Αναδημοσίευση από τη «Ναυτεμπορική» της 16ης/7/2010
Ενθερμος ευρωπαϊστής και βαθύς γνώστης της γερμανικής κουλτούρας, ο ρουμανικής καταγωγής αλλά Γάλλος σήμερα καθηγητής Πιερ Χάσνερ θεωρείται στους πολιτικο-διπλωματικούς κύκλους ως μια εξόχως δημοκρατική προσωπικότητα με πλατειά γνώση των διεθνών θεμάτων σε συνάρτηση κυρίως με το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Συνεπώς, μια διεξοδική συζήτηση με το σημερινό διευθυντή του Γαλλικού Κέντρου Μελετών και Ερευνών και επιστημονικού συνεργάτη του γαλλικού Ιδρύματος Πολιτικών Επιστημών δεν θα πρέπει να αφήνει αδιάφορο κανέναν ανήσυχο άνθρωπο.
Κύριε καθηγητά, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση βρίσκεται σε σοβαρή και πολύπλευρη κρίση. Οι πολιτικοί ηγέτες της έχουν το ανάστημα να την ξεπεράσουν;
Είμαι προβληματισμένος. Μοιρασμένος, θα έλεγα, πάνω στο θέμα αυτό. Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 ο ευρωπαϊκός κινητήρας είναι προβληματικός. Το τρίο Κολ - Μιτεράν - Ντελόρ δεν αντικαταστάθηκε και το ευρωπαϊκό πνεύμα εξαφανίστηκε.
Τα είκοσι τελευταία χρόνια διαχειριζόμαστε υλικές σκοπιμότητες και εθνικούς εγωισμούς. Το περίφημο πνεύμα του Ζαν Μονέ, που επέτρεπε στην Ευρώπη να επωφελείται από τις κρίσεις της, έχει πάει περίπατο. Η νομισματική ένωση της Ευρώπης, που σκοπό είχε να προωθήσει στην ουσία την πολιτικο-οικονομική Ευρώπη, έχει ξεμείνει από καύσιμα. Η πολιτική Ευρώπη βρίσκεται στο νεκρό σημείο και τα συνταγματικά κείμενα δεν γοητεύουν τους λαούς. Παρ' όλα αυτά, κάποια τελευταία γεγονότα επιτρέπουν μερική αισιοδοξία. Βρισκόμαστε σε φάση μονά - ζυγά.
Μήπως όλη αυτή η κατάσταση οφείλεται και στα μπρος - πίσω της Γερμανίας; Κάποτε η χώρα αυτή, την οποία έχετε μελετήσει, ήταν η κινητήρια δύναμη της Ευρώπης. Γιατί σήμερα διατηρεί αρκετές επιφυλάξεις;
Το ερώτημά σας πάει στην καρδιά του προβλήματος. Για μια μακρά περίοδο το σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης επέτρεπε το ξεπέρασμα της ιστορίας. Η Ευρώπη χρησίμευε για να διατηρείται ενωμένο το Βέλγιο, να προοδεύει η Ιταλία, να διαχειρίζεται η Γαλλία τα όνειρα μεγαλοσύνης της και να ξεχνά η Γερμανία ότι ήταν διαιρεμένη στα δύο. Ο Αντενάουερ έλεγε στους εταίρους του: «Κάνω την Ευρώπη γιατί φοβούμαι τους Γερμανούς μου». Σήμερα τα πάντα έχουν αλλάξει. Η Γερμανία ενώθηκε και έγινε μια κανονική χώρα. Το μεταναζιστικό πένθος πήρε τέλος. Οι Γερμανοί πιστεύουν πλέον ότι κανείς δεν μπορεί να τους εμποδίσει να υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους. Ετσι, μπορεί σήμερα οι Γερμανοί να μην είναι υπερήφανοι για την πρόσφατη ιστορία τους, τη σημαία τους, το στρατό τους, όμως υπερηφανεύονται -και δικαίως- για την οικονομία τους και το νόμισμά τους. Αισθάνονται ότι με πολλούς κόπους και θυσίες οικοδόμησαν μια ισχυρή και παγκοσμίως αναγνωρισμένη κοινωνική οικονομία και βλέπουν με μεγάλη καχυποψία όσους την υπονομεύουν. Πολλοί Γερμανοί πολιτικοί διατηρούν σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσον η μεσογειακή Ευρώπη, το «Κλαμπ Μεντιτερανέ», όπως λένε, μοιράζεται το ευρωπαϊκό όνειρο μαζί τους. Οι εταίροι τους έπεισαν την τότε γερμανική κυβέρνηση να μπει με το ζόρι στο ευρώ και να το μοιραστεί με τις περισσότερες δυνατές χώρες.
Στην παρούσα φάση οι Γερμανοί θεωρούν ότι κάποιοι τους κορόιδεψαν, αλλά ταυτοχρόνως τους έπιασαν και κορόιδα. Ο μέσος Γερμανός πιστεύει ότι πληρώνει για να γλεντούν κάποιοι άλλοι. Στο μέτρο, λοιπόν, που τα τελευταία χρόνια έχουν όλο και λιγότερο ανάγκη την Ευρώπη, αυτή η κατάσταση θεωρείται απαράδεκτη. Ετσι, το Παρίσι και η συνεργασία μαζί του δεν αποτελεί προτεραιότητα για τους Γερμανούς. Οικονομικά τους ενδιαφέρει περισσότερο η Κεντρική Ευρώπη. Επίσης, η Μόσχα έχει πλέον διαρκή και μόνιμο διάλογο με τη Γερμανία, γιατί καταλαβαίνει ότι είναι ο φυσικός εταίρος της -τόσο από οικονομικής πλευράς όσο και από γεωπολιτικής. Οσο περισσότερο η Ρωσία φοβάται την Κίνα τόσο θα πλησιάζει το δυτικό μέρος της Ευρώπης. Αυτή η εξέλιξη είναι ευνοϊκή για τη Γερμανία.
Με βάση αυτές τις σκέψεις σας έχουμε δύο πιθανά σενάρια ως προς τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Το ένα είναι η οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής Γερμανίας και το άλλο η γερμανική Ευρώπη. Συμφωνείτε;
Ολες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σήμερα ορκίζονται ότι θα βάλουν τάξη στη δημοσιονομική τους διαχείριση. Βλέπουν ξεκάθαρα ότι, αν δεν το κάνουν, η Ευρωζώνη θα διαλυθεί και το οικοδόμημα των εξήντα τελευταίων ετών θα καταρρεύσει. Αν αυτοί οι όρκοι των εταίρων της μετουσιωθούν σε πράξη, η Γερμανία θα βάλει πλάτη και αυτό το απέδειξε προσφάτως. Επόμενον είναι να ενισχυθεί έτσι ο ρόλος του Βερολίνου δεδομένου ότι μετά τον Τρισέ ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας θα είναι Γερμανός. Εξάλλου, έχετε υπόψη σας ότι η Γερμανία μπορεί σήμερα αν το θελήσει να βγει η ίδια από την Ευρωζώνη, αποκομίζοντας πλεονεκτήματα. Αυτό όμως δεν θα το κάνει, γιατί ναι μεν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στηρίζεται από οικονομικής πλευράς στη Γερμανία, ωστόσο η τελευταία δεν έχει διεθνή πολιτική φωνή από μόνη της. Οταν το Βερολίνο συζητά με τον Πούτιν, ποτέ δεν τολμά να βάλει στο τραπέζι τα ανθρώπινα δικαιώματα ή την κατάσταση στην Ουκρανία. Ωστόσο, δεν πρέπει να απεμπολούμε τις αξίες μας επειδή μοιραζόμαστε έναν κοινό χώρο με τη Ρωσία. Συνεπώς, η Ευρώπη πρέπει να υπερασπιστεί των πολιτικών αξιών της και στο επίπεδο αυτό να γίνεται ακουστή η φωνή της. Πώς θα πάρουν στα σοβαρά την Ευρώπη οι ΗΠΑ, αν εμείς δεν έχουμε το ανάλογο πολιτικό βάρος της γνώμης μας; Αυτή είναι μια μεγάλη πρόκληση για την Ευρώπη και η Γερμανία δεν την αγνοεί.
Γι' αυτό προσφάτως ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα τηλεφώνησε τρεις φορές στην καγκελάριο Α. Μέρκελ με αντικείμενο την κρίση της Ευρωζώνης;
Οι Αμερικανοί υπεύθυνοι περίμεναν από την Ευρώπη να τους πει κάτι. Οσο αυτό δεν γινόταν και η κρίση στην Ευρωζώνη έπαιρνε καταστροφικές διαστάσεις, ο πρόεδρος Ομπάμα σήκωσε το τηλέφωνο για να τονίσει ότι στηρίζει την ευρωπαϊκή προσπάθεια. Αυτός ενθάρρυνε την Ευρώπη να αντιδράσει στην κρίση.
Τελικά, η Ευρώπη έχει φωνή; Την υπολογίζει κανείς πολιτικά;
Οσο οι Ευρωπαίοι ηγετικοί παράγοντες θα ασχολούνται με την τροφή της τσιπούρας και το χαρτί συσκευασίας των τυριών, κάποιοι θα γελάνε. Δυστυχώς, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί απομάκρυναν από μόνοι τους την κοινή γνώμη από τα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα. Ακόμα χειρότερα, αρκετοί απ' αυτούς χρησιμοποιούν την Ευρώπη ως αποδιοπομπαίο τράγο. Οι ευρωπαϊκοί λαοί έβαλαν στην άκρη το αρχικό όραμα και καταστρέφουν οι ίδιοι την μοίρα τους. Ομως, παρά τις γελοιότητες που λέγονται και γράφονται, εμείς οι Ευρωπαίοι πρέπει να είμαστε περήφανοι για το κοινωνικό μας μοντέλο.
Πόσο όμως κόστισε αυτό το μοντέλο και σε ποιο βαθμό μπορεί ακόμα να διατηρηθεί;
Σίγουρα το μοντέλο αυτό πρέπει να μεταρρυθμιστεί σε βάθος και να χρηματοδοτείται με υγιέστερο τρόπο. Ομως, η κρίση δίνει πλέον πρόσθετη αξία στο κράτος πρόνοιας και αποδεικνύει ότι η ευρωπαϊκή κοινωνική οικονομία της αγοράς είναι πιο φερέγγυα από την αντίστοιχη του αγγλο-σαξωνικού καπιταλισμού. Η Ευρώπη είναι χώρος δικαίου, δημοκρατίας, κοινωνικής αλληλεγγύης, προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Απέναντι στον καπιταλισμό καζίνο, η Ευρώπη επέλεξε το ρηνανικό καπιταλισμό. Για μια εικοσαετία οι φιλελεύθεροι μας έλεγαν ότι είχαμε πάρει λάθος δρόμο. Σήμερα, όμως, η Μεγάλη Βρετανία είναι εξαντλημένη και δεν λέει όχι στο μοντέλο μας. Θα έπρεπε να είμαστε υπερήφανοι για όλα αυτά. Αλλά δεν μάς αφήνει ο λαϊκισμός και ο πολιτικο-κομματικός κοντοθωρισμός κάποιων καιροσκόπων πολιτικών.
Υπ' αυτές τις συνθήκες ελλείμματος ηγεσίας και λαϊκισμού, οδεύουμε προς την παρακμή;
Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο κόσμος μας άλλαξε. Η Ευρώπη δεν είναι πια ο ομφαλός της γης. Πρέπει επειγόντως να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει γύρω μας. Αμερική και Κίνα ανταγωνίζονται για την παγκόσμια ηγεσία. Δεν αντέχουμε σε ένα μαραθώνιο με αντίπαλους τους Κινέζους. Οπως θα έλεγε και ο Πολ Βαλερί, «η Ευρώπη ξαναγίνεται ένα μικρό ακρωτήρι της ασιατικής ηπείρου». Αυτό που μπορούμε και πρέπει να κάνουμε είναι να «πουλήσουμε» στον υπόλοιπο κόσμο το μοντέλο μας. Πρέπει να γίνουμε ό,τι ήσαν οι Ελληνες για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και να επιδιώξουμε ο υπόλοιπος κόσμος να ονειρεύεται ό,τι καλύτερο έχουμε.
Μία κοινωνική Ευρώπη με πολιτιστική λάμψη εννοείτε;
Σαφώς. Κάποτε κυριαρχούσε το υλικό αμερικανικό όνειρο. Είναι καιρός να δουλέψουμε για το ευρωπαϊκό κοινωνικό και πολιτιστικό όνειρο.
Μια τέτοια εξέλιξη δεν απαιτεί και οραματιστές ηγέτες; Δεν προϋποθέτει μια Ευρώπη λιγότερο τεχνοκρατική, φλύαρη και ψυχρή απέναντι στο παγκόσμιο γίγνεσθαι; Δεν είναι απαραίτητο να μπουν στην άκρη γελοίοι εθνικισμοί και αστείες θεωρίες συνωμοσίας;
Θέλω να πιστεύω ότι η κρίση θα δράσει αφυπνιστικά και κάτι καινούργιο θα προκύψει στην Ευρώπη. Δεν μας λείπουν ούτε τα μυαλά, ούτε τα ταλέντα. Για την ώρα λείπει η κινητοποίηση. Χρειαζόμαστε μια νέα πνευματική επανάσταση.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
