Βραβεία Νόμπελ 2017

Η Netflix έδωσε στη δημοσιότητα το πρώτο τρέιλερ του «Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story», του ντοκιμαντέρ του Μάρτιν Σκορτσέζε για το θρυλικό ταξίδι του Ντίλαν, το 1975. Η ταινία, η οποία θα μεταδοθεί από το κανάλι και θα προβληθεί σε επιλεγμένες κινηματογραφικές αίθουσες, έρχεται να συνοδεύσει την έκδοση σετ 14 cd «Rolling Thunder Revue: The 1975 Live Recordings».

Στο ντοκιμαντέρ του Σκορτσέζε -το δεύτερο του στο οποίο εστιάζει στον τραγουδιστή-τραγουδοποιό, μετά το «No Direction Home» του 2005- περιλαμβάνεται και η πρώτη σε διάστημα μεγαλύτερο της δεκαετίας συνέντευξη του Μπομπ Ντίλαν μπροστά στον φακό.

«Δεν ήταν επιτυχία, αν μετράς την επιτυχία με όρους κέρδους» λέει ο Ντίλαν, στο τρέιλερ, για την τουρνέ. «Η ζωή δεν έχει να κάνει με το να βρεις τον εαυτό σου. Η ζωή έχει να κάνει με το να δημιουργήσεις τον εαυτό σου» τονίζει.

«Ξεκινώντας να γυρίσει την Αμερική του 1975, μια Αμερική εξουθενωμένη πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, ένα πούλμαν με μουσικούς που τους είχε συγκεντρώσει ο Ντίλαν βγαίνει στους δρόμους σε αναζήτηση νέων οριζόντων δημιουργίας. Η τουρνέ που προέκυψε, το Rolling Thunder Revue, θα αποκαλύψει έναν Ντίλαν που βλέπουμε σπάνια: παιχνιδιάρη, να φορά μάσκα, δυνατό συναισθηματικά, διαχυτικό, αναζωογονημένο» επισημαίνει η Netflix. Και προσθέτει: «Αιχμαλωτίζοντας με μαεστρία ένα έμβλημα και ένα έθνος, σε διαδικασία μετάβασης και τα δύο, ο σκηνοθέτης Μάρτι Σκορτσέζε αφηγείται την ιστορία χρησιμοποιώντας μπομπίνες φιλμ που για δεκαετίες είχαν εγκαταλειφθεί και τώρα έχουν αποκατασταθεί, οδηγώντας τους θεατές στην καρδιά ενός ελεύθερου, εντυπωσιακού μουσικού στοιχήματος».

Στο ντοκιμαντέρ εμφανίζονται, επίσης, και ορισμένοι από τους συμμετέχοντες στην τουρνέ, όπως οι Τζόαν Μπαέζ, Σαμ Σέπαρντ και Άλεν Γκίνσμπεργκ.

 

Η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε ότι δεν θα απονείμει βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2018, λόγω της κρίσης που έχει ξεσπάσει μετά την αποκάλυψη σεξουαλικού σκανδάλου στους κόλπους της, όπως μετέδωσε το σουηδικό πρακτορείο ειδήσεων.

Η απονομή των βραβείων Νόμπελ σπανίως αναβάλλεται ή ματαιώνεται. Η τελευταία φορά που το Νόμπελ Λογοτεχνίας δεν απονεμήθηκε ήταν το 1943 στο απόγειο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το σκάνδαλο

H Ακαδημία βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα έπειτα από τις μαρτυρίες 18 γυναικών, σύμφωνα με τις οποίες είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή βίαιες επιθέσεις από τον φωτογράφο Ζαν-Κλοντ Αρνό, σύζυγο της Ακαδημαϊκού, ποιήτριας και δραματουργού Καταρίνα Φρόστενσον, η οποία έκτοτε αποχώρησε από τη Σουηδική Ακαδημία.

Επιπλέον, η κρίση αφορά και τη διαρροή των ονομάτων ορισμένων από τους νικητές ενόψει των επίσημων ανακοινώσεων.

Η Σουηδική Ακαδημία θα ανακοινώσει αύριο, Παρασκευή, αν θα αναβληθεί ή όχι η απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας αυτή τη χρονιά, λόγω της κρίσης που έχει ξεσπάσει μετά την αποκάλυψη σεξουαλικού σκανδάλου στους κόλπους της.

Η απονομή των βραβείων Νόμπελ σπανίως αναβάλλεται ή ματαιώνεται. Η τελευταία φορά που το Νόμπελ Λογοτεχνίας δεν απονεμήθηκε ήταν το 1943 στο απόγειο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

«Θα αποφασίσουν τα μέλη που θα συνεδριάσουν σήμερα το απόγευμα. Θα λάβουμε μια απόφαση, η οποία θα δημοσιοποιηθεί με δελτίο Τύπου αύριο» δήλωσε στο Reuters η αξιωματούχος της Σουηδικής Ακαδημίας Λουίζ Χέντμπεργκ.

Η ημερομηνία της φετινής απονομής δεν έχει ακόμη ανακοινωθεί αλλά, συνήθως, πραγματοποιείται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου, παράλληλα με την παρουσίαση των νικητών σε άλλα πεδία.

Η Σουηδική Ακαδημία είναι μία από τις Βασιλικές Ακαδημίες της Σουηδίας. Ιδρύθηκε το 1786 από τον βασιλιά Γουσταύο Γ΄. Στόχος της είναι η προαγωγή της σουηδικής γλώσσας. Από το 1901, τα ισόβια μέλη της λαμβάνουν κάθε χρόνο την απόφαση για το ποιος θα είναι ο νικητής του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας, προς τιμήν του δωρητή Άλφρεντ Νόμπελ.

Μεταξύ των βραβευθέντων με Νόμπελ Λογοτεχνίας είναι οι Μπομπ Ντίλαν (2016), Ντόρις Λέσινγκ (2007) και Σάμιουελ Μπέκετ (1969).

Φέτος βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα έπειτα από τις μαρτυρίες 18 γυναικών, που υποστηρίζουν ότι είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή βίαιες επιθέσεις από τον φωτογράφο Ζαν-Κλοντ Αρνό, σύζυγο της Ακαδημαϊκού, ποιήτριας και δραματουργού Καταρίνα Φρόστενσον, η οποία έκτοτε αποχώρησε από τη Σουηδική Ακαδημία. Επιπλέον, η κρίση αφορά και τη διαρροή των ονομάτων ορισμένων από τους νικητές ενόψει των επίσημων ανακοινώσεων. Ο Αρνό αρνείται τις κατηγορίες τόσο περί σεξουαλικής παρενόχλησης όσο και περί διαρροής των ονομάτων.

Το σκάνδαλο έχει προκαλέσει εκκλήσεις για μεγαλύτερη διαφάνεια στον θεσμό.

Έξι από τα 18 μέλη της Ακαδημίας παραιτήθηκαν από τότε που ξέσπασε το σκάνδαλο, στα τέλη του περασμένου χρόνου, ενώ δύο άλλα μέλη δεν συμμετέχουν στο έργο της Ακαδημίας για άλλους λόγους. Η Σουηδική Ακαδημία ανέφερε σε ανακοίνωσή της, τον περασμένο μήνα, ότι βιώνει μια σοβαρή κρίση και παραδέχτηκε ότι η εμπιστοσύνη στον θεσμό έχει κλονιστεί. Άλλα σουηδικά ιδρύματα απονέμουν τα βραβεία Νόμπελ Επιστημών, ενώ οι νικητές του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης επιλέγονται από μια νορβηγική επιτροπή.

Ο μόνιμος γενικός γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών άφησε να εννοηθεί ότι είναι πιθανό να αναβληθεί η απονομή του βραβείου Λογοτεχνίας αυτή τη χρονιά, λόγω της κρίσης που έχει πλήξει την Ακαδημία, μετά την αποκάλυψη σεξουαλικού σκανδάλου στους κόλπους της.

Ο Άντερς Όλσον, που καλύπτει προσωρινά το πόστο τού δια βίου γραμματέα στην Ακαδημία, αποκάλυψε μιλώντας σε ραδιοφωνικό σταθμό της Σουηδίας, ότι η Ακαδημία βρίσκεται εν μέσω συζητήσεων αλλά δεν δέχθηκε να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες, προσθέτοντας ότι «πολύ σύντομα θα ξεκαθαρίσει αυτό το σημείο».

Ο Πίτερ Ένγκλουντ, ο οποίος παραιτήθηκε από την Ακαδημία λόγω κατηγοριών για ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά, είπε στο ίδιο ραδιόφωνο ότι ίσως είναι καλύτερα να αναβληθεί η απονομή του βραβείου.

Την παραίτησή της είχε υποβάλλει και η επικεφαλής της Σουηδικής Ακαδημίας, Σάρα Ντάνιους, μετά την κριτική που ασκήθηκε σχετικά με το πώς ο θεσμός χειρίστηκε την έρευνα για κατηγορίες σεξουαλικής κακοποίησης σε βάρος άνδρα που είναι παντρεμένος με κάποιο από τα μέλη της Ακαδημίας. Αφορμή για την έρευνα στάθηκαν οι μαρτυρίες 18 γυναικών.

Λίγο αργότερα, η Ακαδημία ανακοίνωσε ότι η σύζυγος αυτού του άνδρα επίσης εγκατέλειψε τη θέση στο συμβούλιο.

Για το ίδιο θέμα, τρία ακόμα μέλη της Ακαδημίας είχαν αποσυρθεί την περασμένη εβδομάδα -δηλαδή θα σταματήσουν να συμμετέχουν στις δραστηριότητες της Ακαδημίας, καθώς δεν μπορούν να παραιτηθούν αφού διορίζονται ως ισόβια μέλη.

Το έπαθλο του συγκεκριμένου βραβείου - το οποίο απονέμεται μόνο σε εν ζωή λογοτέχνες - είναι 8 εκατομμύρια κορόνες (περίπου 1 εκατομμύριο ευρώ). Σπουδαίοι λογοτέχνες που δεν τιμήθηκαν με το βραβείο  είναι, μεταξύ άλλων,  οι Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Άντον Τσέχωφ, Ερρίκος Ίψεν, Νίκος Καζαντζάκης, Κωνσταντίνος Καβάφης, Σύλβια Πλαθ.

naftemporiki.gr

Κιθάρα, με την οποία ο Μπομπ Ντίλαν έπαιξε σε σημαντικές συναυλίες τη δεκαετία του 1970, πωλήθηκε σε δημοπρασία έναντι περίπου 400.000 δολαρίων.

Ο Οίκος δημοπρασιών «Heritage Auctions», στο Ντάλας των ΗΠΑ, ανακοίνωσε ότι ο αγοραστής, ο οποίος ζήτησε να διατηρηθεί η ανωνυμία του, κατέβαλε το Σάββατο το ποσό των 396.500 δολαρίων για την ακουστική κιθάρα του 1963 Martin D-28 του Αμερικανού τραγουδιστή - τραγουδοποιού.

Σύμφωνα με τον Οίκο δημοπρασιών, ο Ντίλαν έπαιξε με τη συγκεκριμένη κιθάρα στη  συναυλία αλληλεγγύης που διοργάνωσε ο Τζορτζ Χάρισον για τους πρόσφυγες του Μπαγκλαντές στη Νέα Υόρκη το 1971 και στην περιοδεία του, Rolling Thunder Revue, που διήρκησε από τον Οκτώβριο του 1975 έως τον Μάιο του 1976. 

Η κιθάρα πωλήθηκε από τον Λάρι Κραγκ, ο οποίος ήταν ο επισκευαστής των μουσικών οργάνων του τραγουδιστή. Η αρχική απόδειξη αγοράς του 1977 δείχνει ότι ο Κραγκ την είχε αγοράσει από τον Ντίλαν έναντι 500 δολαρίων.

Μία Fender Stratocaster, με την οποία ο θρύλος της ροκ έπαιξε το 1965 στο Newport Folk Festival, όταν άρχισε να χρησιμοποιεί ηλεκτρική κιθάρα, πωλήθηκε έναντι ενός εκατομμυρίου δολαρίων, το 2013.

naftemporiki.gr

Ο Ρίτσαρντ Θέιλερ είναι ο νικητής του βραβείου Νόμπελ Οικονομίας 2017, για τη συνεισφορά του στο πεδίο των συμπεριφορικών οικονομικών (behavioural economics),  δείχνοντας πώς τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά επηρεάζουν τις υποτίθεται ορθολογικές αγορές, όπως ανακοίνωσε η Σουηδική Ακαδημία των Επιστημών.

Συνολικά, η συνεισφορά του Ρίτσαρντ Θέιλερ έχει χτίσει μια γέφυρα μεταξύ της οικονομικής και της ψυχολογικής ανάλυσης για την ατομική λήψη αποφάσεων, αναφέρεται στη σχετική ανακοίνωση για το βραβείο, που συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 9 εκατ. σουηδικών κορονών (945.000 ευρώ).

Ο Θέιλερ έφερε στο προσκήνιο την ιδέα των λεγόμενων οικονομικών «nudge», σύμφωνα με τα οποία ο άνθρωπος καθοδηγείται ήπια προς ευεργετικές συμπεριφορές χωρίς βίαιους καταναγκασμούς, το οποίο αποτελεί το θέμα ενός βιβλίου που συνυπέγραψε το 2008 και τράβηξε την προσοχή των φορέων χάραξης της πολιτικής σε όλο τον κόσμο.

Στην ανακήρυξή του, η Ακαδημία αναφέρει ότι η έρευνά του είχε αξιοποιήσει ψυχολογικά ρεαλιστικές υποθέσεις σε αναλύσεις για τη λήψη οικονομικών αποφάσεων, διερευνώντας τις συνέπειες του περιορισμένου ορθολογισμού, των κοινωνικών προτιμήσεων και της έλλειψης αυτοελέγχου.

«Τα εμπειρικά του ευρήματα και οι προβλέψεις του σε θεωρητικό επίπεδο συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία του νέου και ταχέως αναπτυσσόμενου τομέα της συμπεριφορικής οικονομικής, που έχει σημαντικό αντίκτυπο σε πολλούς τομείς οικονομικής έρευνας και πολιτικής» προστίθεται στη σχετική ανακοίνωση.

Το Νόμπελ Οικονομίας είναι το τελευταίο από τα φετινά βραβεία. Τα Νόμπελ Ιατρικής, Φυσικής, Χημείας, Λογοτεχνίας και Ειρήνης απονεμήθηκαν την περασμένη εβδομάδα.

Οι ΗΠΑ κυριαρχούν στα Νόμπελ Οικονομίας, με τους Αμερικανούς οικονομολόγους να αντιστοιχούν περίπου στους μισούς βραβευθέντες από τότε που άρχισε να απονέμεται το συγκεκριμένο βραβείο. 

Στη Διεθνή Εκστρατεία για την Κατάργηση των Πυρηνικών Όπλων ICAN απενεμήθη το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης 2017.

Η Μπέριτ Ράις - Άντερσεν, επικεφαλής της επιτροπής των Νόμπελ, ανέφερε ότι η βράβευση αφορά τις «ουσιαστικές και ριζοσπαστικές προσπάθειες για απαγόρευση των πυρηνικών όπλων υπό μορφή συνθήκης».

«Ζούμε σε έναν κόσμο όπου ο κίνδυνος από ενδεχόμενη χρήση πυρηνικών όπλων είναι ο μεγαλύτερος εδώ και πολλά χρόνια», πρόσθεσε, αναφέροντας χαρακτηριστικά το ζήτημα της Βόρειας Κορέας.

Η κ. Ράις - Άντερσεν κάλεσε τα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα να αρχίσουν άμεσα διαπραγματεύσεις για την ολοκληρωτική κατάργησή τους.

Τον Ιούλιο, 122 χώρες - μέλη του ΟΗΕ υιοθέτησαν ψήφισμα του ΟΗΕ για κατάργηση των συγκεκριμένων όπλων, καμία ωστόσο από τις πυρηνικές δυνάμεις, μεταξύ αυτών οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία, δεν συνυπέγραψε.

naftemporiki.gr

Στον Βρετανό συγγραφέα και σεναριογράφο Καζούο Ισιγκούρο (Kazuo Ishiguro)  απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, όπως ανακοίνωσε η σουηδική Ακαδημία στη Στοκχόλμη.

Όπως ανακοινώθηκε, ο 63χρονος συγγραφέας βραβεύθηκε «για μυθιστορήματα μεγάλης συναισθηματικής έντασης τα οποία αποκαλύπτουν την άβυσσο που ανοίγεται κάτω από την απατηλή αίσθηση της σύνδεσης με τον κόσμο».

Ο Καζούο Ισιγκούρο είναι ένας στυλίστας της γλώσσας, από τους κορυφαίους συγγραφείς του αγγλόφωνου κόσμου, αναγνωρισμένος από την κριτική και παράλληλα δημοφιλής. Γεννήθηκε στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας το 1954 και σε ηλικία πέντε ετών μετακόμισε με την οικογένειά του στη Βρετανία.  Με το πρώτο του μυθιστόρημα, «A Pale View of Hills» (1982), απέσπασε το βραβείο Oυίνιφρεντ Xόλντμπι, ενώ το δεύτερο, με τίτλο «An Artist of the Floating World» (1986), βραβεύτηκε με τα βραβεία Oυίτμπρεντ και Σκάνο, ενώ ήταν επίσης υποψήφιο για το βραβείο Mπούκερ.  

Τρία χρόνια αργότερα, με το «The Remains of the Day» (Tα απομεινάρια μιας μέρας) όχι μόνο απέσπασε το βραβείο Mπούκερ, αλλά έγινε διάσημος σ' όλο τον κόσμο. Το βιβλίο του μεταφράστηκε σε 24 γλώσσες, πούλησε 1.000.000 αντίτυπα μόνο στην αγγλική γλώσσα, και η ομώνυμη ταινία του Αμερικανού σκηνοθέτη Tζέιμς Άιβορι έγινε παγκόσμια επιτυχία.  

Το επόμενο μυθιστόρημά του «O απαρηγόρητος» (1997) τιμήθηκε με το βραβείο Tσέλτενχαμ, ενώ το 1998, ο συγγραφέας χρίστηκε από το γαλλικό κράτος «Ιππότης των Tεχνών και των Γραμμάτων». Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα «Tότε που ήμασταν ορφανοί» (2001) και «Μη μ' αφήσεις ποτέ» (2005), τα οποία ήταν επίσης υποψήφια για το βραβείο Mπούκερ.

Το τελευταίο του μυθιστόρημα, «The Buried Giant» (Ο θαμμένος γίγαντας), 2015, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση Αργυρώς Μαντόγλου, διερευνά πώς η μνήμη σχετίζεται με τη λήθη, η ιστορία με το παρόν και η φαντασία με την πραγματικότητα. Βιβλία του έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά και από τις εκδόσεις Εστία και Καστανιώτης.

Καζούο Ισιγκούρο: Η πρώτη δήλωση μετά την απονομή 

Στην πρώτη του δήλωση, μετά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο Καζούο Ισιγκούρο έκανε λόγο για ένα «εξαιρετικά κολακευτικό βραβείο». Μιλώντας στο BBC, ο ιαπωνικής καταγωγής Βρετανός συγγραφέας τόνισε: «είναι μια υπέροχη τιμή, κυρίως επειδή σημαίνει πως βρίσκομαι στα ίχνη των μεγαλύτερων συγγραφέων και αυτό είναι ένας καταπληκτικός έπαινος. Ο κόσμος βρίσκεται σε μια πολύ αβέβαιη στιγμή και ελπίζω πως όλα τα βραβεία Νόμπελ θα είναι μια δύναμη για κάτι θετικό στον κόσμο, όπως είναι αυτή τη στιγμή. Θα με συγκινούσε πολύ αν μπορούσα με κάποιο τρόπο να συνεισφέρω σ' ένα κλίμα που θα συμβάλει σε μια θετική ατμόσφαιρα στους πολύ αβέβαιους καιρούς μας», τόνισε ο νομπελίστας.

naftemporiki.gr

του Διονύση Π. Σιμόπουλου, επίτιμου διευθυντή Ευγενιδείου Πλανηταρίου

Η Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών ανακοίνωσε το μεσημέρι της 3ης Οκτωβρίου 2017 ότι το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής 2017 απονέμεται κατά το ήμισυ στον καθηγητή Rainer Weiss του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), και κατά το άλλο ήμισυ στους καθηγητές Barry C. Barich του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνια (Cal Tech), Kip Thorne του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνια (Cal Tech). Οι ερευνητές αυτοί πρωτοστάτησαν στη δημιουργία και την ανάπτυξη των ειδικών παρατηρητηρίων LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory) τα οποία εντόπισαν και τελικά απέδειξαν την πραγματικότητα της ύπαρξης των βαρυτικών κυμάτων που είχε προβλέψει η Θεωρία της Γενικής Σχετικότητας του Albert Einstein από το 1916.

Η ύπαρξη Βαρυτικών Κυμάτων είναι μία από τις πλέον εντυπωσιακές προβλέψεις της Γενικής Σχετικότητας, που όμως έμεναν επί 100 χρόνια απαρατήρητα, μέχρις ότου στις 14 Σεπτεμβρίου 2015, στα δύο εργαστήρια LIGO (που είχαν δημιουργηθεί για τον εντοπισμό Βαρυτικών Κυμάτων) σήμανε συναγερμός! Τα δύο εργαστήρια, στη Λουϊζιάνα και στην Ουάσιγκτον σε απόσταση 3.000 χλμ. μεταξύ τους, είχαν μερικές μόνον ημέρες από τότε που είχαν τεθεί σε λειτουργία μετά την αναβάθμισή τους σε νέα επίπεδα ακρίβειας και ευαισθησίας, και με την πρώτη πέτυχαν διάνα! Εκείνη την ημέρα (στις 12:51 μ.μ. ώρα Ελλάδος) εντόπισαν την σύγκρουση δύο “Μαύρων Τρυπών”, η μία με μάζα 36 ηλιακών μαζών και η άλλη με 29 ηλιακές μάζες σε απόσταση 1,3 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. Λίγο πριν από την σύγκρουση οι δύο μαύρες τρύπες περιφέρονταν η μία γύρω από την άλλη 250 φορές το δευτερόλεπτο ενώ η ταχύτητα περιφοράς τους έφτανε τα 150.000 χλμ. το δευτερόλεπτο (το 50% της ταχύτητας του φωτός).

Με τη σύγκρουση δημιουργήθηκε μία μεγαλύτερη μαύρη τρύπα η μάζα της οποίας εξαρτάται από την γεωμετρία και το σπιν της σύγκρουσης κι έτσι δεν είναι το σύνολο των επί μέρους μαύρων τρυπών γιατί ένα 5% περίπου εκπέμπεται με την μορφή της ενέργειας των βαρυτικών κυμάτων που παράγονται κατά την σύγκρουση. Έτσι κι εδώ αντί των 65 ηλιακών μαζών είχαμε την δημιουργία μιας μαύρης τρύπας 62 ηλιακών μαζών. Οι τρεις “χαμένες” ηλιακές μάζες μετετράπησαν σε ενέργεια βαρυτικών κυμάτων η οποία ως ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία θα ήταν αντίστοιχη με την ενέργεια που εκπέμπουν ένα δισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια ήλιοι (10^21) ή 50 φορές όλοι οι γαλαξίες του Σύμπαντος! Γιατί με βάση την περίφημη εξίσωση του Einstein (E=mc^2) εάν αντικαταστήσουμε το “m” με τις 3 ηλιακές μάζες (ένα συγκλονιστικά τεράστιο ποσό) πολλαπλασιαζόμενο με το τετράγωνο της ταχύτητας του φωτός (c^2) θα μας δώσει το αδιανόητο νούμερο που αντιστοιχεί στην ενέργεια που απελευθερώνουν ένα δισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια ήλιοι (10^21). Παρ’ όλα αυτά η παραμόρφωση που κατέγραψαν τα δύο συμβολόμετρα LIGO δεν υπερέβαινε τα τέσσερα χιλιοστά της διαμέτρου ενός πρωτονίου, ενώ η πιθανότητα κάποιου λάθους στη παρατήρηση αυτή ήταν μία στο εκατομμύριο, που στην ουσία αποτελεί μία βεβαιότητα! Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.

O ΑΪΝΣΤΑΪN KAI TA BARYTIKA KYMATA

Όπως είναι γνωστό η μεγαλύτερη ανακάλυψη του Einstein ήταν η διαπίστωσή του πως η βαρύτητα δεν είναι στην πραγματικότητα μία δύναμη αλλά το αποτέλεσμα της παραμόρφωσης των τεσσάρων διαστάσεων του χωρόχρονου. Οποιοδήποτε μικρό ή μεγάλο κομμάτι ύλης, πλανήτης, άστρο, ή γαλαξίας, παραμορφώνει την δομή του χωρόχρονου γύρω του. Καθώς τα διάφορα αντικείμενα κινούνται μέσα στο Σύμπαν είναι σαν να κυλάνε μέσα, έξω, και γύρω απ' αυτές τις παραμορφώσεις, ενώ η κίνηση τους επηρεάζεται απ’ αυτές παρ’ όλο που δεν μπορούμε να τις δούμε. Αντίθετα, εκείνο το οποίο βλέπουμε είναι το αποτέλεσμα που έχει στα διάφορα αυτά αντικείμενα η επίδραση της φαινομενικά μυστηριώδους δύναμης που ονομάζουμε βαρύτητα, με άλλα λόγια “η ύλη λεει στο χωρόχρονο πώς θα καμπυλωθεί και ο βαθμός καμπύλωσης του χωρόχρονου υπαγορεύει στην ύλη πώς θα κινηθεί”, όπως τόσο χαρακτηριστικά έγραφε πριν από χρόνια ο αείμνηστος καθηγητής John Archibald Wheeler.

Τα τελευταία 100 χρόνια, η βαρυτική θεωρία του Einstein έχει γίνει αποδεκτή ως η πιο ικανοποιητική απ' όλες τις άλλες. Επί πλέον η θεωρία αυτή περιλαμβάνει με τον καλύτερο τρόπο όλα όσα γνωρίζουν μέχρι σήμερα οι επιστήμονες για τη βαρύτητα. Παρ’ όλα αυτά ακόμη κι αυτή άφηνε ορισμένα βασικά ερωτήματα αναπάντητα, όπως: η παραμόρφωση του χωρόχρονου συμβαίνει άραγε «αστραπιαία» ή μήπως μεταδίδεται με τη μορφή κυμάτων; Η αναζήτηση του Einstein για μια απάντηση στο ερώτημα αυτό, τον οδήγησε σε μία εκπληκτική εκτίμηση: ακριβώς όπως υπάρχουν κύματα φωτός που μεταφέρουν ενέργεια από μέρος σε μέρος, έτσι θα πρέπει να υπάρχουν και βαρυτικά κύματα τα οποία μεταφέρουν ενέργεια από τόπο σε τόπο. Θεώρησε δηλαδή ότι οι βαρυτικές δυνάμεις ακτινοβολούνται προς τα έξω σαν τα κύματα που δημιουργούνται από την πτώση μιας πέτρας στο νερό μιας λίμνης.

Οι αναζητήσεις του Einstein τον οδήγησαν δηλαδή σε μια εκπληκτική διαπίστωση: ακριβώς όπως τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα δημιουργούνται από την κίνηση ηλεκτρικών φορτίων και διαδίδονται στον χωρόχρονο, έτσι θα πρέπει να υπάρχουν και βαρυτικά κύματα που θα δημιουργούνται από τη βίαιη μετακίνηση μεγάλων μαζών και θα εμφανίζονται ως πτυχώσεις στη δομή του χωρόχρονου. Ο Einstein υπέθεσε ότι διάφορα καταστροφικά κοσμικά συμβάντα, όπως η τελική εκρηκτική κατάρρευση ενός ετοιμοθάνατου άστρου, ή η σπειροειδής σύμπτυξη ενός ζεύγους άστρων νετρονίων ή μαύρων τρυπών, θα πρέπει να εκπέμπουν κύματα βαρύτητας στο Διάστημα με ταχύτητα ίση με την ταχύτητα του φωτός. Παρ’ όλα αυτά ο Einstein πίστευε ότι αφού η βαρύτητα είναι η πιο αδύναμη από τις θεμελιώδεις δυνάμεις, με ισχύ 100 τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια φορές μικρότερη της ηλεκτρομαγνητικής αλληλεπίδρασης (δύναμης), η επίδραση των βαρυτικών κυμάτων θα πρέπει να ήταν εξ ίσου αδύναμη οπότε δεν θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν αντιληπτά. Γι’ αυτό, άλλωστε, και δεν είχαν εντοπιστεί μέχρι τώρα. Κι έτσι η θεωρία του Einstein για τα βαρυτικά κύματα παρέμενε χωρίς αποδείξεις.

Ο ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΡΥΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ

Κι όμως στις 11 Φεβρουαρίου 2016 η ομάδα ερευνητών στα εργαστήρια LIGO ανακοίνωσαν τα αποτελέσματα της παρατήρησης που έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου 2015. Και δεν έφτανε μόνον αυτό αφού στα μέσα Ιουνίου 2016 το LIGO ξαναχτύπησε και πάλι όταν οι ερευνητές του ανακοίνωσαν τον εντοπισμό ενός ακόμη σήματος που παρατηρήθηκε τα ξημερώματα της 26ης Δεκεμβρίου του 2015 και το οποίο προέρχονταν από την σύγκρουση, και τις τελευταίες 27 περιφορές πριν απ’ αυτή, δύο μικρότερων μαύρων τρυπών (14 και 8 ηλιακών μαζών) και σε απόσταση 1,4 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. Η δεύτερη αυτή σύγκρουση είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία μιας μαύρης τρύπας 21 ηλιακών μαζών ενώ τα υλικά μιας ολόκληρης ηλιακής μάζας είχαν μετατραπεί, σε κλάσμα του δευτερολέπτου, σε βαρυτική ενέργεια η οποία έφτασε στη Γη με την μορφή κυματισμών στο χωροχρονικό συνεχές του Σύμπαντος και η οποία αντιστοιχεί με την εκπομπή ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας ίσης μ’ αυτήν που εκπέμπουν ένα τρισεκατομμύριο γαλαξίες σαν τον δικό μας.

Ένα χρόνο αργότερα, στις 4 Ιανουαρίου 2017, παρατηρήθηκε ένα τρίτο σήμα το οποίο προέρχονταν κι αυτό από την σύγκρουση δύο μαύρων τρυπών (αυτή τη φορά 31 και 19 ηλιακών μαζών). Το τέταρτο σήμα παρατηρήθηκε στα μέσα του περασμένου Αυγούστου και η ανακοίνωση του εντοπισμού του έγινε προ ημερών (27 Σεπτεμβρίου) στη συνάντηση των υπουργών επιστήμης και έρευνας των κρατών του G7 που έγινε στο Τορίνο της Ιταλίας, ενώ οι λεπτομέρειες της ανακάλυψης θα δημοσιευθούν στο περιοδικό Physical Review Letters της American Physical Society (https://dcc.ligo.org/LIGO-P170814/public/main). Τα βαρυτικά αυτά κύματα προέρχονταν από την σύγκρουση δύο μαύρων τρυπών με μάζα 25 και 30 φορές την μάζα του Ήλιου μας σε απόσταση 1,8 δις ετών φωτός (προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Ηριδανού) και εντοπίστηκαν από τα τρία εργαστήρια στις 14 του περασμένου Αυγούστου. Εάν μάλιστα αληθεύουν και οι φήμες που κυκλοφόρησαν στα μέσα του περασμένου Αυγούστου τότε οι ανιχνευτές LIGO ίσως να εντόπισαν και μία πέμπτη σύγκρουση η οποία δημιούργησε βαρυτικά κύματα από την συγχώνευση δύο άστρων νετρονίων (πάλσαρ) που αυτή τη φορά βρίσκονταν στον γαλαξία NGC4993 σε απόσταση 130 εκατομμυρίων ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού της Ύδρας.

ΑΣΤΡΑ ΝΕΤΡΟΝΙΩΝ ή ΠΑΛΣΑΡ

Τέτοιου είδους συγκρούσεις ήταν αναμενόμενες από το 1974 όταν δύο αμερικανοί αστροφυσικοί, ο καθηγητής Joseph Taylor και ο μεταπτυχιακός του φοιτητής Russel Hulse, ανακάλυψαν συνολικά 40 νέα πάλσαρ, μεταξύ των οποίων κι ένα διπλό σύστημα άστρων νετρονίων. Σύμφωνα με την Γενική Σχετικότητα του Άλμπερτ Einstein τα δύο αυτά πάλσαρ θα έπρεπε να εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες βαρυτικής ακτινοβολίας και ως εκ τούτου θα έπρεπε να χάνουν ενέργεια με αποτέλεσμα οι τροχιές τους να ελαττώνονται συνεχώς ενώ η περίοδος περιφοράς τους να μικραίνει αφού σύμφωνα με τον Einstein ένα τέτοιο διπλό αστρικό σύστημα εκπέμπει βαρυτικά κύματα. Παρ’ όλο που οι μεταβολές που μετρήθηκαν ήταν πάρα πολύ μικρές, εντούτοις αντιστοιχούσαν με μεγάλη ακρίβεια στις τιμές που προέβλεπε η Γενική Σχετικότητα, γεγονός που αποτελούσε μια έμμεση έστω ένδειξη ότι τα βαρυτικά κύματα που προέβλεψε ο Einstein έπρεπε όντως να υπάρχουν. Υπολογίστηκε μάλιστα ότι τα δύο αυτά άστρα νετρονίων θα συγκρουστούν σε περίπου 300 εκατομμύρια χρόνια. Για την ανακάλυψή τους αυτή οι δύο ερευνητές έλαβαν το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1993, αφού ο εντοπισμός του διπλού αυτού πάλσαρ θεωρήθηκε ότι πρόσθετε ένα φυσικό εργαστήριο για την μελέτη της βαρύτητας και των βαρυτικών κυμάτων.

Είναι ήδη γνωστό ότι η ύπαρξη των πάλσαρ είναι αποτέλεσμα της απότομης και υπερβολικά γρήγορης βαρυτικής κατάρρευσης των υλικών της καρδιάς ενός γιγάντιου άστρου και στη τρομαχτική συμπίεση του αστρικού κέντρου. Κάτω από την τεράστια αυτή συμπίεση τα αρνητικά φορτισμένα ηλεκτρόνια συγχωνεύονται με τα θετικά φορτισμένα πρωτόνια του πυρήνα με αποτέλεσμα την δημιουργία νετρονίων και νετρίνων. Κι ενώ τα νετρίνα δραπετεύουν άμεσα από το άστρο, μεταφέροντας μάλιστα και αρκετή από την ενέργειά του, τα νεοσχηματισμένα νετρόνια παραμένουν εκεί και ενώνονται με τα ήδη υπάρχοντα νετρόνια των ατομικών πυρήνων. Αποτέλεσμα αυτής της συμπίεσης είναι η δημιουργία μιας σφαίρας μερικών χιλιομέτρων με την πιο λεία, στερεή επιφάνεια που έχει γνωρίσει ποτέ το Σύμπαν. Βρισκόμαστε δηλαδή αντιμέτωποι μ’ ένα άστρο νετρονίων που περιστρέφεται σαν σβούρα δεκάδες ή και εκατοντάδες φορές κάθε δευτερόλεπτο.

Υλικά από ένα τέτοιο άστρο με μέγεθος όσο είναι το κεφάλι μιας καρφίτσας, θα "ζύγιζαν" ένα εκατομμύριο τόνους, όσο δέκα σύγχρονα αεροπλανοφόρα, ενώ ένα μωρό 5 κιλών στην επιφάνειά του θα "ζύγιζε" 50 εκατομμύρια τόνους! Αν η Γη μας είχε συμπιεστεί σε μια σφαίρα με την πυκνότητα που έχει ένα τέτοιο άστρο θα χωρούσε άνετα στο εσωτερικό του κλειστού Σταδίου "Ειρήνης και Φιλίας". Όταν λοιπόν δύο τέτοια άστρα νετρονίων βρεθούν το ένα δίπλα στο άλλο, αρχίζει ένας "ναπολιτάνικος χορός" που αργά ή γρήγορα θα καταλήξει στην σύγκρουσή τους και στη δημιουργία μιας Μαύρης Τρύπας με το 90% των υλικών των δύο πάλσαρ. Κατά την διάρκεια όμως της σύγκρουσης μία ποσότητα υλικών ίση με χίλιες φορές τα υλικά της Γης μετατρέπονται σε βαρέα χημικά στοιχεία, ενώ συγχρόνως εκπέμπονται τεράστιες ποσότητες βαρυτικών κυμάτων καθώς και εκλάμψεις ακτίνων γάμα.

ΟΙ ΑΝΙΧΝΕΥΤΕΣ LIGO

Προς το παρόν οι ανιχνευτές LIGO είναι ό,τι καλύτερο διαθέτουμε για τον εντοπισμό των Βαρυτικών Κυμάτων. Καθένας από τους ανιχνευτές αυτούς αποτελείται από δύο κυλινδρικούς βραχίονες, κάθετους μεταξύ τους, με μήκος 4 χλμ. ο καθένας σε απόλυτο σχεδόν κενό που φτάνει να είναι ίσο με το ένα τρισεκατομμυριοστό της ατμοσφαιρικής πίεσης που επικρατεί στην επιφάνεια της θάλασσας. Στο εσωτερικό των κυλίνδρων εκπέμπονται δέσμες ακτίνων λέιζερ που ανακλώνται συνεχώς από καθρέφτες με αποτέλεσμα η απόσταση των 4 χλμ. να αυξάνεται κατά 280 φορές κάνοντας έτσι το μήκος κάθε βραχίονα ουσιαστικά να είναι ίσο με 1.120 χλμ. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να μετρήσουμε απειροελάχιστες διακυμάνσεις μέχρι και μήκους ενός δεκάκις χιλιοστού της διαμέτρου ενός πρωτονίου. Η διακύμανση αυτή είναι τόσο απειροελάχιστη ώστε η απόσταση μεταξύ της Γης και του πλησιέστερου άστρου σ’ εμάς μετά τον Ήλιο (του Εγγύτατου του Κενταύρου σε απόσταση 40 τρισεκατομμυρίων χλμ.) δεν υπερβαίνει το πάχος μιας ανθρώπινης τρίχας!

Στην ουσία οι ανιχνευτές των εργαστηρίων LIGO δεν είναι τίποτε άλλο παρά τεράστια συμβολόμετρα, με τα οποία μελετάμε φαινόμενα συμβολής κυμάτων. Πρόκειται δηλαδή για μία τεχνική που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην πιο απλή της μορφή το 1887 στο πείραμα "Michelson-Morley", αν και το LIGO είναι ουσιαστικά 144.000 φορές μεγαλύτερο εκείνου. Σήμερα η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται ευρέως στην Αστρονομία, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του συστήματος των 66 ραδιοτηλεσκοπίων ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου που είναι εγκατεστημένα στη Χιλή. Η δημιουργία δύο τέτοιων εργαστηρίων LIGO εγκατεστημένων σε τόσο μεγάλη απόσταση μεταξύ τους είναι απαραίτητη γιατί οι ανιχνευτές αυτοί είναι τόσο ευαίσθητοι ώστε μπορούν να καταγράψουν τους κραδασμούς από την διέλευση ενός φορτηγού στην περιοχή τους, μέχρι και τις διακυμάνσεις ενός μικρού σεισμού χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Η μεγάλη απόστασή τους χρησιμεύει επίσης και στον καλύτερο εντοπισμό της απόστασης της πηγής των βαρυτικών κυμάτων γιατί λόγω της απόστασης καταγράφονται οι ίδιες βαρυτικές ταλαντώσεις, αλλά με μια ελάχιστα μικρή χρονική καθυστέρηση ίση με δέκα χιλιοστά του δευτερολέπτου, ενώ η προσθήκη και του τρίτου εργαστηρίου στην Πίζα της Ιταλίας (VIRGO) βοηθάει ακόμη περισσότερο στον εντοπισμό.

Σε τελική ανάλυση η ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων του LIGO μάς ανοίγει ένα καινούργιο παράθυρο ανακαλύψεων αφού μπορούμε να "ακούσουμε" για πρώτη φορά τους ψιθύρους του Σύμπαντος να μάς "μιλάνε", μια και οι συχνότητες των βαρυτικών αυτών κυμάτων είναι συχνότητες που μπορεί να ακούσει το ανθρώπινο αυτί. Γιατί τα βαρυτικά κύματα μπορούν να περιγράψουν τη βίαιη προέλευσή τους, ενώ η συχνότητα και η ένταση τους στο χρόνο μας αποκαλύπτουν την ιστορία της πηγής που τα δημιούργησε, την μάζα, την ταχύτητα περιστροφής, το σχήμα της τροχιάς, την θέση της και την απόστασή της. Κι όχι μόνο, αφού μπορούν επίσης να μας αποκαλύψουν και το τι συνέβη στα πρώτα κλάσματα του δευτερολέπτου μετά τη γέννηση του Σύμπαντος. Γιατί, όπως η μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου είναι η ηλεκτρομαγνητική υπογραφή της Μεγάλης Έκρηξης, μπορεί να υπάρχει επίσης κι ένα υπόβαθρο βαρυτικών κυμάτων που ίσως να δημιουργήθηκε με την απότομη διόγκωση του Σύμπαντος στην φάση της πληθωριστικής του διαστολής στα πρώτα τρισεκατομμυριοστά του πρώτου δευτερολέπτου της ύπαρξής του.

Κι έτσι στο άμεσο μέλλον υπολογίζεται ότι θα υπάρξουν ακόμη πιο μεγάλες δυνατότητες απ’ ότι προηγουμένως αφού η έκταση των παρατηρήσεων των ανιχνευτών αυτών θα επεκταθεί με την δημιουργία κι άλλων ανιχνευτών όχι μόνο στην επιφάνεια της Γης αλλά και στο διάστημα (LISA). Στους επόμενους μήνες μάλιστα προβλέπεται ότι θα υπάρξουν πολλές ακόμη καταγραφές βαρυτικών κυμάτων, ενώ στα επόμενα δύο χρόνια τέτοιου είδους καταγραφές αναμένεται ότι θα γίνονται σε καθημερινή βάση εμπλουτίζοντας ουσιαστικά τις γνώσεις μας για το Σύμπαν.

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΜΑΥΡΩΝ ΤΡΥΠΩΝ

Ο Έλληνας ερευνητής Βασίλης Πασχαλίδης στο Princeton University έχει κάνει ειδική προσομοίωση της πρώτης σύγκρουσης μαύρων τρυπών που ανίχνευσε το LIGO, και ιδιαίτερα τις τελευταίες 5 τροχιές πριν από τη σύγκρουση (τα τελευταία δηλαδή 360 χιλιοστά του δευτερολέπτου). Η προσομοίωση πραγματοποιήθηκε μέσω της αριθμητικής επίλυσης των εξισώσεων του Αϊνστάιν με χρήση υπερυπολογιστών και το βίντεο που δείχνει τις μελανές οπές και τα βαρυτικά κύματα που εκπέμπουν μπορείτε να το δείτε εδώ:

https://www.youtube.com/watch?v=OVfXj3o6u9E&feature=youtu.be

Θα δείτε πως η μια από τις μαύρες τρύπες (μαύροι δίσκοι στο βίντεο που δηλώνουν τους ορίζοντες γεγονότων τους) είναι μεγαλύτερη από την άλλη που υποδηλώνει πως έχει μεγαλύτερη μάζα. Δηλαδή η μεγάλη μαύρη τρύπα έχει 36 ηλιακές μάζες και η μικρή 29 ηλιακές μάζες. Τα κυανά, πράσινα και κίτρινα χρώματα δείχνουν τα βαρυτικά κύματα με το πράσινο να υποδηλώνει μεγάλο θετικό πλάτος κυμάτων και το κυανό μεγάλο αρνητικό πλάτος. Ο χρόνος αναγράφεται πάνω δεξιά σε χιλιοστά του δευτερολέπτου (ms).