Τη δέσμευση ότι θα «αποφύγει επικίνδυνες παρεμβάσεις του ανθρώπινου παράγοντα στο κλιματικό σύστημα» έδωσε στην ανθρωπότητα η Συνθήκη για την Κλιματική Αλλαγή των Ηνωμένων Εθνών που υπογράφηκε το 1992. Εκτοτε όμως, οι εκπομπές ρύπων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται.
Οι ΗΠΑ επέδειξαν τη μεγαλύτερη καθυστέρηση στον κόσμο, καθώς αρνήθηκαν να υπογράψουν το Πρωτόκολλο του Κιότο του 1997 ή να υιοθετήσουν αποτελεσματικούς εσωτερικούς ελέγχους για τη μείωση των εκπομπών ρύπων. Και καθώς έχει αρχίσει η διεθνής σύνοδος της Κοπεγχάγης όπου και συζητείται η συνθήκη που θα διαδεχθεί το Πρωτόκολλο του Κιότο, οι ΗΠΑ βρίσκονται ξανά στο επίκεντρο των ανησυχιών.
Ακόμη και σήμερα, η αμερικανική πολιτική παραμένει βαθιά διηρημένη στο θέμα των κλιματικών αλλαγών - μολονότι δίδεται σήμερα η ευκαιρία στον Αμερικανό πρόεδρο, Μπαράκ Ομπάμα, να «σπάσει αυτό το κατεστημένο». Ενα χρόνο μετά τη συνθήκη του 1992, ο τότε Αμερικανός πρόεδρος, Μπιλ Κλίντον, προσπάθησε να προωθήσει ενεργειακό φόρο ο οποίος θα μπορούσε να βοηθήσει τις ΗΠΑ να αρχίσουν να περιορίζουν την εξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα.
Η πρόταση όχι μόνο απέτυχε αλλά προκάλεσε και πολιτικές έριδες. Οταν το Πρωτόκολλο του Κιότο υιοθετήθηκε το 1997, ο Κλίντον δεν το έστειλε ούτε καν στη Γερουσία για επικύρωση, γνωρίζοντας ότι επρόκειτο να απορριφθεί. Ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους απέρριψε το Πρωτόκολλο του Κιότο το 2001 και ουσιαστικά δεν έκανε τίποτε για το θέμα της κλιματικής αλλαγής στη διάρκεια της προεδρίας του.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που εξηγούν την αδράνεια των ΗΠΑ -μεταξύ άλλων ιδεολογικοί αλλά και επιστημονική άγνοια- όμως αρκετοί μπορούν να συνοψιστούν σε μία και μόνη λέξη: τον άνθρακα. Περίπου 25 πολιτείες παράγουν άνθρακα ο οποίος όχι μόνο προσφέρει κέρδη, θέσεις εργασίας και φορολογικά έσοδα αλλά και ένα δυσανάλογα μεγάλο ποσοστό της ενέργειάς τους. Οι κατά κεφαλήν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στις αμερικανικές πολιτείες που παράγουν άνθρακα τείνει να ξεπεράσει κατά πολύ τον αμερικανικό μέσο όρο.
Εφόσον η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής προτάσσει τη μείωση των εκπομπών από τον άνθρακα, οι αμερικανικές πολιτείες που παράγουν αυτό το καύσιμο εμφανίζονται ιδιαίτερα ανήσυχες για τις οικονομικές επιπτώσεις που θα έχει η επιβολή οιουδήποτε ελέγχου (αν και η πετρελαϊκή βιομηχανία και η αυτοκινητοβιομηχανία δεν είναι άμοιρες ευθυνών).
Προβλήματα όμως δημιουργεί και το αμερικανικό πολιτικό σύστημα. Για την επικύρωση μιας συνθήκης απαιτείται η υποστήριξη 67 από τα 100 μέλη της Γερουσίας, κάτι ιδιαίτερα δύσκολο. Το κόμμα των Ρεπουμπλικανών, με τις 40 έδρες του στη Γερουσία, απλά βρίθει από ιδεολόγους -πράγματι υπερβολικά μεγάλος αριθμός Γερουσιαστών έχουν την τάση να απορρίπτουν κάθε πρωτοβουλία του Ομπάμα- οι οποίοι δεν πρόκειται να προσφέρουν αρκετές ψήφους για να επιτευχθεί το απαραίτητο όριο των 67 ψήφων. Επίσης, το Δημοκρατικό κόμμα περιλαμβάνει γερουσιαστές από πολιτείες με βιομηχανία άνθρακα και πετρελαίου που δεν πρόκειται να υποστηρίξουν μία αποφασιστική δράση.
Η ιδέα αυτή τη φορά είναι να αποφευχθεί η ανάγκη των 67 ψήφων, τουλάχιστον στην αρχή, εστιάζοντας το ενδιαφέρον σε εθνική νομοθεσία παρά σε συνθήκη. Με βάση το αμερικανικό Σύνταγμα, η εθνική νομοθεσία (σε αντίθεση με τις διεθνείς συνθήκες) απαιτεί μία απλή πλειοψηφία τόσο στη Βουλή των Αντιπροσώπων όσο και στη Γερουσία για να σταλεί στον πρόεδρο για επικύρωση. Στο πλαίσιο αυτό, η εξασφάλιση 50 ψήφων για ένα νομοσχέδιο που αφορά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θεωρείται κάτι σχεδόν βέβαιο.
Ωστόσο, αυτοί που αντιδρούν στη νομοθεσία μπορούν να απειλήσουν με καθυστέρηση την όλη διαδικασία, γεγονός που θα μπορούσε να αποφευχθεί μόνο εάν 60 γερουσιαστές υποστηρίξουν την ψήφιση της νομοθεσίας. Σε διαφορετική περίπτωση, η προτεινόμενη νομοθεσία μπορεί να καταλήξει σε αποτυχία, ακόμη και εάν έχει τη στήριξη της απλής πλειοψηφίας. Αυτό σίγουρα θα συμβεί στην εθνική νομοθεσία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η εξασφάλιση 60 ψήφων θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση.
Πολιτικοί αναλυτές γνωρίζουν ότι οι ψήφοι θα εξαρτηθούν από τις ιδεολογίες των γερουσιαστών, τα πρότυπα των ψηφοφόρων των πολιτειών και την εξάρτηση των πολιτειών από τη βιομηχανία του άνθρακα σε συνάρτηση με άλλες πηγές ενέργειας. Βάσει αυτών των παραγόντων, μία ανάλυση υπολογίζει 50 πιθανές θετικές ψήφους από την πλευρά των Δημοκρατικών και 34 αρνητικές από την πλευρά των Ρεπουμπλικανών, με 16 ψήφους να παραμένουν μετέωρες. Από τις τελευταίες, δέκα είναι των Δημοκρατικών, κυρίως από πολιτείες με βιομηχανία άνθρακα και οι υπόλοιπες έξι των Ρεπουμπλικανών.
Μέχρι πρόσφατα, πολλοί πίστευαν ότι η Κίνα και η Ινδία θα ήταν οι χώρες που θα παρακώλυαν την πρόοδο των διαπραγματεύσεων για τις κλιματικές αλλαγές. Ομως, η Κίνα έχει ανακοινώσει δέσμη μεγάλων πρωτοβουλιών -σε ηλιακή, αιολική, πυρηνική ενέργεια και σε τεχνολογίας απομόνωσης των ρύπων- προκειμένου να περιορίσει τις εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Η Ινδία, για την οποία επί μακρόν υπήρχαν ανησυχίες ότι θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τις διαπραγματεύσεις, έχει σηματοδοτήσει ότι είναι έτοιμη να υιοθετήσει σημαντικό σχέδιο εθνικής δράσης με προσανατολισμό προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι κινήσεις αυτές ασκούν αυξανόμενες πιέσεις στις ΗΠΑ να αναλάβουν δράση. Με τις αναπτυσσόμενες χώρες να εμφανίζονται έτοιμες για την επίτευξη παγκόσμιας συμφωνίας, μήπως τελικά η αμερικανική Γερουσία αποδειχθεί ότι αυτή αποτελεί το μεγάλο ανασταλτικό παράγοντα;
Ο Ομπάμα διαθέτει τα εργαλεία για να φέρει τις ΗΠΑ στο διεθνές επίκεντρο των προσπαθειών για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών.
Πρώτον, διαπραγματεύεται συμφωνίες με γερουσιαστές που έχουν αρνητική στάση με σκοπό να μετριάσει τον οικονομικό αντίκτυπο στις πολιτείες με βιομηχανία άνθρακα και να αυξήσει τις αμερικανικές επενδύσεις στην έρευνα και στην ανάπτυξη και βεβαίως να υιοθετήσει τεχνολογίες καθαρότερου άνθρακα. Δεύτερον, μπορεί να ζητήσει από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος να επιβάλει ελέγχους στα εργοστάσια άνθρακα και στις αυτοκινητοβιομηχανίες ακόμη και στην περίπτωση που το Κογκρέσο δεν ψηφίσει νέα νομοθεσία. Η διοικητική οδός ίσως τελικά να αποδειχθεί πολύ πιο σημαντική από τη νομοθετική.
Η πολιτική της αμερικανικής Γερουσίας δεν θα πρέπει να αποκρύψει το βασικότερο σημείο: η Αμερική ενήργησε με ανεύθυνο τρόπο από το 1992 όταν υπογράφηκε η συνθήκη για την κλιματική αλλαγή. Είναι η μεγαλύτερη και πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο και αυτή που φέρει τη μεγαλύτερη ευθύνη για την κλιματική αλλαγή, παρ΄όλα αυτά συμπεριφέρθηκε χωρίς καμία αίσθηση καθήκοντος - απέναντι στους πολίτες της, στον κόσμο ολόκληρο και στις μελλοντικές γενεές.
Και οι Γερουσιαστές που προέρχονται από πολιτείες με βιομηχανία άνθρακα θα πρέπει να ντρέπονται. Και βέβαια οι πολιτείες τους χρειάζονται κάποια πρόσθετη βοήθεια, όμως δεν θα πρέπει να επιτρέπονται στα «στενά» συμφέροντα να καταστρέψουν το μέλλον του πλανήτη μας. Ηρθε η ώρα για τις ΗΠΑ να επιστρέψουν στην παγκόσμια «οικογένεια».
JEFFREY D. SACHS, καθηγητής Οικονομικών και διευθυντής του Earth Institute στο Columbia University. Είναι επίσης Ειδικός Σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών στο πρόγραμμα Millennium Development Goals.
Copyrght: Project Syndicate, 2009
