Καινοτόμος, επαναστατικός, διαχρονικός, ο Κοσμάς Ξενάκης (1925 - 1984), ένας από τους σπουδαιότερους και πιο πρωτοποριακούς  Έλληνες καλλιτέχνες των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του, αποκαλύπτεται σε όλο του το μεγαλείο, στη μεγάλη αναδρομική έκθεση, που παρουσιάζεται στο κτήριο της οδού Πειραιώς του Μουσείου Μπενάκη.

Στην έκθεση, που πραγματοποιείται με τη συνεργασία του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) και παρατείνεται έως τις 17 Μαΐου, παρουσιάζονται έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, φωτογραφίες έργων σε δημόσιους χώρους, ντοκουμέντα από τα «Πολύτεχνα», υλικό για τη ζωή και την εποχή τού Κοσμά Ξενάκη, καθώς και τμήματα των προσωπικών του συλλογών.
Πολλά από τα έργα εκτίθενται για πρώτη φορά, ύστερα από τη συστηματική καταλογογράφηση, την οποία ανέλαβε ο ιστορικός τέχνης Σπύρος Μοσχονάς με τη σημαντική συμβολή του ΜΙΕΤ. Ως  επιμελητής της πολυσύνθετης αυτής έκθεσης, ο ζωγράφος Γιώργος Χατζημιχάλης τη διαμόρφωσε σε θεματικές ενότητες, πηγαίνοντας μπρος και πίσω στον χρόνο, ώστε να αναδεικνύεται η κυρίαρχη θεματολογία, που απασχολούσε τον καλλιτέχνη.

Κοσμάς Ξενάκης, 1960-62, Λάδι σε καμβά, 100✕156.

Ως δημιουργός, ο Κοσμάς Ξενάκης κινήθηκε - με τόλμη, συνέπεια και ποιότητα - σε ένα ευρύ φάσμα εκφραστικών περιοχών, πειραματιζόμενος με τη μορφή, τα υλικά, αλλά και την ίδια την έννοια του καλλιτεχνικού έργου. Η καλλιτεχνική δημιουργία του δεν περιορίστηκε σε ένα είδος τέχνης. Υπήρξε πραγματικά «πολύτεχνος». Ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, την αρχιτεκτονική και την πολεοδομία. Συνδυάζοντας τη ζωγραφική και τη γλυπτική με το θέατρο και τον χορό, δημιούργησε πρωτοπόρες παραστάσεις, τις οποίες ονόμασε «Πολύτεχνα». Παράλληλα, υπήρξε λάτρης της λαϊκής δημιουργίας και συλλέκτης χρηστικών αντικειμένων, κεραμικών και αγροτικών εργαλείων. Περισσότερο από όλα, όμως, υπήρξε ένας διανοούμενος, που είδε την τέχνη, πρωτίστως, ως «πνευματική» έκφραση και διαδικασία, απευθυνόμενη όχι μόνο στο γνώστη, τον ευαισθητοποιημένο θεατή, αλλά σε όλους, έξω από σχολές και τάσεις.

Με βάση τον διάλογο αντιθετικών αφηρημένων στοιχείων

Το έργο του βασίστηκε στον διάλογο αντιθετικών αφηρημένων στοιχείων, όπως η ανοιχτή και η κλειστή φόρμα, η κίνηση και η στάση, το φως και το σκοτάδι: στη ζωγραφική, με τη χρήση του χρώματος σε ξεκάθαρες παράλληλες ζώνες, στη γλυπτική, μέσα από τη δυναμική σχέση φωτισμένου - σκιασμένου, και στα «Πολύτεχνα», συνδυάζοντας ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο και χορό, δημιουργώντας παραστάσεις που βασίζονται στην αλληλεπίδραση δράσης - κοινού, φανερώνοντας ότι η καλλιτεχνική του δημιουργία υπάκουε σε έναν εσωτερικό παλμό, που παρέμενε, κατά βάση, αναλλοίωτος στις διαφορετικές του δημιουργίες, αλλά και στο πέρασμα του χρόνου.

Κοσμάς Ξενάκης, περ. 1945,κόλλα σε χαρτί επικολλημένο σε κόντρα πλακέ, 68,5✕45.

Ο πρόωρος θάνατός του, το 1984, σε ηλικία 59 ετών, συνέβαλε στη λήθη του έργου του. Ο πολύπλευρος εικαστικός του κόσμος παρέμεινε άγνωστος στους πολλούς, αν και υπήρξαν εκθέσεις, ομιλίες και εκδόσεις, αφιερωμένες σε αυτό. Η αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη αποτελεί την πρώτη ουσιαστική προσπάθεια να εκτεθεί συγκροτημένα το έργο του, αναδεικνύοντας την πολυσχιδή προσωπικότητά του, τον μεγάλο του εσωτερικό πλούτο, καθώς και την πρωταγωνιστική συμβολή του στην ανανέωση του εικαστικού έργου στην Ελλάδα. Την έκθεση συνοδεύει μονογραφία, έκδοση του ΜΙΕΤ, με τίτλο «Κοσμάς Ξενάκης 1925 - 1984», η οποία αποτελεί την πρώτη εκτενή καταγραφή του καλλιτεχνικού του έργου.

Παράλληλες εκδηλώσεις

Την Παρασκευή 8 Μαΐου (19:00) και το Σάββατο 9 Μαΐου (13:00), θα πραγματοποιηθούν ξεναγήσεις στην έκθεση, από τον ζωγράφο και επιμελητή της έκθεσης, Γιώργο Χατζημιχάλη.

Την Τετάρτη 13 Μαΐου (19:30), στο Κτήριο της Κουμπάρη 1, θα γίνει η παρουσίαση της έκδοσης «Κοσμάς Ξενάκης 1925 - 1984», η οποία αποτελεί τον συνοδευτικό κατάλογο της ομώνυμης έκθεσης και μια συνολική θεώρηση του καλλιτέχνη, προσεγγίζοντας τόσο το εύρος των ενδιαφερόντων του, όσο και το βάθος των αναζητήσεών του, επιχειρώντας, επιπλέον, να διερευνήσει την παραγνωρισμένη, αλλά ξεχωριστή θέση του στο πλαίσιο της ελληνικής εικαστικής παραγωγής, κυρίως των δεκαετιών του ’60 και του ’70.

Κοσμάς Ξενάκης, περ. 1970-75, ακρυλικό σε χαρτόνι, 26✕31.

naftemporiki.gr