Το Brexit απειλεί με διάλυση το Ηνωμένο Βασίλειο και κλονίζει την ΕΕ, η οποία ωστόσο έχει την ευκαιρία να μετατρέψει αυτήν την κρίση σε όχημα αναδιάταξης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Την εκτίμηση αυτή εκφράζει στη «Ν» ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Παναγιώτης Ιωακειμίδης, κληθείς να αναλύσει τις βασικές πτυχές των επιπτώσεων για τη Βρετανία, την ΕΕ και την Ελλάδα.

Του Βασίλη Κωστούλα
[email protected]
@VasKostoulas

Η απόφαση για το Brexit είναι δεδομένη. Ποιος θα είναι καταρχάς ο αντίκτυπος στην ίδια τη Βρετανία;

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Η αποχώρηση της Βρετανίας δεν ευνοεί την Ελλάδα, που είχε συμφέρον από τη διατήρηση των διακρατικών ισορροπιών στην ΕΕ. Δημιουργείται ένα κακό προηγούμενο που περιπλέκει τα δεδομένα και εγκυμονεί κινδύνους.

Θα υπάρξουν αρνητικές συνέπειες. Η ίδια η υπόσταση του Ηνωμένου Βασιλείου φαίνεται ότι απειλείται. Η Σκωτία είναι πάρα πολύ πιθανό να επιδιώξει την ανεξαρτησία της, προκειμένου -ως ανεξάρτητο κράτος- να καταστεί μέλος της ΕΕ. Παρόμοιοι προβληματισμοί υπάρχουν και στη Βόρεια Ιρλανδία, αλλά αυτή η περίπτωση είναι πολύ πιο σύνθετη και περίπλοκη. Επομένως, η έξοδος από την ΕΕ μπορεί να σημάνει και το τέλος του Ηνωμένου Βασιλείου.

Ποιες επιπτώσεις αναμένονται σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο;

Οι συνέπειες θα είναι ιδιαίτερα ζημιογόνες. Η Βρετανία εξαρτάται πολύ σημαντικά από την ενιαία εσωτερική αγορά της Ευρώπης: το 53% των βρετανικών εξαγωγών διοχετεύεται στην ΕΕ. Συγχρόνως, θα αμφισβητηθεί η κυριαρχία του City ως κατεξοχήν ευρωπαϊκού αλλά και παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κέντρου. Μια σειρά από μεγάλες τράπεζες και funds θα θελήσουν, αν πρώτα συντελεστεί το Brexit, διότι θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτήν τη στιγμή η Βρετανία παραμένει ακόμη στην ΕΕ…

…εννοείτε ότι υπάρχει η οποιαδήποτε περίπτωση να μην συμβεί το Brexit στην πράξη;

…νομίζω ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο, καθώς η απόφαση θα πρέπει να γίνει σεβαστή, αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι θα χρειαστούν διαπραγματεύσεις που μπορεί να διαρκέσουν από 2 έως και 5 χρόνια. Μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα κανείς δεν είναι βέβαιος τι θα μπορούσε να συμβεί. Θεωρητικώς, υπάρχουν πολλές εναλλακτικές προσεγγίσεις. Ωστόσο, η υπόθεση εργασίας είναι ότι από τη στιγμή που αποφασίστηκε το Brexit, θα ολοκληρωθεί και με τον θεσμικό, συνταγματικό και νομικό τρόπο. Έλεγα λοιπόν ότι το City, ως χρηματοπιστωτικό κέντρο, θα υποστεί τις συνέπειες. Θα υπάρξει μετατόπιση δραστηριοτήτων μεγάλων εταιρειών στο Παρίσι, ενδεχομένως και στη Φρανκφούρτη. Στον τομέα της απασχόλησης είναι προφανές ότι θα υπάρξουν απώλειες θέσεων εργασίας.   

Στο πολιτικό πεδίο τι διαφαίνεται ότι θα διαδεχτεί τον Ντέιβιντ Κάμερον;

Ο Ντέιβιντ Κάμερον δεν μπορούσε παρά να παραιτηθεί και αυτό ακριβώς ανήγγειλε. Το πιθανότερο είναι ότι θα έχουμε κάποιον πρωθυπουργό από το στρατόπεδο του Brexit. Πιθανότατα θα είναι ο Μπόρις Τζόνσον, ο πρώην δήμαρχος του Λονδίνου, προκειμένου να διεξάγει και τις διαπραγματεύσεις για την αποχώρηση και για το μελλοντικό καθεστώς που θα διέπει τις σχέσεις μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ. Αυτό το καθεστώς δεν θα είναι ιδιαίτερα «γενναιόδωρο», γιατί η ΕΕ θα θελήσει να αποθαρρύνει οποιεσδήποτε άλλες χώρες θα ήθελαν να μπουν στον πειρασμό να επιχειρήσουν παρεμφερή δημοψηφίσματα. Οι διαπραγματεύσεις αυτές θα είναι εξαιρετικά δύσκολες. Περίπλοκες και δύσκολες. Γι’ αυτό και μπορεί να διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Θα υπάρξουν όμως πολιτικές προεκτάσεις και ως προς τον ρόλο της Βρετανίας στο παγκόσμιο σύστημα. Οι οπαδοί του Brexit πίστευαν ότι με την έξοδο από την ΕΕ θα αποκαθιστούσαν κατά κάποιον τρόπο την ένδοξη βρετανική αυτοκρατορία. Νομίζω ότι αυτό είναι μια φαντασίωση. Η Βρετανία μπορούσε να ασκήσει ισχυρότερη επιρροή μέσα από το πλαίσιο της ΕΕ. Επομένως, αυτήν τη στιγμή θα πρέπει να αναζητήσει εντελώς διαφορετικούς δρόμους και εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις.

Είχε ο Ντέιβιντ Κάμερον άλλη επιλογή από το δημοψήφισμα;

Νομίζω ότι είχε άλλη επιλογή και νομίζω ότι έπαιξε ένα απερίσκεπτο παιχνίδι. Θέλοντας κατά κάποιον τρόπο να διευθετήσει εσωτερικά ζητήματα του συντηρητικού κόμματος, δεσμεύτηκε στο δημοψήφισμα, το οποίο δεν ήταν αίτημα της κοινωνίας. Θα μπορούσε να το είχε αποφύγει. Θέλησε να παίξει στο γήπεδο των αντιπάλων του και, όπως συμβαίνει πάρα πολλές φορές σε αυτές τις περιπτώσεις, «την πάτησε».

Πιστεύετε ότι θα κέρδιζε τις εκλογές αν προηγουμένως δεν είχε προαναγγείλει το δημοψήφισμα;

Νομίζω ότι το δημοψήφισμα έπαιξε οριακό ρόλο στις εκλογές. Θα τις είχε κερδίσει και χωρίς το δημοψήφισμα. Ήταν μια κακή στάθμιση παραγόντων που οδήγησε στο αποτέλεσμα αυτό, το οποίο μπορεί να οδηγήσει στη διάλυση του Ηνωμένου Βασιλείου και συγχρόνως κλονίζει την ΕΕ.

Τι σημαίνει το Brexit για την ΕΕ; Εκτιμάτε ότι θα δούμε μια εικόνα διάλυσης ή μιας πιο συσπειρωμένης, έστω μικρότερης, Ένωσης;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι δημιουργείται, πρώτα απ’ όλα, ένα κακό προηγούμενο, το οποίο σηματοδοτεί ότι η διαδικασία της ενοποίησης είναι αναστρέψιμη. Δεν είναι τελεσίδικη, όπως θεωρούσαμε. Με άλλα λόγια, μία χώρα φεύγει και είναι έτσι ισχυρός ο πειρασμός για κάποιες άλλες χώρες -με εθνολαϊκιστικές, ακροδεξιές, ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις- να δοκιμάσουν την ίδια άσκηση των δημοψηφισμάτων. Επομένως, η ΕΕ ούτως ή άλλως εξασθενίζει, σε μια πρώτη ανάγνωση. Μία μεγάλη οικονομία, μία χώρα με παγκόσμια επιρροή, αποχωρεί. Αυτό κάθε αυτό είναι κάτι ιδιαίτερα αρνητικό. Ωστόσο, και έχοντας πει αυτό, η Ένωση θα πρέπει να χρησιμοποιήσει την κρίση αυτή ως ευκαιρία. Να δει το Brexit ως μια μεγάλη ευκαιρία. Πρώτα απ’ όλα, να αντλήσει τα μαθήματα για το τι πήγε στραβά. Γιατί μια χώρα αποχώρησε; Γιατί τμήματα του πληθυσμού, της κοινωνίας, είναι τόσο επιφυλακτικά απέναντι στην Ένωση; Κι έπειτα να προβεί σε επαναδιάταξη πολιτικών στρατηγικών και προσεγγίσεων. Να προχωρήσει σε βαθύτερη ενοποίηση, αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο, που θα την φέρει πλησιέστερα προς την ευρωπαϊκή κοινωνία και τους Ευρωπαίους πολίτες.

Άρα, λέτε, το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από το πώς θα διαχειριστεί αυτήν την κρίση η ΕΕ.

Ακριβώς. Αλλά είτε μας αρέσει, είτε δεν μας αρέσει, δεν υπάρχει άλλο εναλλακτικό πλαίσιο για να επιλύσουμε τα σύνθετα προβλήματα, εκτός από αυτό της ΕΕ. Το εναλλακτικό πλαίσιο είναι η επιστροφή στο παρελθόν, που είναι καταστροφικό. Νομίζω ότι και οι Βρετανοί θα το διαπιστώσουν σχετικά γρήγορα εφόσον αποχωρήσουν.

Ο αντίκτυπος του Brexit στην Ελλάδα; Κλονίζει ή εδραιώνει τη θέση της στην Ένωση;

Το γεγονός ότι δημιουργεί ένα κακό προηγούμενο δεν είναι κάτι ευεργετικό για την Ελλάδα. Έχουμε μια διαδικασία αποχώρησης, με ενεργοποίηση των σχετικών ρυθμίσεων της Συνθήκης. Όλο αυτό είναι ένα κλίμα αποσύνθεσης. Δεν δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την Ελλάδα. Πολύ περισσότερο που η Ελλάδα θα ήθελε πρώτα απ’ όλα να διατηρηθούν οι διαθεσμικές και διακρατικές ισορροπίες μέσα στην ΕΕ. Η αποχώρηση κλονίζει αυτές τις ισορροπίες υπέρ της Γερμανίας, κάτι που την καθιστά παντοδύναμη. Αυτό είναι επίσης αρνητικό για την Ελλάδα. Παράλληλα, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι μολονότι η Βρετανία δεν συμμετέχει στην Ευρωζώνη, δεν συμμετέχει στη Σένγκεν, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στις υποθέσεις της Ανατολικής Μεσογείου. Στο Κυπριακό. Στη Μέση Ανατολή. Επομένως, η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να θέλει να είναι μαζί της στο ίδιο τραπέζι, στο πλαίσιο του συμβουλίου της Ένωσης. Βεβαίως, υπάρχουν και πρακτικά ζητήματα, όπως οι φοιτητές μας που σπουδάζουν στα βρετανικά πανεπιστήμια, τα δίδακτρα που θα καταβάλλουν και μια σειρά από άλλα θέματα.

Υπάρχει η άποψη ότι πλέον η ΕΕ δεν θα θέλει να ανοίξει άλλα μέτωπα και πως αυτό επηρεάζει αντίστοιχα την εφαρμογή του ελληνικού προγράμματος.

Από την άποψη αυτή, πράγματι, δεν θα ήταν το σοφότερο για την ΕΕ, έχοντας απολέσει μία χώρα, να ανοίξει οποιεσδήποτε διαδικασίες για την απώλεια μιας δεύτερης χώρας.