρονιά Του Πετεινού, Κινέζοι και Επαναστάτες» (2005).
Σήμερα, με το νέο βιβλίο του Η Οικονομία Δεν Ψεύδεται (εκδόσεις Fayard, 2008), ο Γκι Σορμάν, έχοντας συναντήσει και συνομιλήσει με 80 οικονομολόγους ανά τον κόσμο, καταγράφει πώς οι θεωρητικές ανακαλύψεις εξηγούν τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της ανάπτυξης στους κόλπους κάθε πολιτισμού.
Έτσι, το βιβλίο του είναι η καταγραφή της κατάστασης της οικονομικής γνώσης στον κόσμο που ζούμε. Επισημαίνει δε ότι τα έθνη που εφαρμόζουν τις διδαχές της οικονομικής επιστήμης γνωρίζουν την πιο δυναμική ανάπτυξη, ενώ οι κακοί μαθητές βρίσκονται σε μόνιμη στασιμότητα.
Σημειώνουμε ότι τα πρώτα βιβλία του Γκι Σορμάν εκδόθηκαν στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Ροές τη δεκαετία τού '80 -από τότε χρονολογείται δε και η φιλική μας σχέση με τον συγγραφέα.
Το τελευταίο βιβλίο σας είναι μία υπερασπιστική αναφορά στην οικονομική επιστήμη. Γιατί;
Διότι το ευρύ κοινό δεν παίρνει πάντα στα σοβαρά την οικονομία, ενώ οι πολιτικοί, σε όλα τα επίπεδα, απέχουν από την γνωριμία τους με την επιστημονική επανάσταση που ξεκίνησε πριν σαράντα χρόνια.
Συνεπώς, για να συμβάλω στην διάδοση της οικονομικής κουλτούρας, φέρνω στην δημοσιότητα τα τελευταία έργα των μεγάλων οικονομολόγων του πλανήτη μας. Οικονομολόγους τους οποίους συνάντησα και, μέσα από τον διάλογο μαζί τους, κατάλαβα καλύτερα τις θεωρίες τους.
Αν καταλαβαίνω καλά, κάνατε τον «γύρο του κόσμου σε 80 οικονομολόγους». Και τί μάθατε τελικά στη διάρκεια αυτής της περιπλάνησής σας;
Έμαθα κατ' αρχήν ότι η επιστήμη τους είναι κατ' εικόνα του κόσμου που περιγράφει. Είναι δηλαδή παγκοσμιοποιημένη και κυριαρχούμενη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι οικονομολόγοι που δεν γεννήθηκαν στις ΗΠΑ, έχουν σπουδάσει εκεί ή διδάσκουν στα αμερικανικά πανεπιστήμια.
Στην συνέχεια, διαπίστωσα ότι το 95% των μεγάλων αυτών οικονομολόγων, οι οποίοι αναγνωρίζονται και από τους συναδέλφους τους, πέρα από τις πολιτικές τους προτιμήσεις και τις θεωρητικές διαφορές τους, αναγνωρίζουν τα κεκτημένα της επιστήμης τους.
Αυτά τα σημεία της σύγκλισης στηρίζονται, κατά την άποψή μου, σε δέκα προτάσεις. Η οικονομία της αγοράς είναι το πιο αποτελεσματικό οικονομικό σύστημα. Η ανάπτυξη είναι το κύριο κριτήριό του. Οι καλοί θεσμοί, οι ελεύθερες συναλλαγές και ένα σταθερό νόμισμα είναι συντελεστές ανάπτυξης και μεγέθυνσης, όπως η καινοτομία και ο ανταγωνισμός.
Η ανεργία των ελάχιστα εξειδικευμένων εργαζομένων προσδιορίζεται από το κόστος εργασίας. Το κράτος-πρόνοια δεν είναι πάντα αποτελεσματικό. Τέλος, η δημιουργία πολύπλοκων χρηματοοικονομικών αγορών, παρά την σημερινή κρίση, οδήγησε σε πραγματικές οικονομικές προόδους.
Αν καταλαβαίνω καλά, πρόκειται για τις δέκα εντολές της φιλελεύθερης οικονομίας την οποία πολλοί σήμερα καθυβρίζουν.
Ναι, έτσι είναι, με την διαφορά πως οι υβριστές αγνοούν ότι στο επίπεδο των οικονομολόγων υπάρχει συναίνεση γύρω από αυτές τις ιδέες. Αυτό δεν ίσχυε πριν τριάντα χρόνια.
Σήμερα, όμως, οι οικονομολόγοι παραδέχονται ότι η οικονομία της αγοράς, υπό τις διάφορες παραλλαγές της, είναι το πιο έγκυρο σύστημα υπό όλα τα καθεστώτα και σε όλους τους πολιτισμούς.
Αν δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στην οικονομία της αγοράς, τότε μήπως το περίφημο «τέλος της Ιστορίας» του Φρ. Φουκουγιάμα ισχύει και για την οικονομική θεωρία;
Γύρω από αυτή την άποψη του Φρ. Φουκουγιάμα υπήρξαν παρερμηνείες, σκόπιμες και μη.
Ο Αμερικανός διανοούμενος υποστήριζε εν τέλει ότι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έβαζε τέλος στις ιδεολογικές διαμάχες του 20ου αιώνα και καθιέρωνε την νίκη της φιλελεύθερης δημοκρατίας ως το καλύτερο δυνατό σύστημα. Στην οικονομία, σήμερα βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο.
Με βάση την σημερινή κατάσταση των γνώσεων, δεν υπάρχει φερέγγυα εναλλακτική λύση στην οικονομία της αγοράς. Εκτός και αν επιλεγεί το σύστημα της Βόρειας Κορέας. Τούτου λεχθέντος, δεν μπορούμε να σπρώξουμε την σύγκριση πολύ μακριά, διότι το θέμα της ανάπτυξης και αυτό της δημοκρατίας είναι δύο διαφορετικά πράγματα.
Στην περίπτωση της Νότιας Κορέας, η ανάπτυξη οδήγησε και στην πολιτική φιλελευθεροποίηση. Στην Κίνα και στην Ρωσία, όμως, ο καπιταλισμός συγκατοικεί με τον αυταρχισμό.
Ωστόσο, στις χώρες αυτές ο καπιταλισμός δεν είναι κρατικά ελεγχόμενος;
Είναι, αλλά αυτό δεν τού αφαιρεί τίποτε από την φύση του.
Από τους οικονομολόγους που συναντήσατε, δεν υπήρχαν και κριτικοί του παρόντος οικονομικού συστήματος;
Ασφαλώς και υπήρχαν. Πλην όμως, η κριτική τους έχει εσωτερικό χαρακτήρα και δεν έθιγε τα θεμέλια του συστήματος. Οι κριτικές απέναντι στην παγκοσμιοποίηση και τις ελεύθερες συναλλαγές αφορούν κυρίως στην προστασία από τις αρνητικές επιπτώσεις τους.
Κανείς όμως σήμερα δεν προτείνει το κλείσιμο των συνόρων και τον υπερπληθωρισμό ως εργαλεία ανάπτυξης.
Αυτές οι απόψεις δεν κλονίζονται σήμερα με την οικονομική κρίση; Οι υπερβολές του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού δεν πλήττουν τις βεβαιότητες για την οικονομία της αγοράς;
Θέλω να υπογραμμίσω με έμφαση ότι τα πλεονεκτήματα, οι ωφέλειες από τους χρηματοοικονομικούς νεωτερισμούς ξεπερνούν κατά πολύ τα κόστη. Έγιναν λάθη, όπως συμβαίνει κάθε φορά που νεωτερίζουμε.
Αυτή η κατάσταση δεν υπαγορεύει τον πανικό. Προσωπικά, βλέπω αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης και θεωρώ ανόητα τα αναθέματα κατά του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού, σε αντιδιαστολή με την πραγματική οικονομία. Για ποιο πράγμα μιλάμε;
Για τον μικρομεσαίο επιχειρηματία που επενδύει; Αν μπορεί να επενδύσει, το οφείλει στις πιστώσεις που επιδιώκει. Αν η τράπεζα τού χορηγήσει αυτές τις πιστώσεις, θα χρειαστεί και η ίδια να χρηματοδοτηθεί.
Πώς θα το πετύχει αυτό, αν δεν απευθυνθεί σε σοφιστικές χρηματοοικονομικές αγορές; Στην σημερινή οικονομία τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά. Και οφείλω να πω ότι οι οικονομολόγοι πολλά διδάχθηκαν από την κρίση του 1929 και την πετρελαϊκή κρίση του 1973.
Έτσι, σήμερα αποφεύχθηκαν πολλά λάθη οικονομικών πολιτικών που στο παρελθόν επιδείνωναν τις κυκλικές κρίσεις. Τις τελευταίες μπορούμε να τις διαχειριζόμαστε καλύτερα -κάτι που είδαμε να συμβαίνει σε αρκετές περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια.
Πιστεύετε ότι η κρίση θα ξεπεραστεί, υποθέτω και χωρίς ανατροπές επικίνδυνες για την παγκόσμια ισορροπία;
Όλοι σήμερα αποδέχονται ότι δεν υπάρχει παρά μόνον ένα οικονομικό σύστημα, αυτό της παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Το σύστημα αυτό είναι προοδευτικό, αλλά όχι αλάθητο.
Στηρίζεται στην διαρκή καινοτομία και στο επιχειρηματικό πνεύμα. Είναι σαφές ότι το σύστημα απαιτεί τις κριτικές, αρκεί οι κριτικές αυτές να είναι επιστημονικές. Το σύστημα απαιτεί επίσης πολιτικές διορθώσεις, αρκεί οι τελευταίες να μην το καταστρέφουν.
Αυτή η σύγχρονη οικονομία ναι μεν θα υφίσταται διακυμάνσεις αλλά, ως φαίνεται, οι εποχές των μεγάλων κρίσεων ξεπεράστηκαν.
Ωστόσο, δύο είναι οι πολύ επικίνδυνοι εχθροί του συστήματος. Η υστερία και η άγνοια. Η υστερία, που καλλιεργείται κατά κόρον και από τα ΜΜΕ, οδηγεί σε υπεραντιδράσεις απέναντι σε μία δεδομένη οικονομική κατάσταση.
Για παράδειγμα, μάς πήραν τα αυτιά με την απειλή της ύφεσης λόγω της αμερικανικής στασιμότητας και σήμερα βλέπουμε ότι η κατανάλωση ανακάμπτει στις ΗΠΑ. Βλέπουμε επίσης και την αποταμίευση των αμερικανικών νοικοκυριών να ανεβαίνει -θεαματικά θα έλεγα- αλλά πολλοί φωνασκοί σιωπούν.
Όσο για την άγνοια, την παρακολουθώ στο επίπεδο των πολιτικών ιθυνόντων, οι οποίοι σκέπτονται ερήμην της προόδου των οικονομικών ιδεών από την εποχή που, όπως και εγώ, εγκαταλείψαμε τα θρανία.
Δυστυχώς, σχεδόν όλοι οι πολιτικοί ηγέτες δεν μπορούν να αποδεχθούν και να καταλάβουν ότι ο ρόλος του κράτους, αφ' ενός, μειώνεται και, αφ' ετέρου, αλλάζει.
Τους εμπνέει το περίφημο σύστημα της δημόσιας επιλογής (public choice), στο πλαίσιο του οποίου μία κυβέρνηση θεωρείται επιχείρηση που πρέπει συνεχώς να δημιουργεί δραστηριότητες τέτοιες ώστε να βρίσκει νέες πηγές εσόδων.
Κλασσικές, από την άποψη αυτή, είναι η υπερβολή και η καταστροφολογία που αναπτύσσονται γύρω από την κλιματική αλλαγή.
Αντί το υπαρκτό αυτό φαινόμενο να αντιμετωπίζεται επιστημονικά και σε βάθος χρόνου, θεωρείται νέα πηγή εσόδων για τις κυβερνήσεις -χωρίς να γνωρίζουμε, αυτά τα έσοδα από την φορολόγηση των εκπομπών μονοξειδίου του άνθρακος, ποια τελικά κατάληξη θα έχουν.
Προς μία νέα εποχή;
Μπήκαμε σε μια νέα εποχή καπιταλισμού; Φθάσαμε μήπως στο τέλος της ευημερίας, όπως την γνωρίσαμε; Ομιλώ, βεβαίως, για τον ανεπτυγμένο κόσμο.
Οδεύουμε ολοταχώς προς μία νέα οικονομία, στην οποία -οι επιχειρηματίες για να επιχειρούν, οι καταναλωτές για να καταναλώνουν και τα νοικοκυριά για να αποταμιεύουν- θα πρέπει ο οικονομικός και νομισματικός περίγυρός τους να είναι σταθερός.
Και να στηρίζεται στην ελευθερία των συναλλαγών και των επιλογών. Αυτές είναι αρχές που πρόσφατα μού διατύπωσε ο Βραζιλιάνος πρόεδρος κ. Λούλα, πρώην εργάτης και συνδικαλιστής, ο οποίος σήμερα, επειδή θέλει να αναπτύξει τη χώρα του, είναι και ο θερμότερος οπαδός της ελευθερίας των συναλλαγών.
Γνωρίζει, περισσότερο ίσως από οποιονδήποτε άλλον πολιτικό στον κόσμο, ότι η οικονομία δεν ψεύδεται.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
