Η ζήτηση για πόσιμο νερό διπλασιάζεται κάθε 20 χρόνια σε όλο τον κόσμο, γεγονός το οποίο οφείλεται στην αύξηση του πληθυσμού και στη βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης.
Η κατάσταση, ωστόσο, μοιάζει λιγότερο ανησυχητική απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η προσφορά πόσιμου νερού δεν είναι περιορισμένη. Εάν δεν ληφθούν μέτρα, η παροχή πόσιμου νερού αναμένεται να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα.
Για πολλούς, το νερό δεν μπορεί να συγκριθεί με τους υπόλοιπους φυσικούς πόρους, όπως το πετρέλαιο, καθώς για το νερό δεν υπάρχουν υποκατάστατα στις περισσότερες χρήσεις του (κυρίως στις γεωργικές καλλιέργειες). Επιπλέον, το νερό διατίθεται σε πολύ συγκεκριμένες ποσότητες, σε αντίθεση με άλλους φυσικούς πόρους που ανανεώνονται κάθε χρόνο.
Στον πλανήτη υπάρχουν τεράστιες ποσότητες νερού, οι περισσότερες από τις οποίες, όμως, είναι θαλασσινό νερό και υφάλμυρα υπόγεια ύδατα. Το πόσιμο νερό διατίθεται και αυτό σε άφθονες ποσότητες αλλά έχει τη μορφή παγετώνων και στρώσεων πάγου, με αποτέλεσμα μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό πόσιμου νερού να διαθέσιμο εκεί όπου υπάρχει πραγματική ανάγκη. Η προσφορά νερού εμφανίζει, επίσης, μεγάλες διακυμάνσεις σε επίπεδο περιοχών αλλά και χωρών, ενώ πλημμύρες και ξηρασίες συμβαίνουν σε ανύποπτες στιγμές.
Ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν τα αποθέματα νερού είναι η άνοδος στη θερμοκρασία του πλανήτη. Παρότι δεν γνωρίζουμε ακόμη τις ακριβείς επιπτώσεις, πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η συνολική ετήσια ατμοσφαιρική κατακρήμνιση θα αυξηθεί, όπως επίσης η εποχικότητα και η συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινόμενων. Αυτό σημαίνει ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολη η χρήση των υφιστάμενων υποδομών αποθεμάτων, όπως τα φράγματα, τις δεξαμενές, τα συστήματα επεξεργασίας και τους αγωγούς, εάν δεν γίνουν μετατροπές.
Εάν ανατρέξουμε στα γραπτά των παλαιότερων στοχαστών που ασχολήθηκαν με τις κινητήριες δυνάμεις της οικονομικής ακμής και παρακμής –¶νταμ Σμιθ, Έντουαρντ Γκίμπον, Τόμας Μάλθους, Ντέιβιντ Ρικάρντο και Καρλ Μαρξ- αντιλαμβανόμαστε ότι ο προβληματισμός για τους υφιστάμενους φυσικούς πόρους δεν είναι κάτι καινούργιο. Ο Μάλθους και ο Ρικάντρο έθεσαν τα θεμέλια των επιστημονικών θεωριών σχετικά τη σημασία του πληθυσμού, της τροφής και των ενεργειακών πόρων.
Ο Μάλθους απέδειξε ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο, ενώ η τροφή αυξάνεται με αριθμητική πρόοδο. Οι δύο καμπύλες τέμνονται μετά από δύο περίπου δεκαετίες και ο Μάλθους προέβλεψε εξάπλωση της πείνας ή των βίαιων αναταραχών: η ισορροπία τροφής και πληθυσμού επιτυγχάνεται μόνο με «μιζέρια, πολέμους, λοιμούς και εξαχρείωση», αναφέρει χαρακτηριστικά ο στοχαστής.
Ο Ρικάρντο προέβλεψε «μειούμενες αποδόσεις» για τις επενδύσεις σε φυσικούς πόρους, καθώς ισχύει ότι πρώτα χρησιμοποιούνται οι καλύτερες επενδύσεις (με το χαμηλότερο κόστος), ακολουθούν οι επόμενες κ.ο.κ. Η αύξηση της ζήτησης για φυσικούς πόρους οδηγεί στην αύξηση των τιμών με αποτέλεσμα κάποια μέρα οι φυσικοί πόροι να γίνουν απαγορευτικά ακριβοί, σύμφωνα με τον κλασικό οικονομολόγο.
Φυσικά, οι περιορισμοί αυτοί ήταν ήδη γνωστοί πολλούς αιώνες πριν τους διατυπώσουν ο Μάλθους και ο Ρικάντρο. Ο homo sapiens κατάφερνε να «ξεκλέβει» φτηνότερους φυσικούς πόρους και τροφή μέσω της αποικιοκρατίας αναζητώντας υποκατάστατα για τους δυσεύρετους πόρους και βελτιώνοντας την τεχνολογία προκειμένου οι ίδιες ποσότητες γης και πόρων να αξιοποιούνται πιο αποδοτικά.
Τώρα που ο πληθυσμός του πλανήτη είναι αρκετά «στριμωγμένος», δεν υπάρχουν ουσιαστικά περιθώρια αύξησης της φυσικής προσφοράς φυσικών πόρων. Το ερώτημα που γεννάται σήμερα είναι κατά πόσο μπορούν να αναβαθμιστούν οι υφιστάμενες τεχνολογίες για εξεύρεση φτηνότερων υποκατάστατων. Το ότι μια μέθοδος «δουλεύει» τα τελευταία 200 χρόνια δεν σημαίνει ότι θα συνεχίσει να «δουλεύει».
Ωστόσο, μπορούμε να αποτρέψουμε μια ενδεχόμενη κρίση στο νερό εάν υιοθετήσουμε τις παρακάτω προσαρμογές σε τεχνικό και διαχειριστικό επίπεδο:
- Εμπορία του εικονικού νερού, της ποσότητας δηλαδή του νερού που χρειάζεται για την παραγωγή ενός προϊόντος (συνήθως τροφίμου) και τη μεταφορά του για να καταναλωθεί σε άλλο τόπο. Με αυτό τον τρόπο, ο λήπτης εξοικονομεί το δικό του νερό, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει σε δραστηριότητες υψηλότερης αξίας.
- Εξοικονόμηση του νερού άρδευσης. Δεδομένου ότι στη γεωργία χρησιμοποιείται συνήθως το 75-90% του νερού που καταναλώνεται σε μια χώρα, μια εξοικονόμηση νερού της τάξης του 10% αντιστοιχεί στη συνολική ποσότητα που καταναλώνεται από τις δημοτικές αρχές και τη βιομηχανία. Ένας άλλος τρόπος βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της άρδευσης είναι η ανάπτυξη μεθόδων καλλιέργειας με τι οποίες παράγονται περισσότερα προϊόντα με την ίδια ή μικρότερη ποσότητα νερού. Σε εξέλιξη βρίσκονται αυτή τη στιγμή στις χώρες που έχουν περιορισμένα αποθέματα νερού έρευνες σχετικά με τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα.
- Αξιοποίηση των προηγμένων μεθόδων αφαλάτωσης. Οι τελευταίες ανακαλύψεις στον τομέα της αφαλάτωσης έχουν οδηγήσει το κόστος ανά μονάδα αφαλατωμένου θαλασσινού νερού σε επίπεδα αντίστοιχα με το κόστος του φυσικού νερού (0,05 δολ. ανά κυβικό μέτρο περίπου).
- Ανάπτυξη της ανακύκλωσης υγρών αποβλήτων. Στις αστικές περιοχές απορρίπτεται συνήθως το 85% του πόσιμου νερού, τις περισσότερες φορές σε γειτονικές υδάτινες μάζες. Η χρήση τεχνολογιών υγιεινής με χαμηλές απαιτήσεις σε νερό, όπως οι τουαλέτες ξηρής λιπασματοποίησης, μπορεί επίσης να συνεισφέρει σημαντικά στη μείωση της ζήτησης νερού στις αστικές περιοχές, εφόσον αναπτυχθούν σωστά.
- Εφαρμογή ευρηματικών πολιτικών για το αστικό νερό και τα υγρά απόβλητα. Η προστασία της υγείας των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων είναι δύσκολο να τιμολογηθεί καθώς εντάσσεται στο πλαίσιο των ευρύτερων εξωτερικών αλληλεπιδράσεων που σχετίζονται με τη χρήση του νερού. Παρ’ όλα αυτά, για πολλές από τις χρήσεις του νερού μπορεί να εφαρμοστεί αποτελεσματικότερη τιμολογιακή πολιτική.
Παρότι η αποτροπή μιας ενδεχόμενης κρίσης νερού δεν είναι απλή υπόθεση, σήμερα έχουμε στα χέρια μας τις πολιτικές και τις τεχνολογίες οι οποίες, εάν εφαρμοστούν σωστά, θα εξασφαλίσουν το πολύτιμο ύδωρ για πολλές ακόμη γενιές, παρά την αύξηση του πληθυσμού και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
Του Πίτερ Ρότζερς, καθηγητή Περιβαλλοντικής Μηχανικής στη Σχολή Μηχανικής και Εφαρμοσμένων Επιστημών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ
Copyright: Project Syndicate, 2009.
www.project-syndicate.org
