Κατάρριψη ρωσικού μαχητικού

Του Γιώργου Φωκιανού
[email protected]

To 2015 oι σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας έφθασαν στο ναδίρ, λόγω της κατάρριψης από την Άγκυρα ενός ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους, γεγονός το οποίο οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων εκατέρωθεν και ειδικούς να μιλούν για τον παρ’ ολίγον νέο ρωσοτουρκικό πόλεμο.

Μέσα σε τέσσερα χρόνια, ωστόσο, οι δύο χώρες απέφυγαν την ολική ρίξη και εγκαινίασαν μια νέα εποχή με τη συνεργασία στον ενεργειακό και τον αμυντικό τομέα -κυρίως-. Η κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου στην περιοχή Ακούγιου με ρωσικά κεφάλαια και η δρομολογημένη αγορά των ρωσικών αντιπυραυλικών συστημάτων S-400, δείχνουν τον στρώμενο με... κόκκινο χαλί δρόμο από το Κρεμλίνο στο Ακ Σαράι.

Το ναδίρ 

Στις 24 Νοεμβρίου 2015 ένα μαχητικό αεροσκάφος F-16 της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας κατέρριψε ένα ρωσικό βομβαρδιστικό τύπου Sukhoi Su-24M που επιχειρούσε κατά Σύριων Τουρκμένων ανταρτών στη βόρεια Συρία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, η κατάρριψη συνέβη εντός του εναέριου χώρου της Συρίας και σε απόσταση 1 χλμ νότια των τουρκο-συριακών συνόρων.

Η αιτιολογία -από πλευρά της Άγκυρας- ήταν ότι το ρωσικό αεροσκάφος είχε παραβιάσει προηγουμένως τον εναέριο χώρο της Τουρκίας επί δεκαεπτά δευτερόλεπτα, ενώ αποτέλεσμα της κατάρριψης ήταν ο ένας πιλότος να χάσει τη ζωή του, από τα πυρά των ανταρτών, ενώ διεσώθη μόνο ο συγκυβερνήτης.

Της κατάρριψης ακολούθησε σκληρή ρητορική από τους ηγέτες των δύο χωρών, με τον Ερντογάν να αρνείται να απολογηθεί και να διαμηνύει ότι είναι η Ρωσία που πρέπει να απολογηθεί για την παραβίαση του εθνικού εναερίου χώρου της Τουρκίας και τον Πούτιν να σκληραίνει τη στάση του απειλώντας με αντίποινα και να εφαρμόζει σειρά κυρώσεων.

Μάλιστα, ο Ρώσος πρόεδρος τόνιζε πως είχε δικαίωμα να απαντήσει και στρατιωτικά στην κατάρριψη του αεροσκάφους, την ώρα που οι ταξιδιωτικές οδηγίες για του Ρώσους πολίτες που βρίσκονταν στην Τουρκία να την εγκαταλείψουν οδηγούσαν και σε οικονομικές συνέπειες.

Ακολούθησε το τουριστικό «εμπάργκο» το όποιο άφησε με τη σειρά του σοβαρές επιπτώσεις στην τουρκική οικονομία, καθώς τα χρήματα που δαπανούσαν οι Ρώσοι τουρίστες έφθαναν στο 1,4% του ΑΕΠ της Τουρκίας ετησίως. Επιπλέον, οι εξαγωγές της προς τη Ρωσία έκαναν «βουτιά» 60% το πρώτο εξάμηνο του 2016.

Η συγγνώμη...

Στις 28 Ιουνίου 2016 οι δύο ηγέτες είχαν τηλεφωνική επαφή με τον Ερντογάν να ζητά γραπτώς συγγνώμη από τον Ρώσο ομόλογό του για την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού και να απεύθυνει έκκληση για «αποκατάσταση των σχέσεων».

Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε η επαναπροσέγγιση Μόσχας - Άγκυρας και ο σταδιακός τερματισμός των κυρώσεων. Ακολούθησε η συνάντηση μεταξύ των δυο ανδρών τον Αύγουστο στην Αγία Πετρούπολη και η επίσκεψη του Πούτιν στην Τουρκία τον Οκτώβριο η οποία μέχρι πριν από λίγο καιρό και με φόντο το «δριμύ κλίμα», φάνταζε αδιανόητη.

Τότε Πούτιν και Ερντογάν έδειξαν ότι υπάρχει διάθεση στενότερης προσέγγισης και στις δυο πλευρές και αποφάσισαν την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για την κατασκευή του αγωγού Turkish Stream και του πυρηνικού αντιδραστήρα.

Αναθέρμανση και συμφωνίες δισεκατομμυρίων...

Αν και κάποιοι μιλούν για συμμαχία -με περιορισμούς- η οποία δεν θα προχωρήσει και άλλοι για «λυκοφιλία», Πούτιν και Ερντογάν συναντώνται συνεχώς με βασικά θέματα στην ατζέντα: τη Συρία, τις επενδύσεις και την αμυντική συνεργασία.

Όσον αφορά τα ενεργειακά οι δύο χώρες έχουν έρθει πολύ κοντά και η μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στη Νότιο Ευρώπη μέσω Τουρκίας και Βαλκανίων, ήτοι TurkishSream προχωρά με γοργούς ρυθμούς. Πρόκειται για δίδυμους αγωγούς μήκους 930 χλμ και μέγιστου βάθους 2.200 μέτρων, ενώ η δυνατότητα μεταφοράς υπολογίζεται ότι θα είναι 31,5 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως.

Παράλληλα, σε πλήρη εξέλιξη είναι η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού στο Ακουγιού, ένα project ύψους 20 δισ. δολαρίων, το οποίο θα καλύψει το 10% των αναγκών της Τουρκίας σε ηλεκτρικό ρεύμα.

Συρία: Αντίπαλοι, συνομιλητές

Μπορεί η Άγκυρα να «επέλεξε» αντίπαλο στρατόπεδο από τη Μόσχα στη Συρία, ωστόσο, οι δύο άνδρες βρίσκουν -από ότι φαίνεται- σημείο επαφής. Αρκεί βέβαια να μην γίνει κάποιο μονομερές βήμα, (βλέπε τις απειλές περί πιθανής τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης).

Στόχος του Τούρκου πρέδρου είναι οι υποστηριζόμενοι από τις ΗΠΑ Κούρδοι μαχητές. Η Τουρκία θεωρεί την κουρδική πολιτοφυλακή Μονάδες Προστασία του Λαού (YPG) εχθρό και έχει ήδη επέμβει για να εκδιώξει τους μαχητές της από το έδαφος δυτικά του Ευφράτη σε στρατιωτικές επιχειρήσεις που έχει κάνει τα δύο τελευταία χρόνια, ενώ την ίδια ώρα ο Πούτιν έχει άλλες προτεραιότητες.

S-400 και νέα όπλα...

Η επαναπροσέγγιση δημιουργεί έντονο προβληματισμό σε Ευρώπη και ΗΠΑ, από τη στιγμή που προχωράει το deal και με τους S-400.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ έχουν εκφράσει την έντονη αντίθεσή τους στην απόφαση της Άγκυρας να αγοράσει το ρωσικό αντιπυραυλικό σύστημα, το οποίο δεν είναι συμβατό με τα συστήματα του ΝΑΤΟ και αντιμετωπίζεται ως απειλή για αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη F-35, με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ άφησε μάλιστα να εννοηθεί ότι μπορεί να επιβληθούν κυρώσεις στην Τουρκία εάν προχωρήσει στη συμφωνία με τη Ρωσία.

Υπενθυμίζεται πως Μόσχα και Άγκυρα, οριστικοποίησαν τη συμφωνία για τους S-400, στα τέλη του 2017, έναντι του ποσού των 2,5 δισ. δολαρίων και η παραλαβή των πρώτων συστημάτων αναμένεται φέτος.

Εξάλλου, στη συνάντηση της Τρίτης ο Ρώσος πρόεδρος είπε ότι στον τομέα της στρατιωτικής και τεχνολογικής συνεργασίας, για την Ρωσική Ομοσπονδία και την Τουρκία υπάρχουν και μεγάλες προοπτικές, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για την πώληση στην Τουρκία και άλλων σύγχρονων ρωσικών οπλικών συστημάτων.

Πλέον η ρωσοτουρκική σύγκλιση προκαλέι τον έντονο εκνευρισμό της Δύσης, που απειλεί και αυτή με κυρώσεις. Θα κρατήσει, όμως η συμμαχία αυτή; Το πόσο γρήγορα μπορεί να καταστραφεί έγινε εμφανής το 2016 διαμηνύουν ειδικοί και κρατούν επιφυλάξεις.

Επίσκεψη στην Τουρκία πραγματοποιεί από σήμερα ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν. Μέχρι πριν από λίγο καιρό και με φόντο το δριμύ κλίμα των τελευταίων μηνών μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας, η επίσκεψη αυτή φάνταζε αδιανόητη.

Μετά την κατάρριψη ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους στις 24 Νοεμβρίου του 2015 από την τουρκική αεροπορία στα σύνορα Τουρκίας και Συρίας, οι ρωσοτουρκικές σχέσεις δοκιμάστηκαν σκληρά. Μεταξύ Νοεμβρίου και Ιουνίου βρισκόταν σε εξέλιξη ένας ακήρυχτος ψυχρός πόλεμος. Και αυτό μολονότι επί δυο και πλέον δεκαετίες οι σχέσεις της Τουρκίας με τη μετασοβιετική Ρωσία διευρύνονταν σταθερά και μεθοδικά σε όλα τα επίπεδα.

Η προσέγγιση της μετασοβιετικής Ρωσίας με την Τουρκία εξελίχθηκε σχετικά γρήγορα. Χάρη σε πλανόδιους πωλητές, φθηνά ρούχα από την Τουρκία κατέκλυσαν γρήγορα τη ρωσική αγορά. Η ζήτηση προϊόντων ένδυσης και υπόδησης «δυτικού» στιλ και μόδας ήταν μεγάλη στη Ρωσία. Πέραν αυτού, τουρκικές επιχειρήσεις κατάφεραν να δικτυωθούν γρήγορα και στον ρωσικό κατασκευαστικό κλάδο. Σημαντική ώθηση στην περαιτέρω διεύρυνση των διμερών οικονομικών σχέσεων έδωσε και η συμφωνία για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Blue Stream που υπεγράφη το 1997.

Σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο όμως οι σχέσεις πέρασαν στο στάδιο της εμβάθυνσης αρκετά αργότερα και συγκεκριμένα όταν ανέλαβε την εξουσία στη Ρωσία ο Πούτιν το 2000 και ο Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία το 2003. Για πολλά χρόνια η σχέση μεταξύ των δυο ανδρών ήταν στενή και φιλική.

Την ώρα που τα ταμπλόιντ έκαναν λόγο για «ανδρική φιλία», οι πιο επικριτικές φωνές μιλούσαν για μια «φιλία μεταξύ δυο αυταρχικών ηγετών». Το διάστημα αυτό εκτοξεύθηκε στα ύψη ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των δυο πλευρών όπως και οι αγοραπωλησίες φυσικού αερίου. Το 2014 υπήρχε πλέον μια ισχυρή σχέση αλληλεξάρτησης.

Την ίδια χρονιά όμως υπήρξε μεγάλη δοκιμασία για τις σχέσεις Άγκυρας και Μόσχας με αφορμή την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία. Οι δυο χώρες όμως πέρασαν εν τέλει με επιτυχία τη δοκιμασία εκείνη. Η διακήρυξη της 1ης Δεκεμβρίου του 2014 για την κατασκευή του Turkish Stream επιβεβαίωσε του λόγου το αληθές.

Εντούτοις στη συνέχεια οι διαπραγματεύσεις για την κατασκευή του Turkish Stream καθυστέρησαν σημαντικά. Οι εντάσεις κλιμακώθηκαν, μεταξύ άλλων λόγω της σύγκρουσης Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Κόλαφος για τον Ερντογάν ήταν όταν ο Πούτιν αναγνώρισε τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Το πιο δυσάρεστο για τον νυν Τούρκο πρόεδρο όμως ήταν η ανάμειξη του Ρώσου ομολόγου του στον συριακό εμφύλιο, καθώς Άγκυρα και Μόσχα ακολουθούν διαμετρικά αντίθετους στόχους. Ενώ η Τουρκία θέλει να εκδιώξει τον Σύρο πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ, η Ρωσία τον στηρίζει.

Στις 24 Νοεμβρίου του 2015 υπήρξε επικίνδυνη κλιμάκωση των ήδη τεταμένων σχέσεων, με αφορμή την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού από την τουρκική αεροπορία στα σύνορα Τουρκίας και Συρίας. Η απάντηση της Μόσχας ήταν άμεση. Επέβαλε εμπάργκο στα τουρκικά προϊόντα και σταμάτησε τις πτήσεις τσάρτερ με Ρώσους τουρίστες προς την Τουρκία, επιφέροντας ανεπανόρθωτο πλήγμα στον τουρκικό τουρισμό. Η Μόσχα πάγωσε επίσης δύο μεγάλα σχέδια: την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου μέσω της Μαύρης Θάλασσας και ενός πυρηνικού εργοστασίου.

Η συγγνώμη και η επαναπροσέγγιση

Στα τέλη Ιουνίου ο Ερντογάν απέστειλε επιστολή στον Πούτιν, εκφράζοντας τη λύπη του για την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού και χαρακτηρίζοντας τη Ρωσία «φίλη» και «στρατηγική εταίρο». Παράλληλα εξηγούσε ότι ήθελε να συμβάλει στη βελτίωση των διμερών σχέσεων. Ο Ρώσος πρόεδρος ανταποκρίθηκε, αίροντας καταρχάς την απαγόρευση που είχε επιβληθεί στις πτήσεις τσάρτερ προς την Τουρκία.

Η συνάντηση μεταξύ των δυο ανδρών τον Αύγουστο στην Αγία Πετρούπολη κατέδειξε ωστόσο ότι ενώ υπάρχει διάθεση επαναπροσέγγισης και στις δυο πλευρές, αμφότερες επιμένουν στις θέσεις τους στην εξωτερική πολιτική. Έτσι το θέμα της Συρίας δεν συζητήθηκε καν. Συμφώνησαν ωστόσο να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις για την κατασκευή του αγωγού Turkish Stream και ενός πυρηνικού αντιδραστήρα καθώς και για τη δημιουργία μιας ζώνης ελευθέρου εμπορίου.

Σε καμία περίπτωση πάντως η ποιότητα της συνεργασίας μεταξύ των δυο πλευρών δεν έχει φτάσει μέχρι στιγμής στα επίπεδα προ κρίσης.

Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλάντιμιρ Πούτιν υποδέχθηκε τον πρόεδρο της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν στην Αγία Πετρούπολη με μια θερμή χειραψία, συναντώντας τον για πρώτη φορά μετά την κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών.

Τον επικεφαλής του τουρκικού κράτους συνοδεύει πολυμελής αντιπροσωπεία Τούρκων υπουργών, ενώ μαζί του πέταξε στη Ρωσία και ο αρχηγός των τουρκικών υπηρεσιών πληροφοριών και στενός του συνεργάτης Χακάν Φιντάν.

Οι σχέσεις Ρωσίας - Τουρκίας είχαν φθάσει στο ναδίρ τον Νοέμβριο του 2015, όταν η τουρκική πολεμική αεροπορία κατέρριψε ρωσικό στρατιωτικό αεροσκάφος το οποίο παραβίασε τον τουρκικό εναέριο χώρο, προερχόμενο από τη Συρία.

Οι δύο χώρες υποστηρίζουν διαφορετικά στρατόπεδα στον συριακό εμφύλιο πόλεμο, καθώς η Ρωσία στηρίζει τον κοσμικό, αλλά αντιδυτικό και φιλοϊρανικό καθεστώς Άσαντ, ενώ η Τουρκία στηρίζει από το 2011 την κοσμική και μετριοπαθή ισλαμική συριακή αντιπολίτευση.

naftemporiki.gr

Η Ρωσία και η Τουρκία διαπραγματεύθηκαν μυστικά τη συμφιλίωσή τους στην Τασκένδη, πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν, έπειτα από μεσολάβηση η οποία πραγματοποιήθηκε κυρίως από Τούρκο επιχειρηματία και τον πρόεδρο του Καζακστάν Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ, αναφέρει ο τουρκικός Τύπος.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν συναντά στην Αγία Πετρούπολη τον ομόλογό του της Ρωσίας Βλάντιμιρ Πούτιν για να επισφραγίσει αυτή τη συμφιλίωση, έπειτα από μήνες διπλωματικής ψυχρότητας.

Η επίσκεψη πραγματοποιείται μόλις έναν μήνα μετά τη συμφιλίωση, στα τέλη Ιουνίου, η οποία κατέστη δυνατή αφού ο κ. Ερντογάν εξέφρασε τη «λύπη» του για την κατάρριψη τον Νοέμβριο από τουρκικά καταδιωκτικά ρωσικού μαχητικού αεροπλάνου πάνω από τα τουρκο-συριακά σύνορα.

Σύμφωνα με την εφημερίδα Hurriyet, η Τουρκία είχε αρχίσει να βολιδοσκοπεί τη Ρωσία για να τερματισθεί η κρίση μέσω του Τσαβίτ Τσαγκλάρ, επιχειρηματία και πρώην υπουργού.

Ο τελευταίος έχει καλές σχέσεις με τον επικεφαλής της ρωσικής δημοκρατίας του Νταγκεστάν στον Καύκασο, Ραμαζάν Αμπντουλατίποφ, ο οποίος έχει με τη σειρά του πρόσβαση στον σύμβουλο εξωτερικής πολιτικής του Ρώσου προέδρου, Γιούρι Ουσάκοφ.

Η Άγκυρα άρχισε να συντάσσει μια επιστολή προς τη Μόσχα για να εκφράσει τη λύπη της για το αεροπορικό επεισόδιο ώστε να ξεπερασθεί η κρίση.

Ο πρόεδρος του Καζακστάν Ναζαρμπάγεφ, ο οποίος διατηρεί καλές σχέσεις με τους κ.κ. Πούτιν και Ερντογάν, δήλωσε στις 22 Ιουνίου στην Άγκυρα ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για να του αποσταλεί αυτή η επιστολή.

Έτσι στις 24 Ιουνίου, έπειτα από αίτημα του προέδρου του Ουζμπεκιστάν, ο εκπρόσωπος του κ. Ερντογάν, Ιμπραήμ Καλίν, έσπευσε στην Τασκένδη, όπου ο κ. Πούτιν συμμετείχε στη σύνοδο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης.

Η επιστολή επιδόθηκε στον σύμβολο εξωτερικής πολιτικής του Ρώσου προέδρου και ο κ. Πούτιν έδωσε τότε το πράσινο φως για τη συμφιλίωση, υποστηρίζει η Hurriyet.

Στη συνέχεια τα δύο μέρη δημοσιοποίησαν την επιστολή στις 27 Ιουνίου, ανοίγοντας τον δρόμο για τον τερματισμό της κρίσης, η οποία υπήρξε εξαιρετικά επιβλαβής για την τουρκική οικονομία.

Με τον Ρώσο ομόλογό του, Βλαντίμιρ Πούτιν, θα συναντηθεί το πρώτο 15ημερο του Αυγούστου ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όπως δήλωσε ο αντιπρόεδρος της Τουρκίας, Μεχμέτ Σισμέκ.

Ο Τούρκος αντιπρόεδρος ανέφερε συγκεκριμένα ότι ο κ. Ερντογάν θα ταξιδέψει στην Αγία Πετρούπολη στις 9 Αυγούστου.

Ο Μεχμέτ Σισμέκ συναντήθηκε με τον Ρώσο ομόλογό του Αρκάντι Ντβόρκοβιτς προκειμένου να συζητήσουν για την αποκατάσταση των σχέσεων Μόσχας - Άγκυρας που επιδεινώθηκαν μετά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους από την τουρκική πολεμική αεροπορία κοντά στα συριακά σύνορα τον περασμένο Νοέμβριο.

Όπως ανέφερε ο αντιπρόεδρος της ρωσικής κυβέρνησης, Ρωσία και Τουρκία θα αποκαταστήσουν σταδιακά τις σχέσεις τους στους τομείς του εμπορίου και της οικονομίας.

«Είμαστε εδώ για να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας, ακόμη και να τις αναβαθμίσουμε σε σχέση με αυτές που υπήρχαν πριν από τις 24 Νοεμβρίου» δήλωσε από την πλευρά του ο αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβέρνησης στον Ντβόρκοβιτς κατά την έναρξη της συνάντησης στη Μόσχα.