Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελεί ένα από τα πλέον διάσημα αρχαιοελληνικά ευρήματα, έχοντας, από την ανακάλυψή του το 1900 μέχρι σήμερα, βρεθεί στο επίκεντρο διαφόρων θεωριών και υποθέσεων.
To ναυάγιο των Αντικυθήρων, το οποίο χρονολογείται περίπου στο 60 π.Χ, θα αποτελέσει το αντικείμενο ειδικής υποβρύχιας έρευνας που θα διεξαχθεί από το υπουργείο Πολιτισμού, και ειδικότερα την Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με το Woods Hole Oceanographic Institution. Σημειώνεται ότι ο αρχικός εντοπισμός του είχε γίνει από σφουγγαράδες της Σύμης το 1900, ενώ εξερεύνησή του έχει γίνει και από τον Ζακ Ιβ Κουστώ.
Σημαντικό ρόλο στο project – υπό τον τίτλο «Return to Antikythera» / - θα διαδραματίσει η προηγμένη Exosuit, η οποία είχε παρουσιαστεί πρόσφατα σε δημοσίευση του naftemporiki.gr. Πρόκειται πρακτικά για ένα «υποβρύχιο που φοριέται» - μία υποβρύχια «στολή του Iron Man».
ΥΠ.ΠΟ.Α.
Εντοπισμός ρωμαϊκού αμφορέα του Ναυαγίου των Αντικυθήρων.
Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του προγράμματος, το εγχείρημα θα ξεκινήσει τον Σεπτέμβριο του 2014 και θα διαρκέσει για ένα μήνα, κατά τον οποίο θα χαρτογραφηθεί με λεπτομέρεια ο χώρος του ναυαγίου, με ένα αυτόνομο ρομπότ εξοπλισμένο με κάμερες και σόναρ. Στην συνέχεια, ειδικά εκπαιδευμένες ομάδες δυτών θα αρχίσουν ανασκαφές, χρησιμοποιώντας επαναπνευστήρες (rebreathers) κλειστού κυκλώματος, που επιτρέπουν μεγαλύτερες παραμονές σε μεγαλύτερα βάθη (παραπάνω από ό,τι σε αντίστοιχες καταδυτικές προσπάθειες του παρελθόντος). Ο ρόλος της Exosuit στο εγχείρημα θα είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς η «επιστημονικής φαντασίας» στολή επιτρέπει ασφαλή κατάδυση σε βάθος άνω των 300 μέτρων και παραμονή επί ώρες, χωρίς να απαιτείται αποσυμπίεση κατά την επιστροφή στην επιφάνεια.
Στόχος του προγράμματος είναι ο εντοπισμός και η ανάσυρση ευρημάτων του ναυαγίου που παραμένουν στον βυθό, από τμήματα του εξοπλισμού και του φορτίου του σκάφους μέχρι ίσως και μία συσκευή αντίστοιχη του «υπολογιστή».
Τη συνολική ευθύνη του προγράμματος «Return to Antikythera» έχει η Δρ. Αγγελική Σίμωσι, προϊσταμένη της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων, ενώ επιστημονικός υπεύθυνος είναι ο αρχαιολόγος Δρ. Θεοτόκης Θεοδούλου. Όπως δήλωσε η κ. Σίμωσι, το πρόγραμμα γίνεται με πρωτοβουλία του υπουργείου Πολιτισμού και η κεντρική ιδέα προέκυψε μετά από έκθεση που είχε γίνει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για το ναυάγιο των Αντικυθήρων (ειδικότερα, το αποκαλούμενο «ναυάγιο των γλυπτών», καθώς στην περιοχή ενδέχεται να βρίσκονται και άλλα ναυάγια), στην οποία είχαν εκτεθεί τα ευρήματα από τις έρευνες του Κουστώ και των σφουγγαράδων από τη Σύμη.
«Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων προσπάθησε να αξιοποιήσει την τεχνογνωσία και τα μέσα του Woods Hole Oceanographic Institution, με το οποίο συνεργάζεται από το 2005, και το οποίο είχε πραγματοποιήσει μία πρώτη έρευνα στην περιοχή το 2012. Εντοπίστηκαν τα υπολείμματα ενός ναυαγίου και ανελκύστηκε μία μολύβδινη άγκυρα και ένας αμφορέας που χρονολογικά θα μπορούσε να ταυτιστεί με το γνωστό ναυάγιο των γλυπτών. Το 2013 είχε εγκριθεί και πάλι, με την τεχνογνωσία του ινστιτούτου, μία έρευνα στην περιοχή βόρεια του Κόλπου της Κισάμου στην Κρήτη, και επειδή είχαμε αυτά τα στοιχεία του 2012 επανήλθαμε αναγνωριστικά και στα Αντικύθηρα. Εκεί λοιπόν εντοπίστηκε ένα μεγάλο πλάτωμα στον βυθό, το οποίο φαίνεται ότι, κάτω από την άμμο, κρύβει το ίδιο το ναυάγιο. Η φετινή έρευνα θα επικεντρωθεί στο πλάτωμα για να δούμε τι κρύβει ο βυθός».
Ο κ. Θεοδούλου πέρασε ειδική εκπαίδευση μίας εβδομάδας για τον χειρισμό της Exosuit, και περιγράφει την εμπειρία ως «εξαιρετική»: «νιώθεις σαν αστροναύτης, απλά είσαι κανονικός ναύτης, στον βυθό». Κατά τον ίδιο, το ιδιαίτερα σημαντικό της όλης υπόθεσης είναι ότι η αρχαιολογία συμμετέχει στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης τεχνολογίας εν τη γενέσει της.
«Αυτή η στολή είναι στην ουσία ένα υποβρύχιο που φοριέται και αποτελεί πρωτότυπο δείγμα αυτής της τεχνολογίας. Έχει διαδεχτεί την Newtsuit η οποία έχει χρησιμοποιηθεί για βιομηχανικούς σκοπούς κυρίως, στο σύστημα ύδρευσης της Ν. Υόρκης, καθώς και σε πλατφόρμες πετρελαίου. Η Exosuit είναι η εξέλιξή της, που τη βελτιώνει ως προς το σύστημα επικοινωνίας, γιατί διαθέτει πλέον οπτική ίνα, καθώς και ως προς την ευελιξία των αρθρώσεων».
«Η δική μας εμπειρία στη διάρκεια της εκπαίδευσης είναι ότι πραγματικά μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για αρχαιολογικούς σκοπούς και για σκοπούς έρευνας γιατί μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα υποβρύχιο το οποίο έχει τεράστιο χρόνο αυτονομίας (48 ώρες) και 330 μέτρα περίπου επιχειρησιακό βάθος. Στα «χέρια» της υπάρχουν προσαρμοσμένοι βραχίονες αρκετά ευέλικτοι οι οποίοι μπορούν αν δέσουν, λύσουν, βιδώσουν, ξεβιδώσουν κ.α και πάνω σε αυτούς μπορούν να προσαρμοστούν μηχανήματα όπως για παράδειγμα σωλήνας αναρρόφησης νερού - συνεπώς μπορεί να κάνει κανείς ανασκαφή. Το σημαντικό για μένα είναι ότι η αρχαιολογία, που συνήθως παίρνει έτοιμα εργαλεία από άλλες επιστήμες τα οποία προσαρμόζει στις δικές της ανάγκες, συμμετέχει τώρα στη διαμόρφωση της τεχνολογίας εν τη γενέσει της. Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό αφ’ ενός γιατί μπορεί να έχει ακριβώς αυτό που της χρειάζεται και αφετέρου γιατί στην περίπτωση των Αντικυθήρων πρόκειται να εφαρμοστεί σε ένα ναυάγιο με συμβολική σημασία, καθώς εκεί πρακτικά γεννήθηκε η υποβρύχια αρχαιολογία το 1900.
»Εκεί έγινε για πρώτη φορά ανέλκυση αρχαιοτήτων από τους σφουγγαράδες του 1900 με ό,τι καλύτερο είχε τότε η καταδυτική τεχνολογία. Ακολούθησε το 1976 η παρουσία στον ίδιο χώρο του Ζακ Ιβ Κουστώ, για έρευνα και μερική ανασκαφή και πάλι με ό,τι τελειότερο υπήρχε από άποψη καταδυτικού εξοπλισμού για την εποχή. Η επιστημονική ομάδα της Εφορείας και του Woods Hole επέστρεψε το 2012 και ερεύνησε όλη την περίμετρο των Αντικυθήρων αποκλειστικά με rebreathers, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση για αρχαιολογικούς σκοπούς. Επανερχόμαστε με μια τεχνολογία που δεν έχει χρησιμοποιηθεί πουθενά αλλού για να εξερευνήσουμε πιο ενδελεχώς το ναυάγιο, σε κάτι που αποτελεί στην ουσία έναν νέο σταθμό από τεχνολογικής πλευράς, για να επανεξετάσουμε τη θέση ενός ιδιαίτερα σημαντικού αρχαιολογικού συνόλου, με την ελπίδα να προσπορίσουμε νέα επιστημονικά δεδομένα για ένα ναυάγιο που δεν έχει ερευνηθεί ποτέ συστηματικά».
ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΥΡΑΓΑΝΗΣ
