της Νατάσας Στασινού

[email protected]

Υψηλές θερμοκρασίες και ξαφνικές βροχοπτώσεις, λέει η πρόβλεψη των ειδικών για το εφετινό φθινόπωρο στην Ευρώπη. Και δεν αναφέρεται μόνο στον καιρό, αλλά και στο πολιτικό σκηνικό. Γιατί οι κάλπες ανεβάζουν το θερμόμετρο και το αποτέλεσμά τους μπορεί να αιφνιδιάσει. Την Κυριακή όλοι θα έχουν στραμμένο το βλέμμα στην Ελλάδα. Δύο εβδομάδες αργότερα την προσοχή θα κλέψει η Πορτογαλία και οι πρώτες μετα-μνημονιακές εκλογές, ενώ πολύ σύντομα το ενδιαφέρον θα μετατεθεί στην Ισπανία.

Το σενάριο της πρόωρης κάλπης επανέρχεται ανά καιρούς στο προσκήνιο και για την Ιταλία, ενώ εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εξελίξεις στο πεδίο των πολιτικών συσχετισμών σε όλες τις μεγάλες χώρες της ηπείρου- αρκετές από τις οποίες έχουν μόλις εξέλθει από κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις. 

Η Ευρώπη έρχεται αυτή τη στιγμή αντιμέτωπη με την τέλεια καταιγίδα: μία προσφυγική κρίση, που όμοιά της έχει να βιώσει από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο,  γεωπολιτικοί κίνδυνοι, «φουσκωμένα» χρέη και έντονη αβεβαιότητα για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας συνθέτουν ένα περιβάλλον προκλήσεων- χωρίς πάντως να λείπουν και οι ευκαιρίες. Όλα αυτά αποτελούν πεδίο αντιπαράθεσης για παραδοσιακά και νέα κόμματα, φιλοευρωπαϊκές και ευρωσκεπτικιστές δυνάμεις, φωνές, που σπρώχνουν προς βαθύτερη ενοποίηση και άλλες, που ζητούν επιστροφή στο εθνικό. Έχουν τη δύναμη να θρέψουν το λαϊκισμό και τα άκρα, αλλά και να λειτουργήσουν ως αφύπνιση για τους υπόλοιπους. Το αποτέλεσμα θα καθορίσει εν πολλοίς το μέλλον της Ευρωζώνης και της Ε.Ε συνολικά– που όλοι πλέον παραδέχονται ότι για να αντέξει, πρέπει να αλλάξει.

Υπό τις συνθήκες αυτές έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς έχει διαμορφωθεί αυτή τη στιγμή ο πολιτικός χάρτης και τι αλλαγές προμηνύονται.

Κυβερνήσεις συνεργασίας

Οι πολλαπλές αναταράξεις, που πυροδότησε μία κρίση, που ξέσπασε το 2008 ως χρηματοπιστωτική και εξελίχθηκε σε κρίση χρέους (που δεν έχουμε ακόμη αφήσει πίσω μας) γέννησαν νέες πολιτικές δυνάμεις και οδήγησαν στον κατακερματισμό του πολιτικού συστήματος ακόμη και σε χώρες, που βασίλευε επί δεκαετίες ο δικομματισμός. Η πραγματικότητα αυτή κατέστησε την αυτοδυναμία όνειρο απατηλό και οδήγησε σε κυβερνητικές συνεργασίας. Σήμερα, 25 από τα 28 κράτη- μέλη έχουν κυβερνήσεις συνασπισμού- οι περισσότερες με συμμετοχή περισσότερων από δύο κομμάτων. 

Στροφή στα Δεξιά

Στις περισσότερες χώρες η στροφή την τελευταία επταετία ήταν προς τα Δεξιά. Σε 18 χώρες, με πληθυσμό, που αντιστοιχεί σε περίπου 62% του συνόλου, σήμερα ηγούνται κόμματα του ευρύτερου χώρου της Κεντροδεξιάς, τα οποία έπεισαν σε μεγάλο βαθμό ότι μπορούν να εφαρμόσουν πιο αποτελεσματικά πολιτικές δημοσιονομικές πειθαρχίας ή εκμεταλλεύθηκαν την «κόπωση» σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, που διαδέχθηκαν.

Στις κυβερνήσεις συνασπισμού έχουμε κατά κύριο λόγο συνεργασία συντηρητικών και φιλελευθέρων. Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις, όπως αυτή της Γερμανίας, που δεύτερη δύναμη του συνασπισμού είναι οι Σοσιαλδημοκράτες ή και της Φινλανδίας, όπου έχουμε συμμετοχή των ακροδεξιών «Φινλανδών» (πρώην Αληθινοί Φινλανδοί).

Η άνοδος της ακροδεξιάς είναι αισθητή και σε άλλες χώρες, αν και τα κόμματα, που την εκπροσωπούν παρουσιάζουν αρκετές διαφοροποιήσεις στο λόγο και τις πρακτικές. Το αυστριακό Κόμμα Ελευθερίας είναι από τα πλέον ισχυρούς "mainstream" ακροδεξιούς πολιτικούς σχηματισμούς στην Ευρώπη, ελέγχοντας το 22% των εδρών του αυστριακού Κοινοβουλίου. Στη Σουηδία, οι παραδόξως αποκαλούμενοι "Σουηδοί Δημοκράτες" (PDF), συγκέντρωσαν στις τελευταίες γενικές εκλογές σχεδόν το 13% των ψήφων. Από κοντά το Jobbik με 12% στις τελευταίες εκλογές της Ουγγαρίας και το Kόμμα Ανεξαρτησίας στη Βρετανία. Στη Γαλλία η Μαρίν Λεπέν του Εθνικού Μετώπου πιστεύει ότι θα βρεθεί στο δεύτερο γύρο των επόμενων προεδρικών εκλογών.

Η αναζήτηση της Κεντροαριστεράς

Ο χώρος της Σοσιαλδημοκρατίας βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε διαρκή αναζήτηση. Σε παρελθούσες δεκαετίες είχε συνηθίσει να έχει την πρωτοβουλία σε διάφορες «μάχες»  (ενίσχυση του κοινωνικού κράτους, δωρεάν υγεία και παιδεία, ισότητα γυναικών, σεβασμό μειονοτήτων κτλ). Τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται αμήχανος, σαν να μην έχει καταλήξει ποιος ακριβώς θα πρέπει να είναι ο ρόλος του. Οι εκπρόσωποί του έχουν  εφαρμόσει πολιτικές λιτότητας, αλλά και επισημαίνουν την ανάγκη για απομάκρυνση από αυτές, για «αναπτυξιακή στροφή» και «μεταρρυθμίσεις», που όμως, δεν προσδιορίζονται με σαφήνεια. Αυτό που λείπει ένα σαφές πολιτικό στίγμα.

Κεντροαριστερές κυβερνήσεις έχουμε σήμερα σε μόλις εννέα χώρες (Γαλλία, Ιταλία, Αυστρία, Σουηδία, Τσεχία, Ρουμανία, Κροατία, Μάλτα και Σλοβακία) με το 36% του πληθυσμού της Ε.Ε.. Το ποσοστό αυτό είναι μεν αυξημένο σε σχέση με το 2011, όταν οι χώρες με κεντροαριστερές διακυβέρνηση κάλυπταν μόλις το 14% του πληθυσμού της Ένωσης, αλλά αισθητά χαμηλότερο σε σχέση με το 2007, όταν αντιστοιχούσαν στο 45%. Το μέσο ποσοστό των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη έχει υποστεί σήμερα «καθίζηση» στο 26% από άνω του 40% τη δεκαετία του ‘80.

Φέτος μία κεντροαριστερή κυβέρνηση «έπεσε» στη Δανία και μία «ανέβηκε» στη Σουηδία. Στη Βρετανία οι Εργατικοί ήρθαν αντιμέτωποι με ένα  από τα πλέον απογοητευτικά αποτελέσματα στην ιστορία τους, ενώ στη Γαλλία ο Φρανσουά Ολάντ βλέπει τη δημοτικότητά του να καταρρέει. Την εξουσία διεκδικούν πάντως τα κεντροαριστερά κόμματα σε Πορτογαλία και Ισπανία. 

Και οι ταλαντεύσεις της Αριστεράς

Η Ελλάδα ήταν- μέχρι την προκήρυξη των εκλογών- η μόνη χώρα με κυβέρνηση Αριστεράς, στην οποία, ωστόσο, συμμετείχε και η λαϊκη Δεξιά των ΑΝΕΛ. Το «αδελφό» του ΣΥΡΙΖΑ κόμμα, Podemos, στην Ισπανία φαινόταν να διεκδικεί έως και πριν από λίγους μήνες με αξιώσεις την εξουσία, αν και οι δημοσκοπήσεις το φέρουν πλέον να έχει υποχωρήσει στην τρίτη θέση. «Το ελληνικό πάθημα έγινε μάθημα» έχει γραφεί επανειλημμένα στον ισπανικό Τύπο τελευταία, καθώς η προσχώρηση του αντι-μνημονιακού ΣΥΡΙΖΑ στο μνημονιακό μέτωπο στην Ελλάδα φαίνεται να είναι ένας από τους παράγοντες, που έχουν περιορίσει την απήχηση του Podemos. Η κρίση και η σκληρή λιτότητα έδωσε πιο ισχυρή φωνή σε αρκετά κόμματα της (ριζοσπαστικής ή κομμουνιστικής) Αριστεράς, τα οποία και έδειξαν να αποκτούν εκλογική «φόρα». Αυτή τελικά ανεκόπη έως έναν βαθμό και τα κέρδη στην κάλπη ήταν σχετικά περιορισμένα. Το μέσο ποσοστό των κομμάτων του χώρου στην Ε.Ε. είναι σήμερα σχεδόν 9% από περίπου 7% στην προ κρίσης εποχή.

Η εικόνα σε πέντε «μεγάλους» και έναν «μικρό» της Ευρωζώνης

Γερμανία (με βάση τα αποτελέσματα των γενικών εκλογών 2013)

• Χριστιανοδημοκράτες: 41,5%
• Σοσιαλδημοκράτες: 26%
• Αριστέρα: 8,6%
• Πράσινοι: 8,4%

Οι τελευταίες γενικές εκλογές έλαβαν χώρα το Σεπτέμβριο του 2013 και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι έκτοτε η εικόνα δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα ως προς την απήχηση των κομμάτων. Η δημοτικότητα της καγκελαρίου, Άνγκελα Μέρκελ, παραμένει εξαιρετικά υψηλή.

Γαλλία (με βάση τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών 2012)

• Φρανσουά Ολάντ (PS) 51,6%
• Νικολά Σαρκοζί (UMP) 48,4%

Στους περιφερειακές εκλογές, τον περασμένο Μάρτιο, oι Συντηρητικοί υπό τον Νικολά Σαρκοζί πέτυχαν μεγάλη νίκη, αυξάνοντας τον αριθμό των τοπικών συμβουλίων, που ελέγχουν στα 67 από 40. Αντιστοίχως οι Σοσιαλιστές είδαν τη δύναμή στους να υποχωρεί στα 34 από 61 συμβούλια. Το Εθνικό Μέτωπο δεν κέρδισε τον έλεγχο κανενός συμβουλίου (αν και εξασφάλισε περισσότερες από 60 έδρες). Οι δημοσκοπήσεις για στους προεδρικές εκλογές του 2017 δείχνουν ότι ο Φ. Ολάντ κινδυνεύει να μείνει εκτός δεύτερου γύρου.

Βρετανία (με βάση τα αποτελέσματα των γενικών εκλογών 2015)

• Συντηρητικοί 36,9%
• Εργατικοί: 30,4%
• Κόμμα Ανεξαρτησίας (UKIP) 12,6%
• Φιλελεύθεροι Δημοκράτες: 7,9%
• Εθνικό Κόμμα Σκωτίας: 4,7%
• Πράσινοι: 3,8%

Η άνετη επικράτηση των Τόρις και η εξασφάλιση αυτοδυναμίας στους εκλογές του Μαΐου εξέπληξε στους πάντες, καθώς οι δημοσκοπήσεις έδειχναν μάχη στήθος με στήθος με στους Εργατικούς. Το αποτέλεσμα οδήγησε στην  άμεση παραίτηση του Εντ Μίλιμπαντ από την προεδρία των Εργατικών. Διάδοχός του ο Τζέρεμι Κόρμπιν, στέλεχος στους αριστερής πτέρυγας του κόμματος, ο οποίος πέτυχε μία εντυπωσιακή νίκη στους εσωκομματικές εκλογές. Η ανάδειξή του έχει διχάσει, με στους να επισημαίνουν ότι η αριστερή αυτή στροφή θα καταδικάσει στους Εργατικούς σε εκλογική αποτυχία και στους να εκτιμούν ότι θα μπορούσε να οδηγήσει στην «αναγέννησή» του.

Ιταλία (με βάση τα αποτελέσματα των γενικών εκλογών 2013)

• Δημοκρατικό Κόμμα (29,5%)
• Κόμμα Ελευθερίας (29,1%)
• Κίνημα Πέντε Αστέρων (25,5%)

Στους εκλογές του 2013 πρόεδρος του κεντροαριστερού Δημοκρατικού Κόμματος ήταν ο Πιέρ Λουίτζι Μπερσάνι. Ο Ματέο Ρέντσι ανέλαβε τα ηνία του κόμματος και την πρωθυπουργία πέρυσι. Είναι ο τρίτος διαδοχικά διορισμένος και όχι εκλεγμένος πρωθυπουργός στους χώρας (προηγήθηκαν ο Μάριο Μόντι και ο Ενρίκο Λέτα), γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα να δέχεται ανά καιρούς πιέσεις για προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Εάν δεν επιλεγεί η πρόωρη κάλπη, οι επόμενες εκλογές θα διεξαχθούν το 2018.

Ισπανία (με βάση τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών 2011)

• Λαϊκό Κόμμα: 44,6%
• Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα: 28,8%
• Ενωμένη Αριστερά: 9%

Στους περιφερειακές εκλογές του Μαΐου το Λαϊκό Κόμμα του Μαριάνο Ραχόι ήλθε αντιμέτωπο το χειρότερο αποτέλεσμα των τελευταίων 20 ετών με στους πολίτες να το τιμωρούν για την εμπλοκή του σε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα διαφθοράς στη χώρα, αλλά και για πολλά χρόνια υψηλής ανεργίας και μείωσης των εισοδημάτων. Λαϊκό και Σοσιαλιστικό κόμμα συγκέντρωσαν αθροιστικά το 52% των ψήφων, όταν πριν από τέσσερα χρόνια είχαν 65%. Ιδιαίτερα αισθητή έκαναν την παρουσία στους το Podemos, αλλά και το νεοσύστατο φιλελεύθερο κόμμα Ciudadanos.  Οι Ισπανοί θα κληθούν να εκλέξουν νέα κυβέρνηση πιθανότατα το Νοέμβριο ή το Δεκέμβριο, με στους δημοσκοπήσεις να δίνουν ελαφρύ προβάδισμα στους Σοσιαλιστές.

Πορτογαλία (με βάση τα αποτελέσματα βουλευτικών εκλογών 2011)

• Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (κεντροδεξιά): 39%
• Σοσιαλιστικό Κόμμα (κεντροαριστερά): 28%
• Λαϊκό Κόμμα: 12%

Οι Πορτογάλοι οδεύουν στις κάλπες στις 4 Οκτωβρίου. Το μνημόνιο και η λιτότητα δεν έφεραν ανατροπές και ανάδειξη νέων δυνάμεων, όπως κάποιοι περίμεναν. Η μάχη για την πρώτη θέση δίνεται, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα. Όποιος και εάν επικρατήσει θα χρειαστεί κατά πάσα πιθανότητα συμμάχους για να συγκροτήσει κυβέρνηση.